Katalog

kuduğum Kitaplar METİNCELÂL Tohum Ölmezse A ndre Cidenin öz- yaşamöyküsünü anlattığı Tohum ölmezse (Ağustos 2010, Can yay.) niha- yet Türkçe'de. Orijinali 1924'de yayımlanan kitap Aysel Bora'nın çevirisi ile yayımlandı. Tohum Ölmezse'öe Andre Gide çocuklu- ğundan başlayarak yirmi altı yaşına kadar ailesini ve okul hayatı- nı, yazmaya başlama- sını, dostlarını, aşkları- nı anlatıyor. Andre Gide, 1869'da doğmuş. Babası protestan annesi katolik. Çocukluk çağındayken hukuk profesörü babasını kaybediyor ve tamamen annesine bağımlı olarak büyüyor. Annesi dinine bağlı, di- siplinli, korumacı bir kadın. Oğlu- nu da tamamen kontrol altında tu- tarak, baskıcı bir anlayışla yetişti- riyor. Yediğine, içtiğine, okuduğu- na, arkadaşlarına kısacası her şe- yine karışıyor. Annenin bu tavrı Andre Gide'in içine kapanık bir çocuk olarak büyümesine neden oluyor. Pek fazla arkadaşı yok. Bu nedenle de aile bağları çok önem- li. Kuzenleriyle arkadaşlık ediyor ve kendinden iki yaş büyük kuzeni Em- manuele'ye âşık oluyor. Sık sık hastalan- dığı ya da hasta numarası yaptığı için düzenli olarak okula da gitmiyor. Eğitimi- ni genellikle özel öğretmenlerle sürdürü- yor. Andre'nin müziğe ve edebiyata yete- nekli olduğu anlaşılıyor. Piyanoya tutkuy- la bağlı... Nereye gitse kendi piyanosunu götürüyor ya da bir piyano bulup çalıyor. Andre Gide, ilk gençlik çağlarında dini- ne bağlı, dini kurallara uyan, onlarla ha- yatını biçimlendiren bir kişilikte. Anlattık- larından birçok duygusunu, arzularını içi- ne attığını, bastırdığını hissediyoruz. ll- ginç olan da bu kadar katı ahlakçı bir an- layışın bireysel açıdan en uç noktaya dö- nüşmesi. Andre Gide'in hayatı edebiyat çevreleri ile tanışması ile birlikte değişiyor. Edebi ve felsefi okumaları onun kendini sorgu- lamasını sağlıyor. Pierre Louys, Mallarme ilk tanıştığı yazarlar. özellikle Oscar Wil- de'la tanışmasından ve onun cinsel ter- cihlerini ifade etmedeki rahatlığından et- kilendiğini söyleyebiliriz. 349 sayfalık kitabın ilk 263 sayfasında tanıdığımız Andre Gide ile 86 sayfalık ikinci bölümdeki Andre Gide tamamen zıt kişilikler. 24 yaşında yakın arkadaşı Paul Laurens'le birlikte Cezayir'e gitmek üzere gemiye binene kadarki yaşam biçi- mini şöyle tanımlıyor, "0 zamana kadar SAYFA 12 Isa ahlakını ya da en azından, bana Isa ahlakı olarak öğretilmiş olan belli bir püritanizmi ka- bul etmiştim. (...) Kuralsız yaşâmayı asla kabul etmiyordum, tenimin isteklerini ille beynim onaylamalıydı." Gide'in Cezayir yolculuğu bastırdığı duyguların ortaya çıkmasını, kendini ve cinsel eğilimlerini keşfetmesini sağlıyor. Annesinin baskılarından kurtulunca ta- mamen özgürlükçü bir yapıya bürünüyor ve teninin isteklerine kapılıyor. İlk cinsel ilişkisini kurduktan sonra bastırdığı eş- cinselliğini keşfediyor ve bir süre ikilem- ler yaşıyor. Cezayir'de Oscar Wilde'la karşılaşmaları ve birlikte yaşadıkları son- rasında cinsel tercihini açıkça ifade et- meye karar veriyor ki bu kitap da onun bir örneği sayılabilir. Gide'deki değişimin farkına varan an- nesinin ve akrabalarının baskısı ile Fran- sa'ya dönüyor. Bu bir anlamda eski "pü- rüten" yaşamına da dönüştür. 0 sırada hastalanan annesinin ölümü ile birlikte Gide son iki yılda yaşadıklarını sorgulu- yor. "Annemin sağlığında peşinden koş- tuğum o özgürlük bile açık denizdeki rüzgâr gibi beni serseme çeviriyor, beni boğuyor, belki de korkutuyordu" diyor. Erdemin ta kendisi olarak gördüğü kuze- ni Emmanuele'ye tekrar evlenmeyi teklif ediyor ve bu kez Gide'in bir düzene gireceğini uman ailesinin de etkisiyle teklifi kabul ediliyor. .-..•_ Andre Gide'in yaşamının ilk yirmi altı yılını anlattığı Tohum Ölmezse'yl okur- ken ister istemez yaşam- öyküsü ile karşılaştınyo- ruz. Anlatmadığı, es geç- tiği birçok ayrıntı olduğu- nu fark ediyoruz. Gide de durumun farkında olmalı ki kitabın ilk bölümünün son paragrafını (s. 262- 263) bu konuya ayırmış. "Bu anıları okuması için verdiğim Roger Martin du Gard, hiç dişe dokunur bir şey söylemedikleri ve okuyucunun susuzluğunu gideremedikleri gerekçe- siyle onları eleştiriyor. Oysa niyetim her şeyi söylemekti. Ama iç dök- mede öyle bir eşik var ki insan kendini zorlama- dan, yapaylığa düşme- den bunu aşamıyor ve ben özellikle doğallık pe- şindeyim. (...) Gerçeklik endişesi ne kadar büyük olursa olsun, anılar her zaman için ancak yarı ya- rıya samimidir: Her şey söylendiğinden daima çok daha karmaşıktır. Hatta belki de romanda ger- çeğe daha fazla yaklaşılmaktadır." ÖLÜ BİR DİLDE AŞK Hindoloji ve dilbilim uzmanı Amerikalı profesör Leopold Roth, tam bir Hindis- tan âşığıdır. Sanskrit- çe'den Kamasutra'yı çevirmektedir. Hin- distan hakkında ver- diği derse kayıt olan Lalita Gupta'ya ilk görüşte âşık olur. La- lita'nın bedeninde Hindistan'ın canlandı- ğına, yaşadığına inanır. Lalita'ya büyük bir tutkuyla bağlanır. Oysa Lalita, kendini bir Hintli değil bir Amerikalı olarak his- setmekte, ailesinin anavatanı Hindistan'a hemen hiç ilgi duymamaktadır. Profesör Roth, Lalita'nın babasının ülkesine düş- künlüğünden, kızlarının Hindistan'ı tanı- ması, ülke geleneklerine uyması, hatta bir Hintli gençle evlenmesi arzusundan yararlanarak Hindistan'a sahte bir okul gezisi düzenler. Lalita, basketçi sevgilisi- nin de katılacağı umuduyla dahil olduğu gezi aslında sadece onun için düzenlen- miştir. Yolculuğun başında büyük tepki gösteren Lalita, zamanla kaderine boyun eğer, hatta bu gezinin keyfini çıkartmaya başlar. Profesör Roth'un Kamasutra'yı rehber edinerek sabırla yürüttüğü bir planla da Lalita onunla seyişmeye baş- lar. Ölü Bir Dilde Aşk"\n konusunu anlat- maya kalktığımızda ortaya böyle bir özet çıkıyor. Ama roman konusunun yanında yazım tekniği ile de ilgiye değer. Öncelik- le de konusundan çok anlatımı ilginizi çekiyor. Kaynakçasından, dizinine dek bir bilimsel eser havasındaki romanda profesör Leopold Roth'un Kamasutra çevirisi, çeviri hakkındaki yorumları, Hint asıllı asistanı Anang Saighal'ın Roth'un ölümünden sonra çeviriyi toparlarken ek- lediği dipnotlar ana metni oluşturuyor. Bu ana metin birçok "bilimsel eser"den (!) ve daha önce Kamasutra hakkında ça- lışma yapmış ya da Hindistan'da yaşa- mış kişilerin kitaplarından, profesörün çevresinde yer alan aile dostları ya da oğlunun sevgilisi gibi kişilerin anı ve ro- manlarından yapılmış alıntılar tamamlı- yor. Bunlara profesörün kendine has yo- rum tekniğinin ürünü olan çizgi roman, oyun vb. görsel materyal de ekleniyor. Gerçekle yapıntı iyice birbirine karışmış durumda ve kitapta yer alan Kamasutra çevirileri dahil her metinin doğruluğun- dan kuşkulanıyorsunuz. Romanın yazarı Lee Siegel'le kahrâ- manının birbirleriyle örtüşen hayat hikâ- yeleri ve yazar Siegel'in de romana yan bir karakter olarak sık sık dahil olması eseri iyice ilginçleştiriyor. Açıkça söyle- mek gerekirse başlangıçta oldukça kafa karıştırıcı gelen, okumayı güçleştireceğini düşündüren bu yapı; sayfalar ilerledikçe zorlaştırma bir yana okumayı kolaylaştı- nrken kitabı eğlendirici hale de getiriyor. Ölü Bir Dilde Aşk Kamasutra eksenli bir Hindistan romanı olarak da okunabilir ama esas olarak günümüz toplumunda kadın - erkek aşkı ve cinselliği bağlamın- da insan ilişkilerinin teşhir edildiği ve sor- gulandığı bir roman. Lee Siegel, aşk, ve- fa, dostluk gibi birçok yüce sayılan niteli- ğin insan ilişkileri içinde nasıl değer kay- ' bettiğini, görmezden gelindiğini ya da anlamlarının değiştirilip tamamen farklı, hatta zıt yorumlanabildiğini başarıyla an- latmış. Lee Siegel, Vatan Kitap'ta yayımlanan söyleşisinde "bir ülkeyi sevmek kolaydır ama bir insanı sevmek hiç de o kadar kolay değildir!" diyor. Sanırım Ölü Bir Dil- de Aş/c'ın vermek istediği mesaj da bu. Ölü Bir Dilde Aşk, tüm ilginç özellikleri bir yana iyi bir roman. 1999'da yayımlan- dığında ABD'de çok satanlar listelerine girmesi, New York Times tarafından "Yı- lın En Kayda Değer Romanı" seçilmesi, Pulitzer Ödülü'ne aday gösterilmesi bo- şuna değil. Keyifle ve merakla okunuyor. 480 sayfa su gibi akıp gidiyor. • C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 7 3