Katalog

“Akıl ı’ebilgelik, deneyimin ürünüdür.” “Tüm bilgilerimizinkaynağı algılarımızdır.” Leonardo da Vinci üzerine neredeyse her gün Sürekli tartışılan, kendisi yeni bir “uzmanın” belirdiği tüm dünyanın tanıdığı bir insan hakkında yeni bir şey söylemekbelki de en zora. Hele bu kişiLeonardo da Vinci ise daha da soğukkanlı olmak gerek. Bugüne kadar Leonardo üstüne + pek çok şeyyazıldı,onunla ilgilibir dolu laf söylendi;yetmedi, büyük usta, yakın zamanda “şifrelerle”daha da “popüler” hale getirildi. Dolayısıylagerçeklerin ve bilgiolanın ayağıkaydı biraz, daha doğrtıbir ifadeylehakikat tökezledi. Leonardo’yu ayrı ayrıözellilderive nitelikleriyledeğerlendirmek mümkün tabii.Her bir yeteneğinden ya da ortaya koyduğu ne varsa, hepsine dair rahatlıkla bir eser kotarmak hiç zor değil. Ama onu bir bütün olarak görmek, büyük ustay’anlamak için zorunlu sanki. tüm özelliklerini kendisindebarındıran en önemli örneğin Leonardoolduğunu söylemekabartılı bir yaldaşımdeğil. Çizimleri,yazıları, • ilk 1 « ‘Il I)h ıl Il desenleri, günlük ve defterleri bunu yansıtıyor.H. Anna Suh’m yayımahazırladığıve “Büyük Ustartan UygulamahDersler” alt başhğını taşıyan Leonardo‘nunDefterleri, Röncsans’m lokomotifiolan bilgeyitaze bir merak yaratarak bize konuk ediyor. GEÇEMEYEN,KÖTÜ BIRÖĞRENCIDIR Leonardo’nun isminiduyan, onunla ilgilibir şekilde bilgi sahibi olanların büyükustayailişkinsöyleyeceğigeneflilde resimve sanat üzerinedir. Bu alanlardaki başarısı, döneminde resimde gelişen teknildereve dışavurum olanaklarına yaptığıkatkılar düşünüldüğünde, Leonardo’nunressamkimliğininbaskmlaşması ve onun ressamliğmın,insanlar tarafındandaha çok bilinmesi yadırganmamalı. Ama tam bu anda şu soruyu yönelte11m:Kaç Leonardo var? Aslında bu soru saçnıa bulunabilir ama bugüne dek Leonardo’ylailgiliortaya çıkan her yeni bilgi,500 yılsonra bile bu bilgenin farklı yüzlerinibize gösterdi, göstermeye de devam ediyor. Ressam,mimar, anatomi bilgini, astronom, coğrafyacı, botanikçL..Bu ve bunun gibi birçok uzmanlığa sahip; çok yönlü bir kişilik.Günümüz bilim insanlarının aksine tek bir konuda değil,birden fazlaalanda uzmanlığa sahipbir insan. Zaten bu nedenle kendisinebilge ya da bilgin denmesinde sakınca yok. Hayatının merkezine koyduğu sanat, ona her alanda kapıyı açmasma yardım eden bir anahtar işlevide görür. Çünkü gözlemyeteneği Leonardo’nun en büyük yölgöstericisi.Ote taraftan klasik eğitim almayışındandoğan açığı,bu gözlem gücüylekapatıp kendi kendisini eğitir. Onun gözlemyeteneğinive gücünü yansıttığıen.bilindilcalan elbette resim. RessamLeonardo, daha başlangıçta yol haritasını çizer: “Ey ressam! Şunu iyi bilmelisin:Doğanın yarattığıher formu sanatınlatemsil ederken evrenselbir usta olamazsaniyibir ressam da olamazsm (...) Doğada gezerken ilgim çeşitli nesnelereyoğunlaşurmah, şu veyabu nesne- ye teker teker bakmali, aralarından az değer taşıyanlarıayınp önemlilerini kaydetmelisin.” Leonardo’nun hedefi çok açık: Doğayı en ince ayrıntılarınakadar gözlemlemek ve bu anlamda gözü, dünyayı algilamada ilk sırayakoymak: “Eğer siz, tarihçiler ve şairlerveya matematikçiler,nesneleri gözleri-- nizle göremezseniz onlarıyazılarınızda anlatamazsmız.”Böylece Rönesans’ınkimliğini, kendi fikir dünyasında açıkeden; Rönesans’ta kendi düşüncelerini öncül hale getiren bir Leonardo ile karşılaşıyoruz. Leonardo’nun belirli kaygılarıda bulunuyor.Estetik kaygı yanında,doğru ve yerindeanlatım da bunlar- dan biri. Ölçü, perspektif, ışıkve diğer pek çok şeyi,hem öğretir hem de sürekli öğrenir. Hep öğrenmeye açıkkişiliği, uğraştığıher ne varsa orada başarılı olmasınıda sağlar.Onun için, başarının ölçütü bellidir, “ustayıgeçmek.” Leonardo’ya göre “ustayıgeçemeyenöğrenci, kötü bir öğrencidir. » Anna Suh’mhazırladığıkitap, hep öğrenmeye,ustalarını ve kendini aşmaya çabalayan,bunu yaparken de zihnini tek bir şeyeodaklamayan, daima meraklı bir adamı buluşturuyor bizle. Işte bu merak onu, her şeyi;insan bedenini, mimari yapıları,doğayı,gökyüzünü gözlemeye götürür. Suh’m, defterler ve notlarmdan yaptığı deneme, Leonardo’nun ayrıntılı çiziınleriylebüyük bir hazineyigün ışığına çıkarıyor.Çizimler,onun hem gözlem gücünühem de uzun yıllarbaşvurulan (ve başvurulmaya devam edilen) bir kaynağı derli toplu biçimde veriyor. Burada ayncaLeonardo için çizimyapmanın, bir anlamda yazmakve anlamak demek olduğunuda fark ediyoruz. KÜÇÜKDÜNYAİNSANDAN EVRENE Leonardo’nun, mikrokosmos insandan başlayıp onun çevresive evrene dek uzanangözlemleri,hayatı ve doğal düzeni kavrama açısındanbüyük öneme sahipti. Bu yollao, zamanmda denenmemiş bir şeyibaşarırken beri taraftan düzenin tekerineçomak sokarak dikkatleri de şimşekleride üzerine çekiyordu. Ozellilde anatomi alanındaki çalışmaları,cesetler üzerindeki otopsileri, döneminotoritelerinin tepkisine neden olurken,gelecekteinsan bedenine ilişkin çığıraçacak bilgiler edinmesini sağlamıştı. Suh’ın derlenıesinden anlaşılacağıüzere Leonardo, notlarında, zamanın yetersizliğindendem vurur. Ama şunun bilincindedir:Büyük dünyayı anlamak için önce küçük dünya insanı anlamak zorunludur. Leonardo’nun gözlemlerive oradan edindiği bilgiler,yalnızcaküçük dünya insan ile ilgilideğil, onun çevresinede ilişkin.Notlarında doğanın nasıl uyandığını,işlediğini,neye nasıl tepki verdiğini de ince ince anlatıyor. Burada çizimler yine başrolde. Renk, ışıkve gölgeleme teknilderiyleadeta doğa çizimleri kataloğuoluşturmuş. Doğadakini yansıtma amacıylayaptığısmıflandırmalar,bu sayededaha da anlaşılırhale gelmiş. Doğa ve insan eşleştimıesiya da benzeşmesi,Rönesans’ınöncüsü Leonardo tarafından sildildakullanılır. “Kalbin etrafındakikan havuzu okyanustur” veya “Soluk alıp vermeyleoluşan kan basıncınınazalip artışının yeıyüzündeki karşılığı med cezirdir” benzetmelen buna uygun iki örnek. Kanı, dünyayıbesleyensu gibi görmesi de aynıminvalde. Leonardo, doğa ve insan yakmliğımşu şekilde ifade eder: “Eski insanlar, insanı küçük dünya olarak isimlendirmişti.lnsanm da dünya gibi toprak, su, hava ve ateşten oluştuğu düşünülürse bu doğru bir ifade. İnsan bedeninin içindeki kemilder nasıl kas ve yumuşak yapılaraçerçeveve destek oluyorsa,kayalar da yeryüzünün desteği durumunda.İnsan vücudunda nefes alıp venneyle akciğerlerin genişlemeve küçülmesisonucu yer değiştiren bir kan havuzunasilvarsa, dünya da nefes alıp verdiğindeher altı saatte bir yükselip alçalanokyanuslar içerir. Vücudumuzda bulunanbu kan birikintısinden, vücudun her tarafına yayılantoplardamarlar başlar.Okyanuslanın,sonsuz sayıda damarla, yeryüzünün boşluklanını suyla doldurması gibi. Yeryüzünde Dehanınelyazmaları Leonardo’yunasılbilirsiniz? H.Anna Suh’ındenemesi Leonardo’nun Defterleri,büyük ustanın resimlerinin gölgesindekalan notlarını, çizimve eskizlerini gündemegetiriyor. Toplamda dört bin sayfayı bulan elyazmaları, dehanın yaşam biçemini yansıtmasının yanında derinlemesine bilgi binikiminide ortaya koyuyor. Büyükoranda kendini yetiştiren Leonardo’nun, gözlem gücü ve deneyle beslediği en önemli belgesi de yine elyazmaları. 1AıiBULUNMAZ - — , ‘-...-. i ..•.• . • . •. -. •- • • . L ‘... « \• • — •‘•:••ı - ,n. Leonardo’nunelyazmalan tasanm ve mimaribaşta olmak Üzere hemenher konuda aynntılı gözlemler içeriyor. SAYFA 16 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1067