Katalog

11 Nurduran DUMAN ç çekiyor rüzgar ah nehrin soğuk sularındalKahraman gidiyor ah donmemek uzere bir daha!” ZhangYimou’nun “Kahraman” ve Chen Kaige’nın “İmparator ve Suikastçi” filmlerinıizlemiş olanlar, yukarıdaki dizelerlebuluştuğunda salt şiiri ya da filmleri bilenlerden daha çok keyif alır. Sanatlararası ilişkinin sanatsevere verdiğikayırıcı “tabakah haz” diyorum ben buna. Torpil. “Yi Nehri Şarkısı” adlı bu şiir, Beyliğitarafından başka bir 4 hanedana suikast girişiminde bulunsun diye ulak olarak gönderilmiş, başanli olamavıp öldürülmüş jing Ke tarafındanyolda Yi Nehri’ne karşı bağırarak söylenmiş, sinema gibi farkli sanat dallarınıda etkileyerek günümüze kadar gelmiş. Şiirin öngördüğünü de bir kez daha ispat ederek. Avni şekilde, Luo Guanzhong’un Uç KrallığmHikdyesiromanında da yer alarak okura tabakali haz sunan “Yedi Admilık Şiir”i de örnek olarak verebiliriz.Şiir, Çin hanedanı Cao Cao’nun oğluCao Zhi’ye ait. Babası Cao Cao’nun cenazesine gitmeyen Cao Zhi, hanedan kardeşi Cao Pi’nin adarnlannca evde sarhoş bulunur. Cao Pi çok kızar ve kardeşinin öldürülmesini emreder. Cao Pi, annelerinin yakanşı üzerine kardeşiniaffeder ve fakat vezirinin yönlendirmesivleCao Zhi’nin şiirsel yeteneğini test etmeye karar verir. Şair, eğer testi geçemezse canından olacaktır. Duvardakikavga eden iki öküz resmi hakkındayedi achmda bir şiir yazması istenir. Cao Zhi başardı olur ama kardeşi tatminolmaz, ikisi arasmdaki ilişkiyikonu alan bir şiir yazmasım ister. Cao Zhi bir saniyebile düşünmeden bu şiiri söyler ve kurtulur: “Fasulye haşlanırken fidanı yanan Süzülür mayalanmış soya suyu’çünl Fidanıkazanın altında yanarken/ Fasulye- ler kazan içinde ağlaşır:l Aslında aynı kökten geldik hepimizi Birbirimize bu işkence niyedir? Çin hanedanlık tarihine baktığınızda farklı kültür, tarih ve dille yoğrulmuş biri olarak ilk önce algınız zorlanabilir, kafanız karışabilir. Birçok hanedan, savaş,şair, yer ve ad... KlasikÇin ŞiirindenSeçmeler’ihazırlayan ve sunan ErdemKurtuldu dipnotlardaki açildayıcı ve sade diliyle, seçtiği şair ve şiirlerle ve naif çevinisiyleökurun işinisadece kolaylaşurmaklakalmıyor, Çin kültürü ve şiiri, sosyal yapısı, hatta tarihi hakkında oldukça ve önemi azımsanmayacakderecede bilgi sahibi olmanızı sağlıyor.Şairlerin şiinle,Çin’le, hayatla, birbirleriyleolan ilişkileri hem seçilen şiirlerdehem de her bir şair hakkında yazılmışkısa ama doyurucu metinlerde izlenebiliyor. ŞAİRLIKDURUŞU... Seçkide, Çin’in ilk köy kökenli birkaç kurucu imparatorundan biri olan, tarımaönem vermiş, ağır vergileri kaldır1mış Liu Bang (MO 256/7-MO 195) gibi siyasiyönleri olan isimlerle sadece şiir yazmayıseçmiş şairler bir arada yer alıyor.Kitap boyunca anlıyoruz ki şairlerinşiirle, erlde ve halkla olan ilişkilerindekio “seçim” hep var olmuş, var olacak.Bazıları erkin yanında dururken, bazıları erk olup yanlış bulduldarını düzeltmeyekalkışıyor, bazısı erkin karşısındabir duruş seçip sürgüne gönderiliyorya da öldürülüyor, bazıları ise doğanınkoynuna sığmıp sadece şiir düşünüyor.Seçim, işte. Şairlik duruşu seçimi. “5 kile pirinç için hizmetçi gibi boyun eğmem” düsturuyla Lushan Dağı eteklerineçekilen Tao Yuanming (365-427, Tao Qian olarak da biliniyor), Italyan oyun yazarı Edmond Rostand’m ünlü, benim ise en önemli kahranıanlarımdan biri olan Cyrano de Bergerac’ı hatıra getiriyor örneğin. Tao Yuanıning’in bu tutumunun, çoğu sabah güne başlamadan“Istemem Eksik Olsun” tiradını yanımaalıp selam verdiğim dostum, belki de sevgilimCyrano’nunkiyle benzeşmesi,aslında insanlık adına bir şeylerin pek de değişmediğini gösterirken, şairlikadına umudu bir kez daha biliyor. Tao Yuanming denemeler de yazmıştır. En bilineni “Şeftali Baharı Pmarı” denemesidir.Bu denemenin adı yazıldığı günden bu yana Çincede ütopya sözcüğününkarşılığı olagelmekte. Şiirle erk ilişkisinin gülümseten örnelderindenbiri olarak, Sui Hanedanhğı’nınen büyük şairi sayılan Xue Daoheng(540-609) ile Chen Hanedanı arasındageçen bir hikaye gösterilebilir. Daoheng’in bir şiirinin ilk iki dizesinden sonra “Bu nasıl şiir, sen de şiir mi yazıyorsun!” demiştir erk. Luo Bin- 1wang’m (626-684) hayatına ve şiirleri- nin başına gelenlere bakıldığında ise Çin’in ta yüzyıllar öncesinde edebiyata yaldaşımındaki ciddiyeti ya da o döneminİmparatoriçesinin sapla samanı kendince nasıl ayırabildiğini görebiliriz. Imparatoriçeye karşı ayaklananlan destekleyenBinwang, Irnparatoriçe hak1kında sivri dili bir bildiri yayınlar. Ayaldanmacilarla birlikte öldürülür. Bildiriyiokuyan İmparatoniçe şairin tüm eserlerinin toplatılıp —yakilmasmı değil- yayınlanmasını sağlar. Darısı günümüzerkinin şairle olan ilişkisinin, en önemlisi de şairle öteki dediği şairin arasındaki şiir adına tarafsız olunması gereken ilişkinin başına. ŞAİRDOSTLARINAŞİİRLER Dikkat çekecek sayıda şiir, şairlerce şair dostlarına yazılmış.Tang dönemimmünlü şairlerinden, Çinlilerce tarihçi şair diye anılan, kendinden sonra gelen kuşaldarı ve hatta Japon şair Matsuo Basho’yu etkileyen Du Fu (712-770) şairdostu Li Bai’ye“Göğün Sonunda Ak. limda Li Bai” adli şiirinde şöyle seslenmiştir:“Şiir karşı muvaffakiyete/ Iblis hatalara sevinınekte! Konuş dışlanmış ruhun diliyle! Bir şiir bırak Milou Nehri’ne.” Li Bai (701-762) ise ayla ilişkisi açısındanCyrano ile benzeşiyor. Bai bir gece ayın nehirdeki yansımasını kucaldamak isterken boğulur. Ayı kucaklayıp kucaklayamadığıbilinmiyor ama adı, yüzeyi ayın yüzeyine çok benzeyen Merkür gezegenindebir kratere verilmiştir. Cyranoise oyunun bir yerinde aydan düşer ve bu ay düşmesini öyle bir anlatır ki darısı şiirle uğraşıp da aydan düşenlerdenolmak isteyen her şairin başına. ÖNEMLİBİRİZLEK Rüzgar önemli bir izlek Klasik Çin Şiiri’nde. İçinden rüzgar geçen her bir şiirde, onun binbir türlü haline, doğanındiğer olaylarıylave şeyleriyleolan farklı etkileşinıine tanık oluyorsunuz. Dağlar, tepeler, ırmaldar, şehirlerle coğrafyada önemli izleklerden. Sarı Irmak örneğin, Çin’in ikinci, dünyanın altmcı en uzun nehri, 5464 kilometre. Okumalarmızesnasında önünüze açmadan edemediğiniz Çin haritasında, batıdaki Qinghai Eyaleti’ndeki Bayan Har Dağları’ndanbaşlayıp dokuz eyaletten geçe. rek Bohai Denizi’ne döküldüğünü görünceneden pek çok şiirde adının geçuğineşaşırmıyorsunuz. Çin uygarlığıbu nehrin etrafında başlayıp gelişmiş. “Yeşimbir çömleğin içindeki buzdan kalp parçası” Çin kültüründe saflığı simgeleyenbir imge. Biz su dökeriz, onların ise biri uğurlamrken ayakta nitirntutup şan- la söylemesieski bir gelenek. “Yaban kazlarının göçü” Çin Şiiri’nde sık kullamlanve ayrılığıifade eden bir simge. “Çifte Dokuzlar Bayramı” ay takviminin9. aymm 9. günü kutlanilan bir bay. ram. 0 gün dağa tırmanıliyor ve şifa verdiğine inanılan kızılcık dalları sunuluyorkarşılıldı. “Yaban ellerde yalnız başına kaldı mı insan! Bayramlarda sevdilderini daha çok düşünün! Kardeşlerim dağa çoktan çıkmıştır biliyorum! Ama kızılcık dallarmdanbirisi eksiktir.” Yine kardeş(lcr) için yazılmışbu şiir aynı zamanda ressam, müzisyen ve devletadamı da olan Wang Wei’nin (710- 761). Wei, Song Hanedanlığı’nın ünlü şairi Su Shi tarafından “şiirinde resim, resminde şiir olan” diye adlandırılmıştır,Çin resminde Güney ekolü denilen pastoral’resmi etkilemiştir. Çinliler bir düşünceyi birbirine paraleliki tümceyle ifade etmeyi seviyor. Paralelizm,Çin yazınmın en eski zamanlardangelen özelliklerinden biri. Bu ikilikkitapta Lu Ci’den alintıyla şöyle açıklanıyor: “Kara bulutlar kızıl kulenin üstünde toplanıyor! Müthiş rüzgar oy- mali pencereleri salliyor! Yağmur suyu uzun dam olukları basıyor! Çamur bataklildarımerdiven basamaklarında duruyor.”Bulutla rüzgar göğe ait birbirine uygun olaylardır. Kule ve pencere evin kısımlarıdır, demek ki uygundur. Bazı yazarların belirli bir sözcük ya da tümceyeuygun olanı buluncaya kadar günlercedüşündülderi pek çok hikayede anlatılır. Zayıflan ve ezilenlen savunan, gündelikyaşam sahnelerini betimleyip bir fincançay içmenin keyfini de dile getirmeyibaşaran BaiJuyi’nin (772-846) uzak coğrafya ve zamanlardan gelen aşağıda. ki şiiri; Li Bai’nin “Çok uzun sürdü bu özlem,! Kırdı bendeki şu kalbi.” dize- 1leriyle iç geçiren dostun dosta daveti olsun:“Taze içkinin yeşil tortusu! Kırmızı kilden küçük bir soba! Akşam olmuş, kar yağdı yağacak! Bir bardak içki buyurmazmısın?” • - - KlasikÇinŞiirindenSeçmeler! HazırlayanveÇeviren:ErdemKurtuldu/ YapıKredi Yaymlanİ92s. Birkültür kazısı: KlasikÇin ŞiirindenSeçmeler KlasikÇinŞiirindenSeçmeler,M.Ö.11.yüzyıldan bu yana Söylenen halk şarkılarından 19.yüzyıla,Cinin son hanedanhiğıolan QingHanedanhığı’na,uzanan bir seçki. Halkınyoksul yaşamı, savaş ve onun getirdiği acılar, toplumsalçelişkiler,aşk, doğanın güzellikleri,ayrılık, kavuşma,yalnızlık,dostluk, kardeş kavgası, mevsimler, tarım, içki, gurbet, Özlem,Budistve Taoist Öğretiler, halkın geleneklenve hanedanlıkların kurulup yıkılmasıburada Örnekleriverilen Çinşiirininbellibaşlıkonuları. e : L - ••.i. t-’. 4Y• L SAYFA 4 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1067