Katalog

NurYAZGAN na köyündekibirdeğirmeRonian, Bulgaristan’ın Kaıinive bu köydeyaşayan insanlarıbetimleyerek başlar:“Sessizliğiniçinde fark edilen LiponovskiDeğirmeni’nin tekdüze hırıltısıdevasabir kalbin atışım andırıyordu.”Gerçekten de tüm köyünve hatta çevrekövlerinde buğdayımöğüten bu değirmensadece çıkardığı“tekdüze hınltı” yüzünden değil köyliilereyaşamkaynağıyaraıınasıaçısından da Katina’mnkalbidir. Değirmenin sahibi Liponovskiise köyün kalbine sahip olmanınayncahklarınıköylülerekarşı sonuna kadar kullanan, elini değdirdiğiher işten çeşitlihilelerlekarlı çıkmayıbilen bir burjuvadır. Değirmen,Liponovskive ailesinin millileştirmedenönce ve sonrakihayatını, köylülerindeğirmene sahip olma fikriyle bir türlü baş edememelerinive parti içindekiçekişmelerikonu alır.Bu gerçeklik üzerinden hareket eden Daskalov karakterlerinihiç zorlanmadanverelden evrenseletaşır. Artık roman boyunca köylülerdenparti görevlilerinekadar karşılaştığımız.tüm karakterler tanıdıktır. Köylüler “yaşantılarınıbirbirlerini kıskanarak, bikıpusanmadan tarla sınırıiçin birbirine sataşarakgeçirir,bir tavuk ya da bir küfür uğruna mahkeme kapılarınıaşmdırır, ömür boyu uzlaşmazlardı.Kinlerinikutsal bir miras gibi çocuklarınaaşılar,kanlı biçaklidüşmanlar gibi birbirlerini izlerlerDeğirmeninmillileştirmesonrası müdütü,eskiparti sekreteri Boyan’a“sekter tutumu,entelektüel açıdan taraf tutuşu, her zamanher şeyiyönetme eğilimirden kendinibir türlü kurtaramayışıkonusunda çıkışılir.” BELGESELROMAN Yasakyayınbulundurduğu için okulundansürülen devrimciöğretmen Stoykov, kurnazlığıylaher devirde zenginkalmayı başaran Liponovski, dürüstlüğü nedeniyle sık sık dostlarıylaçatışan sonra bile parti temsilcisinekarşı işçilerin hakkını koruyan- sendikalideri Yanko, egemenlikkimin elinde olursa olsun güçlüyeyaltaldanmaktanvazgeçmeyenŞtark, aşk ile gücetapmayısık sık karıştıran burjuvakızıMiçeve roman boyunca karşıınızaçıkanöteki karakterler. Her biri insani zaaflarve meziyetlcrledonatılmış,böylece ete kemiğebürünmüş gerçekinsanlar. Bu karakterler BulgaristanDevrim Tarihi’niniçerisinegerçek zamanlamalarla yerleştirilir.Bu yönüyleDeğirmen aynı zamandabir belgeselroman niteliğitaşır. StoyanDaskalovromanın çevirmeni MustafaBale!ile 1976’dakendi evinde gerçekleştirdiğisöyleşisinderomanın gerçek- lik temellerinisağlanilaştınr: “Vaktiylebir çiftliksahibinin malıolan ve devrim ile birliktehalkın eline geçensöz konusudeğirmen benim köyümün hemen yakınında.Bugünhala dönüyor, uğuldavıpduruyor. Günün birinde onu yıkmak istemişler.Ama okuvucularımdanbiri olan parti yöneticisibuna son derece özgünve anlamlıgörünen bir edebi kanıt göstererek direnmiş:‘Koskocabir ronıana konu olduğuna görebir tarihi yapıt niteliğitaşır ve yıkılanıaz’demiş.” Ancak Daskalov’ungerçekliğesadakati sadece olay,zamanve yer açısından değerlendirilirseromanın önemli bir noktası gözden kaçırılmışolur. Romanboyunca yazaryarattığıkarakterlere de olabildiğincenesnelyaldaşır:millileştirme hareketiningözünde olumsuz nitelikte sayılabilecekkarakterlerin davranışlarınıanlaşılır kılmaya,olumlu görülebilecek karakterleride yücelrmemeyeözellildedikkat eder. DaskolovDeğirmen’itamamıyla diyalektıkbir bakış açısıylayazmıştır:Insanın önünde sonunda yaşadığıkoşullaraait olduğtısınıfauygundavranacağmave kimsenindoğuştan kötü ya da iyi olamayacağmadair iddiası romanm her cümlesinde sezilir.Böylelildeeğer “DevrimciRoman” gibi bir smıflandırmayapma çabasına girersek,SosyalistDevrim’ikonu edinen benzeri bazı romanların arasındanda rahatlıldaseçıli , dili, biçimiönemsemeyen, salt propaganda yapmak amacıyladevrim yandaşlarınıilahlaştırmayaçalışırken idealizminkollarına düşen öteki romanlarm arasında pırıl pırıl pırddar. Dikkatli okur, romanda pek fazlayer edinemeyen sürgün öğretmen Stoykov’un ötekilere nazaran korunduğunu, kollandığınıve nesnelbir bakış açısıyla değerlendirilmediğinifark eder. Bu elbette okurda roman boyunca öteki karakterlerinolumlu olumsuz her özelliğiniortaya seren Daskalov’unkorumacıhğmın nedeninidüşünmeyeiter. Bu korumacılığın giziStoyan Daskalov’unyaşamöyküsünde yatar: köy öğretmeniydi.Ben de babamın okuduğu Lom Oğretmen Okulu’nubitirdim. Kendi köyümde onun yerinialdım. Bir yandan yineonun yerini alarak köy kooperatifini yönettim ve top- Kimişlerinde çalıştım.Halk düşmanlarınınnefretini kazandım, meslekten atıldım ve faşist iktidar tarafından kovuşturmaya uğradım. Sonunda bu yüzden doğduğum vörcyiterk etmek zorunda kaldım. Sofya’ da red-aktörolarak çalışmayabaşladım. Bir andan da üniversiteyedevam ettim •veSofyaUniversite’sinde SlavDili ve Edebiyatı Bölümü’nübitirdim. Bu yaşam yolu ve deneyiıni.benim yazgımı halkımlave onun özgürlük savaşıylabirleştirdi. İkinci Dünya Savaşı’nakatıldım; Hitler faşizminineziişine kadar BirinciBulgar ordusunun saflarında ve SovyetaskerleEZİLEN HALKLARIKUCAKLAMAK Daskalov’uvekahramanlarınıbizim insanımıza,edebiyatımızayakınbir noktaya koyan -özellildeDeğin’nen’ibu topraklarınromanlarırıdanbirini okur gibi özgüleştirerek,haz alarakokuyabilmemizi sağlayan-elbette onun tüm ezilenhalkları kucaldayandünya görüşüdür. Ancakbu yakınlıkduygusunubesleyen en önemlineden Bulgaredebiyatını yakındantanımayanTürk okurun Değirmen’iokuduktan sonra okuma dünyasındaRus klasilderininbıraktığı tadı ye- niden yakalayabilmesidir.Aslındabir Slav edebiyatındansözetmek, benzer kültürlerinbirbirlerinden beslendiğiniiddia etmekpekalamümkün. Romanm sonunda Daskalov’un Değirmen’denbaşka kitaplarını da özenle çevirmişolan edebiyatçıMustafaBalel’in Oykü dergisinin1976Nisan sayısıiçin yazarlayaptığısöyleşiyer alıyor.Bu söyleşi hem okurun romanı daha doğru değerlendirmesihem de Daskalov’unTürk edebiyatıylavakınliğmınanlaşılmasıaçısından vararlı.SıoyanDaskalovnasılSlav EdebiyatıçatısıaltındaRus Edebiyatıyla kardeşse,kültürel ve siyasalyakınlıkaçısından Türk edebiyatıylada kardeş. Nasılmı?: “BüyükşairinizNazım Hikmet’eilişkin unutulmaz anilarımvar. Onu Bulgaristan’ailkgelişindekarşılayanlararasınada katıldım.Moskova’da konuğu da oldum. Çok sevdiğimşiirleri,oyunları, YaşamakGüzel Şeybe Kardeşirnadlı romanıylahepimizibüyük ölçüde etkilediğini kıvançlasöyleyebiliriz.ÇağdaşTürk Edebiyatınmşiirdeve öyküdebu büyük ustalarınıizleyenöncü gerçekçi yazarlarınızdanOrhan Kemal’ide Istanbul’danve Sofya’dantanıyorunı.Onun da değerli romarıcınızYaşarKemal’inde Bulgarcave Rusçaolarakbazı öyküleı-irıive romanlarınıokumuş bulunuyoruz. Büyükgülmece yazarınızAzizNesin’inde yıllardır ülkemizdeçalışmaktaolan Fahri Erdinç’inde birçok yapıtı dilimizeçevrildi.Bu öncüler kuşağıve bunları sürdüren henüz tanışmadığımıznicegenç yazarının,bugün şüphesizki, edebiyatmızaçağdaş düşünce!çehresinikazandıranvebizleri yakınlaştıranana yaratımyöntemiolarak toplumcugerçekliğibelirliyorve başarıyla uyguluyor.” m Değirmen! Tz Daskaİov/Çevı 1 Musğa/a 392 s. Stoyan Tz. Daskalov’dan ‘Değirmen’ BirBulgarklasiği Bulgaredebiyatının önemli edebiyatçılarındanDaskalovDeğirmenadlıromanında, BulgaristanSosyalistDevrimi’ylebaşlayan millileştirmehareketi sırasındatoplumda yaşanandeğişimi,kültür aktarımındakisorunları ve bu durumun insan ilişkilerindeki yansımalarınıoldukça gerçekçi bir dilleaktarıyor. Stoyan DaskalovNazımHikmet’inBulgaristan’ailk gelişindekaı-şıiayanlararasındaymış. Yukanda Daskalov(soldan Ikinci)edebiyatçı dostlan Ile. riyleomuz omuza çarpıştım.” Çağdaş Türk Edebiyatının En BüyükYazarı Kim? + 1 >h’I$</U/?!CUı vtıtc;<’k... BedrettinŞimşek’ten eşsizdehasını,olağanüstü yaratıcılığınıkanitlayan yazınsalbirmucize... Düşünceyisanata dönüştürenbiredebiyat harikası... Gerçekedebiyatıarayan, özleyenbütünaydinlık insanlara... k’ ClnlusYayınlan302sayfa - Kitaphakkındadaha CUMHURİYET KİTAP SAYI 1067 SAYFA 9