Katalog

Hayvansal üretimde biyoteknoloji önem kazandı Prof. Dr. Hazım GÖKÇEN erek ülke ekonomisinde gerekse halkın beslenmesinde çok çeşitli yararları ve işlevleri bulunan hayvansal üretimin çoğaltılmasının günümüzdeki en geçerli yolu birim hayvan başına verimi artırmaktır. Birim hayvan başına verimi artırmak hiç kuşkusuz en başta hayvan ıslahı ile olanaklıdır. Düşük verimli yerli hayvanların kalıtımsal verim güçlerinin iyileştirilmesi anlamına da gelen hayvan ıslahı olgusunun biri üstün erkek kalıtım gücünün diğeri de üstün dişi kalıtım gücünün yaygınlaştırılması olmak üzere iki temel yöntemi vardır. Üstün erkek ve dişi kalıtsal özelliklerinin çok sayıda hayvana etkinlikle yaygınlaştırılması biyoteknolojik yöntemler de dediğimiz suni tohumlama ve embriyo transferi teknikleri ile ancak mümkün olabilmektedir. Biyoteknoloji ya da ‘‘BiTech’’ olgusu son yıllarda biyolojide bir devrim olarak nitelendirilmekte ve endüstrideki yüksek teknoloji kullanımı yani High Technology’yi simgeleyen ‘‘HiTech’’e eşdeğer kabul edilmektedir. Nasıl ki HiTech’te verilerin depolanıp saklandığı ‘‘microchip’’ kullanımı gelişip yaygınlaşmışsa, Bi Tech’de de kalıtsal verilerin depolanıp saklandığı ‘‘microgamet’’ yani erkek ve dişi eşey hücreleri üzerindeki işlemler konusunda büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Bugün,erkek ve dişi hayvanların spermleri ve yumurtaları yani microgametleri uygun tekniklerle elde edilmekte ve dondurulup uzun süre saklandıktan sonra dişi hayvanlara transfer edilebilmektedir. Suni tohumlama yöntemi dünyanın en eski biyotekniği olarak kabul edilmektedir. Günümüzde erkek hayvanlardan uygun tekniklerle elde edilen spermler bir dizi işlemden sonra mikro pipetlere doldurulmakta ve 196 santigrad derecedeki sıvı azotta dondurulmaktadır. Böylece dondurulan spermler sürekli sıvı azot içerisinde kalmak koşuluyla sonsuza değin canlı kalabilmektedir. Kullanılacağı zaman uygun ısıda çözdürülen spermler özel bir teknikle dişinin genital kanalına verilerek tohumlanmaktadır. Dondurulmuş sperm üretimi ve ticareti günümüzde öylesine yaygınlaşmıştır ki deyim yerindeyse deniz aşırı dev bir sektör haline gelmiştir. Örneğin, ABD’deki kalıtsal yapısı çok üstün bir boğanın dondurulmuş spermleri ile Anadolu’nun her hangi bir köyündeki yetiştiricinin ineği kolaylıkla tohumlanabilmektedir. Bu sayede yetiştirici hem boğa besleme külfetinden kurtulmakta hem de dünyanın en üstün boğasının kalıtsal yapısını oldukça düşük bir bedelle sürüsüne aktarabilmektedir. Eskiden bir boğa doğal yolla yılda yaklaşık 100150 inekle çiftleşebilirken dondurulmuş spermle tohumlama sayesinde bu sayı yılda yaklaşık 5060 bine ulaşabilmektedir. Embriyo transfer tekniğinde ise üstün verimli dişilere hormon enjekte edilerek normalden çok sayıda yumurtlamaları sağlanmakta; ineğin üstün verimli bir boğanın dondurulmuş spermleri ile tohumlanması sonucu oluşan embriyolar uygun teknikle alınarak bu kez tek tek alıcı ineklere nakledilmek suretiyle çok sayıda üstün verimli yavru elde edilebilmektedir. Sığır embriyoları da aynı spermlerde olduğu gibi düşük ısıda dondurulup uzun süreler saklanabilmekte ve ticari bir meta olarak kıtalar arası nakledilebilmektedir. Bir inekten normal koşullarda yaşamı boyunca sadece 35 yavru alınabilirken bu sayı embriyo transferi yöntemiyle 150200 e ulaşabilmektedir. Son zamanlarda geliştirilen invitrofertilizasyon, mikro enjeksiyon ve kopyalama gibi biyoteknolojik yöntemler hayvansal üretimi çoğaltmaya dönük umutları daha da güçlendirmektedir. Avrupa Birliği’ne tam üye olmak isteyen Türkiye, hayvansal üretimini ivedilikle üye ülkelerin düzeyine çıkarmak zorundadır. Bunun da kanımca yegane yolu anılan hayvancılık teknolojilerini daha etkin ve yaygın biçimde kullanmaktan geçer. Gıda yasası, AB’ye uymuyor belirlenmeyecektir. Müzakereler sırasında Avrupa Komisyonu Türkiye’den temel AB kurallarını üstlenmesini talep edecektir. . Ürünlerin pazarlama öncesi onaylan(Uzman Veteriner Hekim) ması AB anlaşmasına ters düşmektedir. Sağlığın korunması nedeniyle gıdanın üretimi ya da lkemizde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarapiyasaya arzına ilişkin yasaklama veya hüküm bulunmafından hazırlanan 5179 sayılı Gıdaların Üretimaktadır. mi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Sağlığın korunması nedeniyle gıda katkı maddeleHükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Karinin üretimi ya da piyasaya arzına ilişkin yasaklama vebulü Hakkında Kanun 27.05.2004 tarihinde ya hüküm bulunmamaktadır. TBMM’de kabul edilmiş ve 5 Haziran 2004 tarihinde Tüketiciyi yanlış yönlendirmeye ilişkin yasaklama Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.Yasa bulunmamaktadır. yürürlüğe girdikten sonra 5179 sayılı Gıda yasası ile il İnsan tüketimi için ayrılan yerel hayvanlara ilişkin gili tartışmalar devam etmiştir. Bu tartışmalar içerisinde zorunlu resmi denetimler (kesim öncesi, kesim sonrası, yasanın bazı hükümlerinin Anayasaya aykırı olduğu, Avtrişin) yoktur. Ailesel kullanım durumunda zorunlu resrupa Birliği mevzuatına uyumlu olmadığı v.s vardır. Bu mi denetimlerin olmamasına yönelik istisnalar bulunmanedenle Avrupa Birliği mevzuatına uyum sağlayamadımaktadır. ğından dolayı Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Avrupa Farmakolojik etkiye sahip maddelere veya içinde ya Birliği tarafından uyarılarak Gıda yasasının tekrar yasada üzerinde metabolitlerine sahip hayvansal kaynaklı laştırılmasını istedi. AB Genel Sekreterliği Gıda Yasaürünlerin piyasaya sürümüne ilişkin yasaklama bulunsı’yla ilgili hükümete şu uyarılarda bulunuyor; mamaktadır. Türkiye, AB Gıda Güvenliği Stratejisi’ne uyum Kalıntı kontrolüne (96/22 ve 96/23) ilişkin olarak sağlamak için yeni bir gıda yasası hazırlamalıdır.Yeni vehayvan işletmeleri, hayvan tüccarları ve hayvan nakliye ya gelecekteki mevzuatın önemine, gıda üretim zincirini işletmelerinde alınacak tedbirler bulunmalıdır. Bu kuralbir bütün olarak, ilk üretim, hayvansal yem üretimi ve gılar Veteriner Çerçeve Yasa taslağından Gıda Yasası’na danın tüketiciye satışı ve arzı da dahil olmak üzere, taraktarılmalıdır. ladan sofraya yaklaşımına uygun olarak ve bu konuyu Denetim, kontrol, idare ve doğrulama (gıda kontrotüm yönleriyle ele alarak, gıda güvenliğini yükseltmek lü otoritesinin belirlenmesi) yeterliliği bulunmamaktadır. amacına önem verilmelidir. Var olan Gıda Yasası’nda Piyasaya gıda tedarik eden işletmelerin kendi kontaşağıdaki boşluklar yer almaktadır. rol sistemlerini, kendi personelini hijyen konusunda eği. AB’nin 178/2002 sayılı tüzüğünden alınan tanımlar timini, üretimin kontrolünü ve yukarıda bahsedilen tüm eksiktir. konularda kayıt tutulmasını şart koşmaları için yetkilen. Gıdanın tanımı yoktur. Gıda tanımında kapsam dıdirilmeleri gerekmektedir. şında kalanlar belirlenmemiştir. Gıda üreticisinin yetkili mercii için oda vb yerlere . AB’nin 178/2002 sayılı tüzüğünden alınan risk anaserbestçe girmesini garanti etme konusundaki tolerans lizi, risk yönetimi, ihtiyati tedbirler, kriz yönetimi, izle(gelecekte de AB uzmanları için gerekli olacak) ve gıda nebilirlik ve kurul sorumluluğuna ilişkin kurallar çok geüreticisi veya onun aracılarının denetimi/kontrolü kolaynel, eksik ve tüzük ile tam uyumlu değildir. laştırma, istenen belgelerin gönderilmesi ve elektronik . AB katılım müzakerelerinin çok uzun zaman alacaolarak kaydedilmiş dosyaların basılması konularında zoğı beklendiğinden, ithalat ve ihracat kuralları şu an için runlu olarak işbirliği yapması sağlanmalıdır. Olası zararlı maddelerin izlenmesi, insan sağlığına olan risklerin erken fark edilmesi konusunda, kesimlik hayvanlar dahil olmak üzere gıda üzerindeki veya içindeki pestisit, farmakolojik etkiye sahip maddeler, ağır metaller, mikotoksinler ve mikroorganizmalar gibi istenmeyen maddelerin yetkili mercii tarafından alınacak gösterge niteliğindeki numunelerle izlenmesi gerekmektedir. Yetki kullanımı olmaksızın, diğer üye devletlerle ortaya çıkan anlaşmazlıkların halli için bir tahkim usulü getirilmelidir. Gıda, gıda katkı maddeleri gibi maddelerden numune alma ve incelenmesine ilişkin işlemler konusunda resmi bir belge koleksiyonu ile bunun sürekli olarak güncellenmesi ve yayımı gereklidir. Ölüm sonrası ve öncesi denetimlerin (hayvan kesimi sırasındaki) sonuçları hakkında istatistik tutulmalıdır. AB veri koruma mevzuatına uygun olarak, resmi olarak toplanan verinin kullanımı kuralları getirilmelidir. Tüm yasalarını Avrupa Birliği mevzuatına Kesimlik hayvanlar dahil, gıdalar üzerindeki istenmeyen mad getirmeye çalışan hükümetimiz ve TBMM’nin bu konuda daha duyarlı olacağını bekliyoruz. delerin numunelerle izlenmesi gerekiyor. (Foto: Koray AVCI) Mücteba BİNİCİ G Ü 7