Katalog

ÖZEL DOSYA Türk Tütüncülüğü ve TEKEL’in rolü özelleştirme kapsam ve programından çıkarılmalı “Türk tütüncülüğünün ayakta kalması, tütüncümüzün işsizlik, göç ve sömürü tuzağının dışında tutulabilmesi, tarımsal KİT olarak TEKEL’in varlığını sürdürmesine bağlı” TEKGIDAİŞ SENDİKASI T EKEL ’in sigara biriminin özelleştirilmesi için ikinci ihale süreci de başarısızlıkla sonuçlanmış bulunuyor. İhalenin iptali kararının açıklanmasından sonra yapılan değerlendirmeler, ne yazık ki, ağırlıkla hala TEKEL gerçeğinin farkına varılamadığını göstermektedir. Bir yandan vergileme politikasını kendi istekleri yönünde şekillendirmeye çalışan özel sektör temsilcilerinin özelleştirmeyi bir araç olarak kullanmaları, öte yanda yöntemin neresinde hata yapıldı tartışmaları arasında gidip gelen yorumlar, TEKEL ’in tarımsal bir KİT olarak ülkeye yarattığı ekonomik ve sosyal faydayı ve TEKEL ’in bu ülke açısından ‘‘vazgeçilemezliğini’’ görmezden gelmektedir. Oysa, tütün bu ülke tarımcılığı için ne denli önemli bir değer ise, TEKEL de tarımsal KİT olarak yaklaşık iki milyon insanımıza istihdam yaratan tütün tarımı için aynı oranda önemli bir değer ifade etmektedir. Bu değerlendirmemizde, TEKEL ’in kamu maliyesi, ulusal sigara piyasası ve toplumsal sağlıkla ilgili olarak oynadığı rol bir kenarda tutularak, tütün tarımı ile ilgili rolü ele alınacaktır. TEKEL, bir tarımsal KİT olarak, tütün mamulleri sanayiinin hammaddesi tütün üretimi ve politikalarıyla çok yakın bir ilişki içerisindedir. Tütün ürünlerinin üretim, alım ve satımının devlet tekeline alındığı yıllardan itibaren, TEKEL, tütüncülükle ilgili tarımsal politikaların tanzim ve uygulayıcısı sıfatıyla yakın zamanlara kadar tek sınai kuruluş olarak faaliyet göstermiştir. Bu konumu, 1984 yılında yabancı sigara ithaline izin verilmesi, bilahare 1986’da tütünde devlet tekelinin kaldırılması, 1993’ten itibaren yabancı firmaların fabrika kurmaları ve kendi ürünlerinin üretim ve satışına başlamaları ile değişmeye başlamış ve en nihayetinde 9 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe giren 4733 sayılı Kanun’la son şeklini almıştır. 4733 sayılı Kanun, tütün üretiminde sözleşmeli sisteme geçişi öngörmekle birlikte, en önemli değişikliği destekleme alımlarının kaldırılması noktasında getirmiştir. 2002 yılına kadar desteklenen tütün için bu faaliyeti Hazine adına TEKEL yürütmüş, kendi üretimi için ihtiyacının yanı sıra, destekleme amaçlı olarak satın aldığı ürünlerle de tütün piyasasının belirleyici aktörü olmuştur. Piyasadaki belirleyici konumu, halen rekabetçi alıcı olarak devam etmektedir. Tarımsal KİT’ler kurulurken, ülkenin geri kalmış ta rımsal yapısının özellikleri göz önünde tutulmuş ve tarım sanayi ilişkisinin kurulmasının yanısıra, üretici ürünlerinin değerlendirilmesi suretiyle tarımsal kalkınmaya katkı sağlanması, katma değerin yurt içinde kalması, görece az gelişmiş bölgelere yatırım götürülmesi ve dolayısıyla istihdam yaratılması, işlenen ürünlerin piyasalarında ticari faaliyet göstererek, piyasa tanzim fonksiyonu ifa etmek bu suretle de tüketicilerin tekelci faaliyetlerden zarar görmesini önlemek gibi çok yönlü amaçlar güdülmüştür. TEKEL ’in faaliyette bulunduğu sürece varlığını ve fonksiyonunu bu temel yaklaşım çerçevesinde değerlendirmek gerekmektedir. Ve TEKEL ’in tütün tarımı açısından oynadığı hayati rolü bu açıdan ele aldığımızda taşların gerçekten yerine oturduğu görülecektir. Bu noktada, Türkiye tütüncülüğünün genel yapısına bir göz atmakta yarar bulunmaktadır. ÜRETİM BÖLGELERİ 2000 ÜRETİM TEKEL ALIMI 60.292 3.400 20.232 6.533 38.982 129.944 ÜRETİM 92.302 10.257 23.034 3.881 22.597 152.571 2001 TEKEL ALIMI 26.636 1.687 10.630 3.756 20.550 63.259 ÜRETİM 100.647 8.337 22.952 4.771 24.659 161.366 2002 TEKEL ALIMI 23.655 1.073 11.602 4.617 18.841 59.788 ÜRETİM 95.325 6.332 21.734 4.433 19.655 147.474 2003 TEKEL ALIMI 7.054 1.103 9.167 4.433 19.655 41.412 EGE BÖLGESİ MARMARA BÖLGESİ KARADENİZ BÖLGESİ DOĞU BÖLGESİ G.DOĞU ANADOLU GENEL TOPLAM 114.171 11.635 32.523 6.730 42.943 208.002 KAYNAK: Tütün Politikası Raporu. www.tutuneksper.org.tr 2