Katalog

sayısını sürekli arttırmıştı. Nitekim, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İzmir'de kent içi sokaklar, kamu binaları, otel, gazino, mağaza, kıraathane gibi yerler hava gazı ile aydınlanmaya başlamıştı. Cumhuriyet dönemine gelinceye kadar, İzmir'in aydmlatılması işinin büyük çoğunluğu hava gazı ile sağlanmaktaydı. Cumhuriyetle birlikte kentin aydınlatılmasında elektriğin de devreye girmeye başladığını görüyoruz. Denilebilir ki, hava gazı ve elektrik arasında bir tercih yapma konusunda kentin yerel yöneticileri zaman zaman görüş ayrılıklarına da düşmüşlerdi. Orneğin, Belediye başkanlarından Muammer (Uşakizade) Bey kentin hava gazı ile aydmlatılmasını savunurken 19311941 yılları arasında kentte belediye başkanlığı yapan ve önemli hizmetlere imza atan Doktor Behçet Uz döneminde ise elektrikten yana tavır almmıştır. Teknolojik ilerlemelerle birlikte elektriğin daha ucuz ve modern bir enerji birimi olması, süreç içerisinde İzmir'in hava gazı ile aydmlatılması konusundaki düşünceleri ve tartışmaları etkisizleştirmiştir. îzmir Hava Gazı Şirketi'nin idare merkezi, 1880lerde İkinci Kordon'da 1930'lu yıllarda ise Kardiçalı Hanı'nda yer almaktaydı. Şirket kapanmadan evvel, idare merkezi Birinci Kordon'daki 138 no'lu dairede bulunuyordu. Fabrikanın kurucuları ve en büyük hissedarları Londra'da yer aldığından şirketin yönetim ve genel kurulları hep burada yapılmıştı. İşletmenin İzmir'deki yönetim kadrosunda yabancılar çoğunluktaydı. Şirketin genel müdürlüğünü çok uzun bir süre John Gandon adlı bir İngiliz yürütmüştü. Yönetim kadrosunda ağırlığın yabancılarda olduğu fabrikada ağır ve yorucu işlerde ise, çok düşük maaşlarla genellikle Türkler çalışıyorlardı. (Resim 1) Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzalanan Mondros Mütarekenamesi ile birlikte emperyalist devletlerin işgaline uğrayan Osmanlı toprakları içerisinde İzmir'in Yunanlılar tarafından işgali ayrı bir yer ve öneme sahiptir. Zira, İzmir 1919'da başlayan ulusal Kurtuluş Savaşı'nın hem başlangıcı hem de nihai hedefi olmuş ve 9 Eylül 1922'de İzmir düşman işgalinden kurtulmuştu. Yapılan son araştırmalara göre Türk ordusu İzmir'e girdikten sonra kentte kalan Ermeniler ve Rumlar tarafından çıkarıldığı tespit edilen büyük İzmir yangını (1319 Eylül 1922) sonucunda kentin hava gazı şebekesi de büyük tahribata uğramıştı. Bu dönemde, şirket abonelerini de önemli ölçüde yitirmiş ve içine düşmüş olduğu ekonomik sıkmtılardan sürekli İzmir Belediyesi'nin yardımmı alarak kurtulmuştu. 1924 yılma gelindiğinde Belediye Başkanı Muammer Uşakizade Bey kentin elektrikle aydmlatılması işinde teknik donanımların eksik olmasını gerekçe 92