Katalog

CUMHURIYETI 13 Eylül 1922 yiz. Işte tam da bu yüzden 19. yüzyılın sonundan itibaren imparatorluk coğrafyası içindeki gayrimüslim cemaatlerin milliyetçilik merkezli ayaklanmaları ile birlikte eski dostluklarm, arkadaşlıkların yerini husumete bıraktığmı söylemek olasıdır. İzmir yangını gibi tarihsel bir olayın bir veya birkaç kaynağa gönderme yapılarak açıklanamayacak kadar önemli olduğunu vurguluyoruz. O yüzden de İzmir yakın tarihine ilişkin yapmış olduğumuz arşiv çalışmaları sırasında ulaşabildiğimiz tüm kaynakları ve belgeleri bilimsel düşüncenin geçerlilik ilkeleri çerçevesinde yayımlamaya çalışıyoruz. Amacımız İzmir ve Türk kamuoyu ile dünya kamuoyunu bu konuyla ilgili olarak doğru yönlendirmektir. İşte sizlere yangınla ilgili bir başka önemli tarihsel belge! Belge, Fransızca yayınlanan L'Illustration'un 30 Eylül 1922 tarihli nüshasından. Belgenin sahibi G. Ercole. L'Illustration'un savaş muhabiri. 13 Eylül 1922 günü yani yangınm başladığı gün İzmir'de bulunuyor ve aynen şunları rapor ediyor: "Oğleden sonra saat 2'ye doğru Ermeni Mahallesi üzerinden yoğun bir duman bulutu yükseliyor. Bununla birlikte, bu yangın genişlemiyor ve sönme eğiliminde gözüküyor. Buna rağmen kaçmak isteyen, paniğe kapılmış insanlar nhtımda toplanıyor. Bir Amerikan vapuru, ABD konsolosluğu önünde, hareket etmek zorunda, çünkü insanlar o vapura binmek için kendilerini denize atıyor. O anda yine Ermeni Mahattesi'nde, daha önemli iki yeni yangın başlıyor. Durum ciddüeşiyor, çünkü güneyden gelen rüzgar şiddetiyle alevleri Frenk Mahallesi'ne doğru ilerletiyor. Silah sesleri var, el bombalan patlıyor. Türk işgali altında yaşamaktansa ölmeye karar vermiş olan Ermeniler evlerini yangına vererek, Türk askeriyle savaşmaya başladılar. Cephanelikler korkunç bir gürültüyle infilak ediyor. Saat akşamın dokuzu; bizfarkına varmadan gündüzden geceye geçtik. Gökyüzü geniş bir ateş bulutuna dönmüş..." (6) Şimdi sizleri bundan da ilginç bir gelişmeyle haberdar etmek istiyoruz. İletişim Yayınları tarafından 2008 yılı içinde basılan ve Marie Carmen Smyrnelis tarafından derlenen "İzmir 18301930, Unutulmuş Bir Kent Mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar" başlıklı kitabın 230 ve 231. sayfalannda L'Illustration'un 30 Eylül 1922 tarihli aynı belge kullanılarak bir tarihsel tahhbat yapılmaya çalışılmış. Kitabı derleyen Smyrnelis tarafından yazılan "Yangın, Bir Yaşam Modeli'nin Sonu" adlı makalede G. Ercole'ün raporu aynen bizim yaptığımız gibi tercüme edilmiş, fakat bizim tercümemizde koyu puntolarla belirtilen ve G. Ercole'e ait olan "Ce sont les Armeniens qui decides a mourir plutot que de souffrir l'occupation turque, ont incendie leurs maisons et engage le combat avec les soldats turcs." yani Türkçe çevirisiyle, "Türk işgali altında yaşamaktansa ölmeye karar vermiş olan Ermeniler evlerini yangına vererek, Türk askeriyle savaşmaya başladılar." ifadeleri ne hikmetse atlanmış. (7) 23