Katalog

Anadolu aydınlanmasıylayaşanan çevirieylemi ardındanikincibüyük çeviri1968’deyaşandı yanılmıyorsam. Yoğunemekle sürdürülen,ne var kihep yok edilmeye, sindirilmeyeçalışılan,özellikle sosyalistkaynakçaya yönelikçeviri çabalarınıgöz ardı etmemek koşuluyla...Görece küçükçaplıbu çeviri çalışmalarınakimbilir kimlerinnicekatkısı olduyıllariçinde... 1968çevirieylemi yalnıztoplumsal,siyasal, ekonomik,tarihsel, bilimselvb.alanda verimlenenkitaplarla sı• nırlıkalmadı.Bunun yanında sanat, kültür cephesinde de önemli birçevirigirişimi yaşandı,yayımlanan kitaplarasürekliyenileri eklendio yıllarda. 1968msıcak günlerindesanat, kültür alanındaikiçeviriönemli yer tutmuştu anımsadığımca:IlkiKamuran Şipal’inBertolt Brecht’tençevirdiği EpikTiyatroUzerine (de,1964)idi,öteki ise yineaynıyayınevince yayımlananCevat Çapan’ınErnst Fischer’dençevirdiği SanatınGerekliliği(1968) adlıkitaptı.0 yılların dergilerine, yayınlarınagöz atanlar, bu iki kitaba yönelik göndermelerinbolluğuyla karşılaşabilir herhalde.llerideKamuran Şipal’inöyküleri üzerindede duracağım. Amabu hafta 1968m sanat cephesinde özel biryerininbulunduğu öne sürülebilecek CevatÇapana, onun şiirlerinegetirmek istiyorumsözü... SAYFA 20 itaplarAdası M.SADIKASLANKARA Dergilerdeilkşiirleriniyayımlayışıüzerinden şöyle böyle altmış yılgeçmiş onun... Ama yinede kendi sularınıserinleten duru pınarlar gibitevekküllesabretmiş şiiri.Gerçekten ilk şiirkitabınıancak yirmibeş yılönce yayımladığıanımsanırsa, bu bağlamdaki duruşunun farklıolduğu öngörülebilirşairin... Kuramcılığı,çevirmenliği,eleştirmenhiği, yazınve tiyatrobilimcihiğisürerkendipdin bir şairolarak kalmayıbaşaran bir Cevat Çapan... Şu son birkaç yıliçinde dört kitaba dağılan şiirletineYapı Krediyayınlarıtarafından bir beşincisinineklenişi(AraSıcak, 2007),sonra Bana Düşlenni Anlat (2007)başlığı altında bütün bu şiirlenntoplu basımınınyapılışı, şairesunulan biryirmibeşinci yılkutlaması sanki.Ancak söz konusu dört şiirkitabınınadını anmadan geçmeyelim: Dön GüvercinDön (1985),Doğaı Tarih (1989),Sevda Yaratan (1994),Ne Güzel YohculuktuAklımdan Çıkmaz(2001). DEĞısıMıNşAıRıOLMAK... Cevat Çapan’ın, biranlatıcıgibigöründüğü düşünülebilirşiirlerindebirçalım.Ama bunlannbirer “hikaye”olmadığıortada. Tıpkıbirolayın,görünen yüzü dışındakio derinyoğunluğuylaönümüze gelip biziçaresiz, elikolu bağlı, kıskıvrakyakalayıverişigibi.Bu yanıylaşiirlerkararlı,yankılıçağrılarlabizi yerimizeçakan birgöz sanki, baktıkça baktığımız,oynaşan anlam kıpırtılarında,birinden ötekine imgeleryoluylasıçrayıp durduğu- muz... Cevat Çapan, herhangi süslemeye yeltenmeden,iç ferahlatıcıbirgüzel denize çırılçıplakgirer gibiörüyor şiirini,öyle getiriyor önümüze.Birtoplumsal yaşamın behlektengeriye itilmişhüzürıyüklü,sihik,soluk kesilen... Bir gizlitarih gibi peşimiz sıra biziizleyen... Eneski şiirgeleneklennden en bıçkın yenilikleredek rengarenk telek dizilişihalinde parıldıyorbu nedenle şiir. Biravuççuk sözcükle çok şey söyleyen, ama anlattıklannıorada birakmayıpbirorduya yetecek imgeylebuluş- turan, sonuçta bunlan, anlatılanolmaktan çıkararakşiiıindamannda gezinen ses, söz yuvarlannadönüştüren bir büyük şiirerkesi; dolaşımatlası... Yapıtlardakarşılıklı,bakışımlı,ardışık şiirlerinsıklıklayolumuzukestiği de görülmüyor değil. Böylece soyutlayımlar,somutlayıcı yöntemle önümüze senliyorkendiliğinden... Kıpkısaşiirlerdenupuzun şiirlere,anlann vurucusarsıntılarındananılarınşarap tadındaki doygun susuşlarına kadar biranılar coğrafyasında,bellektarihinde gezintiyeçıkıyoruz. Anıtemelindeki yaşantı gereçlerinişiirde kullanmayayönelmek, şairlerinyaşadığı önemlibirdeneyim kuşkusuz, ancak Cevat Çapan, bunu bize şiirolarak yansıtırken, anılarınınucu islikargıgibielimizebulaşmasına izinvermiyor... Utangaç sevinçlerin,iyimsertedirginliklerin, karamsar ruhlarlaama iyimseryolculukların, mutlususkunluklarlakonuşulan sessizliklerin, birdağla ormanın, denizle güneşin, elbette tarihlezamanın, uzamın, tümünü kapsayan bir kolkolalığınizdüşümü şiirler... Birdeğişim, buna çatal iğneyleiliştirilmiş yolculukimgesi, hemen tüm şiirlerdeat başı birlikteyol alıyorzaten. Bunlann birdüş tayfındangeçtiği, kırılmalar,oynaşmalarla üzerimizeyansıdığıda düşünülebilir... Onunla çıkılanyolculuk,yanı sıra mutlaka Cevat Çapan’a doğru yolculukeyleminedönüşüyor. Olsa da olmasa da o... Bu çerçevede perdelenmiş güzelliklerin ucunu biran içinkaldırıverenbirşair o; şaşırtıcı,ama biro kadar da hüzünlendirici karşılamalar,usulca “ce” deyivermekbir buruk gülümseyişeşliğinde... Süregiden şiirırmağınındeğişen hep değişenburgaçlarla,dirseklerleakışı,Cevat Çapanşiirininhem gizilgücühem büyüsü... CEVATÇAPANşııRıNıNBıZı ÇELENHAVASI... Cevat Çapan’ın, okuru kolunataktığıgibi, biranda kapıp uçuran, kendi serüvenlerine doğrusürükleyen bir havası var. Yolculuklar, küçük kasabalar, deniz aşırıülkelerde, kıtalardaanılarlaharmanlanmış kentler, caddeler,sokaklar, uzakta kalmışdağlar, ormanlar, nehirler,denizler, üzerinegölge düşmüş aşk- lar,tel tel seyrelmiş, ama biro kadar değer kazanmış dostlar. Bütün bunlardan ötürü şiirlerokunurken bir yandan hüzün basıyor, öte yandan telaşlı bir çarpıntıyaşanıyor yürekte. Anadolu’nun uçsuzbucaksızlığınıçağrıştıran bir kış ısıtıcısıya da kuraklıkyeşerticisi gibiinsanın gönlüne doluyorbu şiirler.Birbakıyorsunuz Darıca’da,Bozcaada’dasınız ya da Gint’te, Midilli’de,yok hayır,Karaburun’daSinop’ta, bakıyorsunuz“Suşehri”nde, ne bileyimher yerde...Birmemleket şiiribu; atkısını çözgüsünüinsanımızınoluşturduğu memleket dokuması... Birailealbümünün silikfotoğraflanyla bezeliimgelertanhçesi ya da böyle bir koridordangeçilerek girilenportreler,duruştar, yansılamalıaynalar galerisi... Doğa, anılar,bizi geçmişten günümüze kuşatan uzak yakın akrabalarımız,tanıdıklanmız... Kendiadamıza yolculuk.Aşınmışsevinçler,anımsamanın getireceği özlenmiş burkulmalar... Onun şiiriylebuluşmak bu anlama geliyor. Kiraçıkmışlığınya da evcek sepet, denk, torba kara trenlerle gidilençekilmez upuzun yolculuklarınsonunda ulaşılan,beklentisiz sevgiylekucaklanan ailebireylerine,eş, dost, ahbap tanıdıklarakavuşmanın esrikliği tütüyorşiirlerinüzerinde... Yolculuklarahemen çıkılıverecekmişya da yolculuklardanyenice dönülüvermişgibihep. Elleripantolonun paçalarınısilkeliyorya da bir iskemleninarkalığınakonduruluvermiş ceketineuzanıyor.Yanısıra bizide çağıran, gizli bir büyüylekarılı,durmadan ezgiler mırıldanan... Gelmişgeçmiş şairlenmizle,dünyanın nice kahramanıylaincecikyağan yağmurlarda savruluyor,sonra dört başı mamur bir değerbilirlikduygusuyla birgüzel iç yıkanişi yaşayıpşenleniyorsunuz şiirleriokurken... Bu dizelerisöyleyenin,tümdünyayıkucaklayan, halinden memnun birsevinçle dudaklarında ıslık,çıplakayak kıyıdayürüyen, bu yürüyüşünetüm varlıklanda katan birşair olduğunu görüyorsunuz. Aşk, elbette. Kolaycatutulduğu için hafifsenipavuç içindetünetilmiş,sonra birçırpıda havalanınca şaşakalınmış bir kuş. Ya da aşk, evet aşk, şiir. Birkarşılıksızlığasunulan divançeadeta. Gizlibirsevdanın eşlikettiği... Derkenbir iç ses katılıyorşiirlere... 0 zamanşair, doğanın, yaşamın, tarihinkültür kalıtçısıgibidavranıyorsanki, derin bir burkuntu eşliğinde.Akşamlarayakışan koygun bilgelik, sabahlara yakışan serin, bostan kokulu sıcacıkgülümseyiş. Sabahtan akşama, geceden ağartıya, derilecek ne çok yan var, şaşarak yolalıyorsunuzbu şiirlerde. Birkıyıdayaşanan taşra gerçekliğinin, evrenselboyuta taşınışı... Çokseslilikeşiğiyle buluşurken şiirlerin,derviş derinliğindebirtını kazanışı bu arada. Alaysamalıbirgönderme midiyeceğiz; çünkü onun şiirindealaysamalı birsuskunluk kendinibelirginbiçimde gösteriyor hemen her kezinde. Sertmiş gibiduran, ama yumuşacık,dağılmaya hazırbekleyen; liflifmişgibi görünürken bu arada katman katman kapananbirşiirevreni... Çağıncı,ama çağrısınıyanık havalara sa- vurmuş birşiir... KAHRAMANLARÇAĞINAVEDA... Birgecikmişlik,ne yapacağını bilemeyen ikircimlibirtutum da kesiyor kimileyin yolumuzu.Derinbirbilinirliğingörünür görünmez kımddanışla,bilinmezcesinebirburuk gülümseyişhalinde durduğu... Zaman zaman birsöylen coğrafyasıylada birbirimizekatılıyoruzyaşadığımızyurtta. 0 zaman kıyıları,denizlerimesken tutmuşçasınabağdaş kuruyorşair, biravuçluk yer açıp. Dağlarınçobanlarınıçağırıyorşölen sofrasına... Yazınımızı,dünya yazınını, bunlardanbeslenen nice kahramanı kucaklıyor bu arada. Tek tek omuzdaşlık yapıyor onlarla.Yakındakindenen uzaktakinedek. Tümünü kendi çağdaşı bireryoldaşa dönüştürdüğübu kahramanlarlabirvedaya oturuyorsanki kıyıda. Gezicibirtiyatronunsürekliperde açtığı da gözleniyoröte yandan. Ortaoyunu, meddah, Karagöz de olabilirbu, Shakespeare, Çehov da... Bunların“ezberimizdekiuzaklar”ı önümüzegetiripyakınedişi, yeniden yeniden ısıtışı,hatta kavurucu birgüzellikleçevremize serpişi... Derindramlara yataklıkyaptığını gözlüyoruzo zaman bu şiirlerin. Yalnıztiyatro mu? Türkiye’ninyanında bir dünya sineması da ışıldayıpyanıyorbeyaz perde halinde gezinirken.Gezicisinemaya dönüşüyor imge; bir bakıyoruzülkeninücra biryerinde biryazlıksinema veya Istanbul’un yıkılmışbirsalonu olup çıkıyor,birbakıyoruz dünyanın birucunda birbaşka şenlikle kamaştınyorgözümüzü... Kimizaman da yaşa•dıklanmızınta kendisiolup çıkıyorsinema, o akıllarasığmaz büyüsüyle... Yaşananlara, anılarda kalanlarabaktığımız- da “soluk birçıkartma gibigörünüyor” kahramanlıklar.“Doğaltarih”insesle sessizliği eşlediğinidüşündürtecek şiirlerlekarşılaşıyoruz. Bir“gurbet gibi”içe işleyipmayalanan evreler,zamanlar,insanlar, ilişkiler,anılar... Dünyacoğrafyasında kolkolagirdiği herkesle,tanıdığıtanımadığıedebiyatçı, sanatçı, sonuçta kendi kahramanlanylabirderin vedalaşmayıyaşıyorCevat Çapan. okahramanlar, kimbilirkaçıncıkez o güzel atlara binipgidiyorlar.“Yanyana gelince sözcükler,!kendi anlamlarındansoyunup! bir yağmur tanesi gibi!yuvarlanıvenyorlar! kavrukotlanna sessizliğin,/ya da parhıyorlar/bir gözyaşı gibi/gencecik ayın!inceliğini yansıtan.” Okurlaraise bu şiirlerinyelesine tutunmak düşüyor çaresiz... Böylebirdüş yolculuğunaçıkmayı, düşleşmeyikimistemez?. CUMHURİYET KITAP SAYI 1070 CevatÇapan