Katalog

Yeşim ÖZDEN Bir varmış bir yokmuş. Develer tellal, pireler berber iken, ben anneininbeşiğini tmgır mmgırsallar iken... Evvel zaman içinde kalbur saman içinde; cinler cirit oynarken eski hamam içinde...Ravivan-ı ahl,ar ve rivavet ederler ki. çok eski zamanlarda... Bu sözleri çocukken defalarcaişitip büvümüş olanlarımız çoktur.Şimdilik. Sadece bir nesil sonra, Anadolu’nun bir yerlerinde torunlarmnamasal anlatan nineler, veğenlerini gündüz uykusunayatıran halalar ve tcvzeler yaşamdan,masal anlatmak ve masal dinleyerekbüyümek gibi bir yaşamsalayrıntı da günlük hayattan çekilince. ne olacak, üzerinde düşünmek için üşenilınemesi gereken bir mesele. Kişiliğimize,olanı, insanı ve dünyayı algılama ıecrühemize yeni şeyler eklenirken. bir şeyler hem de güzel ve ince olan bir şeyler yaşama biçimimizdentamamen mi çekip gidecek? MASALDANPAYINADÜŞENİ ALANYAZAR Ses tonu ve yüz ifadesi masalın gidişatmagöre değişen tatlı dili bir harninne. Alçak koltuğuna oturur, önce kahvesini içer. Sonra hırkasının cebinden teneke tütün tabakasını çıkarır, sigara kağıdı koçanındım bir yaprak koparır. sağ elininişaretparmağı ile orıaparnıağı arasınasıkıştırdığı kağıda tütün koyar, sarar, bir kenarını yalar, sivri koni bir sigara oluşturur. Sigarayı kibritle vakar, bir nefes çeker ve tekerlemevle masal başlar.Bir varmış bir vokmuş. Masalm sonuise masalın bitmesi anlamına gelmez, fikri sorulan çocuk, yanıtı üzerine ya gülümseyen bir aferin alır ya da “Kıssadanhisse alinamışsın” tümcesinin arkasındangelen bır yorum... Geçmişe ‘okuluk’un yazarı Altay Gündüz de her çocuğun hakkı olan masaldanpavına düşeni almış e şanslı insanlardan.Naif aile anılarının başını böyle l,ir haminne. büvükanne. tevze çekiyor. Sonra, gülümseten ve bilgilendiripzihin açan günlük hayat hatıraları. Gündüz, annesinin ve tevzesinin yüzmeviçok iyi bildiğini söylüyor, hele annesibıraksalar Boğaz’ıgeçecek kadar iyiymişyüzmede. Yazarın harninnesi onları sahile indirir, Havuzbaşı yöresinde,o sığlık olan bir yerde bellerineip bağlayıp denize sokarmış. Gündüz de beş altı yaşındayken annesi ve teyzesi tarahnJandenize böyle ahştınlrnış. Teyze-. sinin ellerinin güzelolduğunu, tırnaldarınınuzun, bakınilı ve ojeli olduğunuhatırlıyor. Tcvzcsinin tırnaklarınıojesiz gördüğünühiç hat ırlamıyor.Babasının pürüzsüz buğday rengi cildi hatırmda.Usturavla sabunsuztıraş olduğu.Büyükbabası da usturayla tıraş olurmuş ama sabun kulilanırmış. Yazar bir dönemki ülkemizin günlük hayat ay1rıntdarmdan birini şckillcndiren bu hatıralarışöyle ifade ediyor: “Babamı, büvükbabarnı.kavınpederim Hikmet Bey’i ve öteki büyüklerimi hiç tıraşsız görmedim.Ben de onlar gibivim.” Mekiinlar. Evlere giderken taş döşeli parikaların sağına soluna ve! boyunca dikilmiş lavanta çiçekleri, sardunyalar. Saksılara sokulmuş çıtalara takılı yumurtakabukları. Eski insanlar yumurta kabuldarmrn uğur getireceğine inanırmış,kabuklar bitkilerin nazara gelmesiniönlermiş. Yazarın çocukluk, ilk gençlikyıllarının peşinde pek çok yer ve mekünmgeçınişten bugüne nasıl geldiğinin,gelip gelemediğin izini sürebiliyorsunuz.Gazinolar kapanmış, bahçeler başka bir şey olmuş. parklar da. Semtler duruyor ve fakat her biri artık bir başka.Usküdar’daki Tulumbacılar Sokağı’naadını veren itfaiye istasyonu yok artık. Beylerbeyi, Beyoğlu.Tophane, Çamhca, Teşvikiye. Yeşilköy, Pendik... Erenköv’de geçen yazlar. 1930’larda Boğaz’aişleyenŞirket-i Hayriye vapurlarının adlarını da buraya not düşmek e zamanların toplumsalalgısının nasıl olduğu hakkında bir fikir verebilir: Dilnişin(Sevimli),Tarz-ı Nevin (Yeni Biçem). Süreyya (Ayıu adı taşıyan yıldız kümesi; Ulker, Lat. Pleiades). Şihap (Kıvılcmı), İnşirah (Ferah). “Beylerbevi’ndeki Yaşantımız”bölümünün girişine CharlesDickens’ın “Ev sevgisi,yurt sevgisinin gelişimi sağlar” sözünüalıntılayan Altay Gündüz. 1927 doğumlu. ŞişliTerakki Lisesive İstanbul Teknik Universitesiİnşaat Fakültesi mezunu, Betonarıne yapı tasarımı rniihendisliği şarkıy-a,Çin atasözlerinden, Yahya KemalBeyath’nın şiirine uzanan bir yeipazeiçinden yaptığı alintilar, onun ufiçunungenişliğinive yaşama sanatının naif gayretkeşliğiniişaret ediyor. Yazarın önce aile yaşantısından, sonra meslek hayatından, duygusal, düşünsel ve kültürel buluşmalarla şekillenen kişiseldünyasından hafızasının seçip aktardığıanılarla gözler önüne serilen, 193O’lardangünümüze uzanan bir hayatınizinde Türkiye. Köroğlu gazetesi varmış örneğin. Gündüz’ün çocukluk ve gençliğinde haftada iki kez tabloid boyutunda yayımlananbu gazetenin amacı, kültür düzeyi düşük halka siyasal olaylarımizahla aktarmak, karikatiirlerlebetinilemek, böylece onları aydınlatmakve hilinçlendirmekmiş. Artık gör- seli de olan basının bazı savfalarmda ya da ekranlarında en basit bağlaçların bile önden ya da arkadan gelen sözcüğe doğru aralılda bağlanmadığı günümüzdeKöroğlu gazetesi gibi dikkat çekici pek çok kıyaslanasıörnek var kitapta. Gündüz’ün Mernet Fuat ve Piraye ile ilişkisi,Oğuz Atay ve Affan Balaban gibikültür kişiliklerimiz...Tan Olayı, 5 Nisan 1946’daIstanbul’a gelen MissouriZırbhsı, 6-7 Eylül 1955 Olayları, 27 Mayıs 1960 Müdahalesi, Altıncı Filo ve öğrenci olayları, 1 Mayıs 1977, 12 Mart, 12 Eylül, 2 Temmuz 1993 Sivas Katliamı,17 Ağustos Depremi... Yazar tüm bu toplumsal olayları kendi düşüncelerinede yer vererek anlatıyor. ESKİGÜNLERESKIMEYEN GÜNLER Kitaptaki “Çocuk Dergileri, Çizgi Romanlarve Güdümlenme” bölümünde ruhsal geriimleri azaltıcı kaçış romanlarının,yoğun ve meşakkatli yaşantdarı olan insanların bilinçaltlanna belirli bir düşünce sisteminin, dünya görüşünün +aktarıldığını söyleyenyazar, beyaz ırkçılığa,Martin Luther King’e dikkat çekiyorve Amerika’yıtemsil eden çizgi kahramanlarındüşmanlarının düşmanlarımızolduğunu söylüyor. Çocukken, okuduğurnuz çizgi roman ve izlediğimiz kovboy filmlerinden sonra sokak oyunlarındasopadan atlarımızla Kızılderiiler’denkaçtığımızı hatırlıyorum. “Eski Sinemalar, Filmler ve Güdümleme” bölümüde üstünde durula durula okunmasıgereken hayati bir bölüm. Bu bölümdenminik bir alıntı: “Gerilim ve şiddet filmleriylebireyin, olaylara hayalindekatılması ve gerçek kaynağmı bilmediğiöfkesinin yatıştırılması sağlanır. Bu yolla tatmin ve teskin (!) edilen birey,ertesi gün işinin başına döner ve bu böylece sürüp gider; çemberin dışına çıkamaz.Polisiyefilmlerde, yasa ve düzeninadil savunucularına gaınmazlar da katilır, muhbirlik iyi bir şeymişgibi gösterilir.Kimi filmlerde toplumun en yoksulkesimi, karmaşaya ve cinayete açık suçiu sınıf olarak betimlenir 1.. . / Bilim- kurgu filmlerinde sistem, kendi bildiği tarzda bir geleceğin ideolojisini yapar.” Altay Gündüz kitapta ‘I’ürkçe, gerektiğinidüşündüğü zaman Osmanlıca, kimizamanda da benimsemediği yeni sözcükler yerine, halkın kullandığı, yerleşmişsözcükler kullanmayı seçmiş. Ha- kuran kafesi, hırtlamba gibi giyinmek, taraz tarıız saçlı... Geçmiş dönemlerde yaşamış insanları e dönemin Türkçesiylekonuşturmuş. “Gün geçtikçe çoğalan Ingilizce sözcüklerle yozlaşan Türkçe- nin günümüzdeki keşmekeşi içinde mcranumı,rahatça ve en anlaşılır biçimde ifade etmek istedim” diyor. • Geçmişe Yolculuki Altay Gündüz! Yapı Kredi Yayınları!556 s. Altay Gündüz’den insanlar. hatıralar, olaylar ve düşünceler üzerine GeçmişeyolculukAltayGündüz Geçmişe Türkçe,gerektiğini düşündüğü zaman Osmanlıca, kimizaman da benimsemediği yeni.sözcükler yerine, halkın kullandığı,yerleşmiş sözcüklerkullanmayı seçmiş. Hakuran kafesi, hırtlamba gibi giyinmek,taraz taraz saçlı... Geçmişdönemlerde yaşamış insanları o dönemin Türkçesiylekonuşturmuş. “Gün geçtikçeçoğalan Ingilizcesözcüklerle yozlaşan Türkçenin günümüzdeki keşmekeşi içinde meramımı, rahatça ve en anlaşılır biçimde ifade etmek istedim” diyor. Altay Gündüz. GeçmişeYolculuktaMemet Fuat ve Piraye ilellişklsindeııde söz ediyor. NazımHikmet. Piraye, Memet Fuat Çankıncezaevi’nde (1940) alanında, ITÜ Yıldız Teknik Üniversitesi’ndeverdiği dersler ve yaptığı akademikçalışmalarla, yönettiği lisansüstü ve doktora tezleriyle, Cumhuriyet gazetesinin“Olaylar ve Görüşler” sayfasındave gazetenin Bilimve Teknik ekinde yazdığıyazılarlatopluma çok emeği geçmiş bir yurt insanı. Madonna’nın Liveto Tell şarkısından Cats müzikalinde Ciare Burt’un söyledi’”Memorv” adli Gündüz, kltabında 6-7 Eylül1955 Olaylan, 1 Mayıs1977 gIbi toplumsal oiaylara da yer veriyor. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1070 SAYFA 9