Katalog

yeryüzü Kitaplığı. CELALÜSTER celaluster®curnhunyet.com.tr Tolstoy’un‘Savaşve Banş’ıyıllarsonraZekiBaştımarçevirisiyleyenidenyayımlandı Birçevirininsiyasalartalanı İ960’ların sonlarıvdı.Onat Kutlar’ınYönettiğiTürk Sinematek 1)erneği‘nin ISomonne kervan Sinemasındakialtın çağınında sonları.Si- - nenıa tarihinin başyapıtlaıını. çağdaşsinemanınseçkinörneklerini.o eskisinemasalonunun köhne koltuklarındadelicesineizlediğimiz yıllar.Sözüuz:ıımavagerek ama başkanlığmıuzun yıllarNejatEczacıbaşı’nın üstlendiği.ülkemizdesinemakültürünün gelişmesineolağanüstükatkılarda bıılunanSinematek’in,12Eylül 1980 unın” hemen ardından daha pek çok derneklebirlikte kapatılmışolduğunu vurgu- ladıktansonra, keyiflibir anımı aktarmadanedemcvcceğim. UnlüoyuncuveyönetmenSergey Bondarçuk’un,LevTolstov’undev romanından,satırsatır demevevimama.nerdeyse sayfasayfa SavaşveBarış, Sinematek’tegösteriliyordu.Çekimleriyediyıl sürenfilm 1965’tetamamlanmış:Sovyetler Birliği’ninMosfilmStüdvolarıkendi tarihininyalnızcaen pahalı (bugününparasıyla 700milyonABDdoları)değil.aynızaman- ± da en uzun yapımınıgerçekleştirmişti. 4 BÖLÜM8 SAAT Dört bölümden oluşanSaVaŞveBarış, toplamsekizsaatsürüyordu.Borodino çarpışmasınınçekimlerine120bin asker katılmış:vanılmıvorsamkırkbeş dakikasüren Austerlitzçarpışmasısahnesiise,sinema tarihininen büyüksavaşsahnelerindenbiri olmuştu.FilmdeAndreyBalkonskiy’i VyaçeslavTihonov,PiyerBezuhov’u Bondarçukoynuyordu.NataşaRostova’yı canlandıranLudmillaSavelyevaise,yüzlercegenç adayarasındanseçilmişti. Amaasılanlatmakistediğimbu değil. Sinematek’tesevrettiğimSavaşveBarış’ın. benim içingerçek kahramanıHasan Ali Ediz’di.Film o sırada tecimsel sinemalardagösterilmevecektive Sinematek’inde birkaç gösterimiçin altyazıhazırlatacak gücü yoktu. 0 yüzden, filmin“anında çeviri”ylesunulmasıveğlenmiş,bu uğraş içinusta çevirmenHasan AliEdiz’de kararkılınmış.anlaşılano da bu öneriyi kabuletmişti.Evet, kocaSavaşveBarış’ın çevirisinicanlı olarak Hasan AliEdiz’den dinlemeolanağınıyakalayantalihlilerdcn biriydim. EDIZINKATKILARI 1924’teMoskova’yagiden, orada kaldığıbeş yı1boyunca iktisatve toplumbilim öğrenimigören Ediz, dönüşünde gazete ve dergilerdeneleştirivemakaleler yavımlamış.ama kültür dünyamızaasıl damgasınıRusedebiyatmdanyaptığıçevirilerle vurmuştu. MilliEğitimBakanlığıDünya Klasikleridizisiningerçekleşmesine önemlikatkılarda bulunmuş;başta Gogol, Tolstoy,Turgenyev.Dostoyevski.Çehov, Gorki olmak üzere pek çok klasikve çağdaşRusyazarınınellidenfazlayapıtını dilimizekazandırmıştı.Dostoyevski’ninSuç ve(:<‘:<ısıııı.Ttırgen— vev’inDııuıaıı’ını. Zoşçenko’nuııÇaıııı Çizıııe/erini,Gorki’nin Ekııı’.ğıuı; ını, Be— urnı 1 mı ilkkez onun Türkçesinden anımsıyorum. Hasan AliEdiz’in.Sa- taş veBarışfilmindekibitimsiz divalogları.ileriyaşındayıllarındcncvimivle çeviı-irkensesindensalona hele- can“laesrimiş.kendimden geçmiştim. Bondarçuk’unüstünvapımı.bu “tarihsel an’ia birlikte benim içinbambaşkabir anlamkazanmış:bevazperdedengelen RusçakonuşmalarlaOvçinnikov’tın müzii,sahnenin kıyısındanyankılananHasan AliEdiz’iııvakur ama coşkulusesine karışarakbenzersizbir tarlabelleğinıe kazınmıştı. ÖzGÜNLÜĞÜNÜZEDELEMEDEN tın çevirisini,dilinin özgiinlüğünü zedelemeden,küçük dokunuşlarlagünümüz Türkçesine aktarabilmek,iğneylekuyu kazmakgibi bir uğraş olsa Bu uğraşı,Faruk Duman gibi günden güne ustalaşanbir yazarile Rusçadan yaptığıtitiz çevirilerletanıdığımız Gürses birlikte üstlendikleriiçin okuyucuşanslısavılmalı. Kitabıngözdenkaçırılmamasıgereken bir özelliğide, Tolstov’un1865’teyazdığı “Savaşve Barışiçinönsöztaslağı”ile 1868’dekalemealdığı “Savaşve Barışadlı kitap içinbirkaç söz”ün Gürses’in çevirisiyleokura sunulması.Tolstoy’un,bu uçsuzbucaksızromanıyazarken duyumsadıklarmı,yaptığızorlu çalışmaları,roma- nın geçirdiğiaşamalarıanlattığıbu metinler.yapıtayalnızcadaha yakından değil, daha da önemlisiyazarınıngözünden bakabilmemizisağlıyor. Gürses’in,kitabın başındakikısaönsözü ise,Savaş veBarış’ınRusya’dakiilk yayıırılamşıylailgilibilgiler vermeklekalmıyor,belki bizimaçımızdançok daha ilginçolan çevirisi konusundada aydrnlatıvorokurları: ‘0 MESUDGÜNLER’ SavaşveBarış.Türkçeye ilkkez Ali Akyüz tarafından1938yılında, Fransızcadan,328 sayfalıkbir özet olarakçevrilmiş. Kitabmyayıncısı.dönemin önemliyayınevlerindenHilmi Kitabevi’nin sahibiIbrahim Hilmi,Harb veSulhadıyla yayımlanankitaba yazdığıönsözde.bu dev romanıeksiksizyayımlamanınekonomik açıdançok güç olduğunubelirterek, “Umidederizki beş on senesonra okuyucularımızçoğalacak,kitaba para verecek müreffehmeraklılarda hayliartacak... Allah’tanbu mes’udgünlerigörmeyiçok isterim,”demiş. Allahda, “o mes’udgünleri” göstermektefazlagecikmemiş...Hasan Ali Yücel’inmillieğitimbakanliğıdöneminde kurulan TercümeBürosu,Tolstoy’unbu yaprnnınRusçaaslindaneksiksizçevirisini çok geçmedenyayınizlencesinealmış.Ya- pıt. 1943-49yıllarıarasındadört ciltolarak MilliEğitimBakanlığıDüıwa EdehivatındanTercünıeler— Rus Klasikleri dizisindenZekiBaştıniarçevirisivleyavımlanmış. BURSACEZAEVİNDEN Ne var ki, Nazım1-likmet’in Kemal Tahir’eMabfmsbaııL’CIL’ııMı’kıııjilar’ındasık sık değindiğigibi.Baştunar’ın,o günlerde BursaCezaevi’ndeyaımakıaolan Nazım 1likmet‘lebirlikteyaptığıbir çevirivdibu. Nazım, 1940’lıyıllardaKemal‘I’ahir’le yaptığıyazışmalardanbirinde, “Maarif VekaletibenjmleZeki Baştımar’a Tolstoy’unFlarpveSulh romanmı tercüme ettirivor.Ben Bayramertesibana düşen parçalarıtercüme etmeyebaşlıyorum,”di- yordu. Trabzon MuallimMektebi’ninson sınıfındaykenSovyetlerBirliği’negeçerek, MoskovaŞark Universitesi’nibitiren Baştımar,1932’de Komünist Partisi muhalefetininPavliAdası Kongresi’ne,ardından TKP 4. Kongresine katılmış,MerkezKomitesiyedeküyeliğine seçilmiştir.AynıyılKomünist EnternasyonaldelegesiMargaretaVikle ilebirlikte tuıuklandıvsada aklanmış.bir süre yurt dışmda kaldıktan sonra Ankara’da BaşbakanlıkMurakabe 1leveti Kütüphanesi memurluğuna atanmıştır.NazımHikmet ise.o günlerde, toplam otuz beş yıl hapse mahküm edilmişolarak, Bursa Cezaevi’ndeyatmaktadır. ÜSLUPDENEMESİ Yıllarsonra, yurt dışındakiTürkiye KomünistPartisi’ningenelsekreteri “Yakup Demir” olaraktanıyacağımızZeki Baştımarile Nazım Hikmet’inbu ortaklaşa çevirisinin,çeviriedebiyatımızdaçok özel bir yerivardır. Mektuplarındanbirinde, “Yani terciimedebir Rus muharriri ile Fransız muharriritercümeyiyapan Türk ınuharririn diiyle değil.kendi dilleriylekonuşacaklar. Bunun için bir çeşitistilizasyon lazımdırdemesinebakılırsa,Nazım Hikmet.Tolstoy’unüslubu üstüne kafa yormakta,bir tür üslup çevirisine yönelmektedir.Gel gör ki, bilinen siyasal nedenlerleçevirideonun adı yer almayacak,Savaş veBarışçevirisiyalnızcaZeki Baştımar adıylayayımlanacaktı. SavaşveBarış’ınRusçadanikincive son kez LeylaSoykuttarafından çevrildiğini. bu çevirinin 1968’deCem Yayınları’ndan çıktıktan yıllarsonra İletişimYaymları’na geçtiğinibiliyoruz.Benimiki çeviri arasındabir kıyaslamayapmamolanaksız.Ama Zeki Baştımar(NazımHikmet’lebirlikte) çevirisininhem Türkçesiyleusta işi nitelikler,hem de siyasalaı-talanıylailginç özellildertaşıdığıaçık. Woody Allen,o her zamanki alaycıliğıyla,“Savaşve Barış’ıhızlıokuma yöntemiyleokudum: Olay Rusya’dageçiyor,” demişti.Demek,bu kitabı okurken, Milan Kundera’yauyup, “yavaşlığı”yeğlememiz gerekiyor. • Toı’ — Geçenlerde Can Yavınları’nca.Zeki Başuniar çevirisivle Savaşre Baıış’ıgöı-üııce.cehaletincesarerivle Shakespeare’insonckrini çevirmeyekalkışan tov bir çevirmenolarak Sinematek’te yaşadığımo olağandışısaatleri anımsamaJanedemedim.Bunun bir nedeni. Baştımar’mçevirisininde çeviri edebiyatımızdaözelbir veriolmasıbelki de. Ama ilkm,kitabı yayınahazırlayanFaruk DumanileSabri Gürses’inkılı kırk yaran özenine değinmelivim.iki dlltteküçük puntoyla 850sayfatutan bir yapı- ünlüoyuncuve yönetmensergey Bondarçuk, ‘savaşve Banş’ısinemayauyartadı.Filmde AndreyBaikonskiy’iVyaçeslavTllıonov,PiyerBe. zuhovu Bondarçukoynuyordu.Nataşa Rostovay.canlandıranLudmIIIaSavelyevaise, yüzlercegençaday arasındanseçilmişti. SAYFA 6 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1070