Katalog

Safranbolu,Çelik Gülersoy’ un başlattı ğı restorasyonçalı şmaları ve özellikle yönetmenSüha Arı nı nAltı n Portakalödüllü Safranbolu’ da zamanbelgeseli ileülkemizin gündemindeöne çı kmaya başlayanve 1994’ tede UNESCO’ nUnDünyaKültürve Tarihi Mirasılistesinealdı ğımüze kent.Geçengünlerde,bu kentleilgiliusta sairHüseyinAvni Cinozoğlu’ nunkalemealdı ğı yenibirkitapyayı mlandı : Safranbolu’ daEskiBirGüneşSaati. d MehmetGÖKYAYLA He Yaymtarı ’ nm “Türkiye’ ninKentleri” dizisindenSafranbolu‘ da EskiBirGüneşSaati,yalnı zca bir kentkitabıdeğil.Kitap,aynı zamandaHüseyinAvniCinozoğlu’ nun poetikası nadairipuçlarıveren, rı nıbarı ndı ran,Safranbolu’ nun tarihinede tutansosyolojikbir monografiolarak okunabilir.AhmetHamdi Tanpı nar’ ı nBeşŞehir’ iilebaşlayankent kitapları mı zı nen örneklerindenbirisi olankitap,Salr.ı nbolu’ yumerkezinealarak kentinköylerini,toprağı nı ,coğrafyasmı , hattabağlı bulunduğuKarabükilinisevdirerek anlatı yormeraklı sı na. IPEKYOLUNDABIRKENT Bizler,okulları mı zdakitarihderslcrinde tarihi,savaşlar,barı şlar,antlaşmalarve imparatorları n,liderlerinyaşamöyküleri şeklindeöğreniyoruz.Yazı kkiinsanöğesibizim tarih pekyerbulamı yor kendisine.İnsanıodaknoktası ndaalansosyal tarihçilikanlayı şıözellildesosyolojiyledirsek teması ndailerliyor.Bukitaptakitarih bilgilerinindc,sosyaltarihanlayı şı ylakaleme alı nmı şolması ,daha da sarı yorokuru.Tarih boyuncaSafranbolu’ nungeçirdiğiaşamaları görürken,bir yandandaburadayaşayan insanlarıetiyle,kemiğiylenefesalanbirercanlı varlı kolarakduvumsuyoruz. HüseyinAvniCinozo$u,lbn-i Batuta’ nı n Anadoluiçinkalemealdı ğı ,“Bilad-ıRum” denilenbu ülkeiçin“dünyanı nen güzel memleketi”der, “Allahgüzellilderinidiğer topraldaraayrı ayrı dağı tı rken,burada hepsinibir arayagetirmiştir.Buradayaşayanlar dünyanı nen güzel,en temizgiyimli,en lezzetliyemelderinipişirenveAllah’ ı n yaranı klarıiçerisindeen kibarinsanları dı r”(s.71) cümlelerininSafranboluiçingeçerliliğini anlatı yorkitabı nda. Kültürüanlatı rkenSafranboluve civarı ndayaşamı şveyaşaı naktaolanözcililde Yö— rülderinadederiön planaçı kı yorister istemez.Düğünlerden,kmagecelerindendem vururkenbir taraftandabu gelenelderin ArkaikTürk Kültürüiledebağlanmsorguluyor, “Kı nagecesi’ nde(yada ‘ Kı zGecesi’ ) mumları nvakı lı pbir siniyekonularak gelininbaşı ndatutularakyapı lansiniçevirmesi- ni SadiYaverAtaman,TürklerinŞamanist gdenelderiı ı denkalmabir ‘ ateşkültü’ ne bağlı yor.Şamanistkalı ntı larSakranbolu köylerindeözellikleYörüklcrdedahabelirgin. 1 Annemingünlükyaşamı ndada sı kça gözlediğimbu Şamanistkalı ntı larhiçde kültürün dı şlamasıgerekenbir olumsuzlukdeğil”(s. 51)diyerek. Safranbolu’ daEskiBirGüneşSaati’ nden Safranbolu’ dakiticaretyaşamı naaitayrı ntı - ları daöğreniyoruz.Safrı mbolu,tarihiIpek Yolu’ nungüzergahı ndaolduğuiçinzaten yüzyı llarboyuncaticarifaaliyetlerleiçiçe yaşamı şbir kent.IpekYolu’ nunönemini yitirdiğidönemlerdede. bir taraftanderiüretimi yapandebbağlar,diğeryandanda tüccar sı ruh,yoğunnüfusasahipoluyor.Nüfusunun yalnı zca7 bin500olduğugünlerdebilesek- seninüzerindetabakhanebulunuyorkentte. Ayrı caloncateşkilatı nı ngücüticariyaşama damgası nıvuruyorCinozoğlu’ nun anlattı ğı nagöre.Bugünlerdenkesitlerçrastlamak olası kitabı nbirçokyerinde.Orneğin, “Kalfaları nustaolmasıiçinlonca tüm esnafı nkatı ldı ğıbir törenyapı lı rdı . Oncekaifaya‘ Ustandanbir alacağı nvarmı ?’ diyeüç kezsorulur,kalfadaüç kez ‘ Alacağı mkalmadı ’yanı tı nıverdiktensonrakalfa- yauzmanı olmakistediğiişleilgilibir uygulayı myapmasıistenir.Kalfabeceriylebu uygulayı mıyerinegetirirseonaustaoldu söylenir.Ustaliğayükselenkalfalonca - vesindebulunanları nhepsinekahve ı smarlar”(s.83)bölümüileloncateşkilatı ndaki Ah Kültürü’ nünustalı ktörenlerinetanı klı k ediyoruz.Kitaptanayrı ca,1-hristiyantüccar veüreticilerinde loncalaradahiloldukları nı , hattaonları nonayvermemeleridurumunda bir kalfanı nustaolamayacağı nıda öğreniyomı Hı ristiyanlar,özellildeRumlarve MüslümanTürkler,yüzyı llarboyuncabüyükbir uyumiçindeyaşamı şSafranbolu’ da.Rumlar, özellildetaşustası olarakbilinirlermişve dolayı sı ylaevleridahafarklı olarakgöze çarpı naktaymı ş.“Diilger”denilenmarangozlar zünı resinintamamı da Türklerinelindeymiş. Nası lki,bugünbileözlemle,bcğeniylc gezdiğimizogüzelimSakranboluevleri‘ buiki farklı ucunbirarayagelmesiyleoluştuysa, toplumungüzelliğide yinebu birliktelikten, bu uvuı ndankaynaklanı yordubelkide. Cinozoğlu,özlemleanı yoro günleri:“Aslı nda dinlerininsanlarıyaklaştı rmasıgerekirken, düşmanlı klaranedenolması dininözüne aykı rı ydı ,onaylamayacağıgerçeğinerağmen. AmaSalranbolu’ daMüslüı nanve Hı ristiyanlararası ndaciddibir düşmancaharekete rastlanmamı şolması negüzel.Bazen LatinlerinBizans’ ıalı pkendidinkardeşlerinebile zulümuyguladı ğıdüşünülürse,dinadı na amadininözüneaykı rıbu eylemleri Tanrı ’ nı nonaylamayacağıpekaçı ktı ”(s. 157). Doğrudeğilmigerçektende?Her dininilk entemelemirlerindenbirisi “öldürmeyeceksin”olsada insanoğlu,öldürmeye,hem de dinuğrunaöldürmeyeher çağdaartarak devamediyor. GARİPBIRUZAKLIK Yazı nı ngirişindekitabı naynızamanda, Cinozoğlu’ nunanı ları nıvekı smenonun poetikası nıiçerdiğinibelirtmistim.Türk yazı nı nı nbelkide enbüyük birisi,yazarveşairlerimizin,hatta devlet adamları mı zı nanı ları nıkalemealmı yor olmaları .Bunlarolmayı ncada arkadan gelenler,deneyimpaylaşı mı nıyaşayamadı ldarı içinçoğuzaman“Amerika’ yıyeniden keşfetmek”zorundakalı yor.Yazı ntarihçilerive mcraldilarıda,yabizatihiyapı tı n kendisindengenellemeyeulaşarakyazarı tanı maya çalı şı yoryada kendikafası ndabir yazar imgesiçiziyorki, çoğunbu yanlı şbir imge oluyor. Safranbolu’ daEskiBfrGüneşSaati,hem Cinozoğluhem de özellikleokurubaz alı rsakyazı ntarihimiziçinbu bakı mdan bir kazançolarakduruyorkarşı mı zda. Orneğin,“Geçmişeaşı rıbir özlemini,aşı rıbir övgümyok.Batıuygarlı ğı na,Batı lilaşmaya karşıköktencibir itirazı myok.Batı değerlerinin,aydı nlanmanı nhümanizması m içselleştirenbir toplumolmamı zıda arzu ediyorum.AmakültürelbağlamdaDoğuuygarlı k vekültürününtoptancıbir inkarı nada karşı yı m.Batı lıçağdaspostmoderndüşünürler, özellikleGilles veFelizGuattari, ‘ Batıuygarlı ğı nı nbir kapanı mı (tekdüzclcşmevi)yaşadı ğı nı ,bu nedenleDoğu uygarlı ğı nıbir imkin olarakgörmclerini’ savunuyor.Bugününinsanı mutlueden,yaşama konforkatanycnililderiniyadsı ı nı yorum. Amageçmisteinsanideğerleraşmmamı ştı . Şimdiinsarı brarası ndagaripbir uzakhk hası loldu”(s.200-201)satı rları bizeşairin yaşamavekültüreldeğerlerebakı şaçı sı nı anlayabilmcmiziçinbir anahtarveriyor. Safranbolu‘ daEskiBirGüneşSaatiile ilgiliolaraksonolarakvetekrarbelirtmek istediğimbir noktavar.0 dakitabı nSaf ranbolukentiileilgiliolarak,hembildiğimiz hem de bilmediğimizbirçokgerçeğigün yüzüneçı karı yorolması .Safranbolu’ yubiz kenteuzaktakiler,yalnı zcatarihievlerive diğeranı tsalyapı ları ylatanı yoruz.Oysabu kitapı srarla,Safranbolu’ nunyalnı zca bunlardanibaretolmadı ğı möğretiyor,“Safranbolu evleriveanı tsalyapı ları ylaöneçı ktı ğı için onun doğalgiizellilderi,ormanveyaylaları pek gözönünegetirilmemiştir.Oysa Safranboluyaylaveormanları yla,akarsuve kanyonlanyla,debisiyükseksukaynaldarıilede dikkatedeğer.Sarı çiçek,Uluyayla,Ahmet Ustaormanları ndakikı zı lvesarıçam, köknarağaçlarıvediğerbitkiörtüsüylemevsim değişimlerinegöreburundüğürenktonları görülmeyedeğer”(s.298)diyerek. SonuçolarakSafranbolu,herkesin görmesigerekenbirşehir.Safranbolu’ daEskiBir GüneşSaatideSafranboluvecivarı na gitmedenöncetarihi,kültürüveyöreyidaha sağlı klıbir şekildealı mlayabilmekiçin okanmasıgerekenbir kitap.Kitap,aynızamanda tümyazı nseverlerin,kent tarihi mcrakliları nı nda keyifleokuyabileceğibir kaynak. HüseyinAvniCinozoğlu’ nuböylebiryapı tı oluşturduğuiçin,HeyamolaYayı nları ’ nıda Türkiye’ ninKentleriDizisi’ nioluşturarak bu vebenzerikitapları yayı ı nladı ğıiçin kutlamakgerektiğineinanı yorum.• Safranholu’ daEskiBirGüneşSaatli HüseyinAvniCinozoğlı ı /HeyamolaYay1344s. e 0 0 > 1 HüseyinAvniCinozoğlundan Safranboluda EskiBirGüneşSaati Zamanı ndurduğuşehir: Safranbolu SAYFA 18 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1076