Katalog

11KayaÖZSEZCIN ç boyutluhacimselbir form Uolarak küp, hem erken modemizminbu terimden kavnaklanangöstergeselbir anlamı natanı klı keder hem dc mimari- visimgeler.Bu ikivönlülük,sanata mekanişlevigörengaicrivi tanı mlamaaçı sı ndanbirbirMe örtüştiiğü gibibirindenötekineuzanan dünüşümselbağlamada işareteder. Herhalde bu nedenleolacak,beyazküp meselesinin pek çok önüne atı ftabulunulduğuve galerimekarnnailişkinideolojinin incelendiğiBrianO’ Doherty’ ninBeyazKüpün İçinde:GaleriMekilnı nı nIdeolojis!ne yazdı ğı önsözdeThomasMcEvillev,çağdaşsanat vegaleriilişkisiniaçarkençağı mı zı n belir+gineğilimlerindenbiri olarakolguları “bağlanilarmagöreincelemek gerekriği”ninaltı nıçiziyorhaklıolarak. Ote yandankitabı nIrlandalıyazarıda 1976’ davavı mladı ğıüçyazıüzerine kurduğubu “Idasikmetninde”, “bağlama yönelikbir dönüşüm”ü temelalı yor.Birtemel kural olarak,yazarı nşuyargı sı nı naltı nı çizmei:“Soyutlandildarmdanesnenin bağlamıgaleı iolur” (s.64). DONÜSÜMEUĞRAYANSANAT NESNESI Kitabı okurkensanatüretiminin aşamaları vhı ,bu üretimibelirleyenyapı tlann niteliğiarası ndakikökenselilişkinin derinliğinifarklıyönlerdenvesomutbiçimde izleyebilivoruz.Nedeniisegayetbasit: Galerinı ekanmdayeralansanatnesnesi, bu mekandanbağı msı zolmadı ğı gibiçoğu zamano mekana kimliğinide kazandı rı r. Yanisanatvapı tı nı dönüştürürkenkendisi de dönüşümeuğrar.Ayrı ca sanatyapı tı nm izleyiciüzerindekietkiside bu mekanla böliişiilmiişbir etkidir.Sanatnesnesini izlevicinerede görmüşvealgı lamı şsa,orası sanatvapı tı vlaözdeşleşmiş,bir anlamda onunlabütünleşmiştir. Avrupa’ damodem anlamdagalericiliğin 1840’ lardangeriyegitmediğigözönüne alı nı rsa,öı welerisanatvapı tı nımuhafaza eden bir kabuk göreviyapmakla vükümlüvken.1S’ 20’ lcrdcilktipiköı ı ı cğinctanı k olı ı nanSchwir.cı sin ünlü dan bir içerik kaı :.East kı rk vi!önce— hir bu mit • 1 :iL-r:\1 ı ’ :;’ ua kendi dünyasmdadı r. Buanlamdagaleri,bir “ritüelmekiin”dı r. (Kitaptadahailerigidilerekburasıbir “yokyer”yada “ultra olarak isimlendirilivor.)McEvillev’ yegöregalcrideki sonsuzlukduygusuoraya bir statü”kazandı rmı şür.Dinselyapı laraözgü taraflı lı kbu bakı mdangaleriiçinde geçerli olacaktı r. Sanatvapı tlanvlamekanarası ndakidiş- ki. resı ninzeminiüzerindekiderinlik imajı nıetkileyenunsurlar-örneğin pencerebağlanı mdagenebir dönüşümkonusunu gündemegeı irir:“Perspektif,resmin içindekiher öğevibir konininboşluğuna sı raylakonumlandı rı rkençerçevede bir ı zgara gibiön, orta ve arka plandakimesafeleri gözlerönüne seFer”(s.34). 19. yüzyı la kadarmutlakbir sı nı rolarakizleyiciyegüven duygusuverenbu çerçeve,resminiçindeki rnekanmdı şmeltiinlailişkisinikeser. Ancakbu durum, galerimekanıiçinsöz konusudeğildir.(Yazarburada fotoğraftaki kadrajlaresimdekigörüntü sı nı rlaması arası ndakifarklaravurguyapı yor.)Bu yöndenMonet’ ninbaşlattı ğı devriminboyutlarıelbettebüyük olacaktı r.M.Denis’ ninünlü yorumujurada aklagelebilir: “Birresim,herhangibir nesne- nin görüntüsüolmadanönce çizgilerve renklerlekaplıbir yüzevdir.” Geç modern dönem resmini,bu bağlamda“Boyasal Alan”resmi(colorfield) olaraktanı mlayanyazar,derinlik etkisininsilindiğivegenişrenk alanları nı noluşturulması nı amaçedinenbu eğilimi, izleyidvegözbaşlı klı ayrıbir bökimde,bağlamı içerikolarak elealı yor.Galerimek3nı nda izleyiciiçingörselbellek,sanatyapı tıve onun yeraldı ğı galerimekanı ylaikilibir işlevctanildı kyapar. j. Addison’ undeyimiyleizleyici (spectator)“keskingözlü,akı lcıdüşünür” olarak köklübir soydangelir.Orada farkmdalı k düzeyiartmı ştı rizlevicinin.Izleyicinin “züppekuzeni”göz,sahnedebelirmiştir artı k.izleviciyekı yasladaha “öğretilebilir” olangöz,değişimiyeterincekavrayabilecek noktalarayolalmakzorundadı r. KURTARILMIŞALAN Yeniyüzyı lı n(20.yüzyı l)başı ndan itibarenortayaçı kanakı mlar,“karı şı k” yapı ları ylagalerimekanı naparalelyürüyen “testraibileşen”lerdir.Bu açı dan yaldaşı ldı ğı ndagalerimekanı naşu yada bu yönde müdahaledebulunan sanatçı lardönemine girilnı işolur. 1938’ deDuchamp’ ı ngaleri mekanmıtersyüzettiğiNew York’ taki “Kömürçuvalları ” sergisi,bu konudaki önemliiliderden biridir.Orada mekan, “başhbaşı nabir unsurolarak algı lanmı şve estetikbir eyleminparçasıhaline getirilmiştir”(s.90). Butür eylemlerin benzerlerizaman içindegörülecektir. Sanatüretiminin bir oluşum estetiğindenkaynaklandı ğı tezinehaklı lı k kazandı ranbutür girişiniler, modernizmmgereğidir. AncakDucbamp örneğindeolduğu gibi “karizma sahibi”sanatçı lara özgüdürbu tür girişimler.Onun 1942’ de düzenlediği “Gerçeküstücülüğünilk belgeleri”seı ’ gisinde dc (“Bi, miliplik” btı ı ı a t s.1’ t “Klasikmodernist ştölyeile oturma odası arası ndakalan,her ı kı sı nı n özelliklerininnötr bir mekandabuluştuğu bir yerdir” (s.97).Gene bu bağlamda, 1846SalonunedeniyleBaudelaire’ in yazdı ğıyazı(Burjuvaziiçin)bir tür kehanetti yazaragöre:Sanatlailgilifikirler,serbest girişiminbir parçası dı r;bu isesosyalyapı yı koruduğu kadar ona saldı ranparadoksal bir duruma işareteder. açtı ğı yolbudur. Galeri olgusuiçin 1970’ liyı llarıanlama, 1 yı llarbir başlangı çtı r.1970’ li yı lları nsanatı ,çeşitlilikiçeriyordu.Kesinlikle. rin peşindedeğildirbu döneminsanatı , belirsizliklerehoşgörüyleyaldaşı r. Postmodemdönemegelince,o aşamadagaleri mekanı“nötr” birmekanolmaktançı kmı ştı r. Orneğin duvar,estetikveticarideğerlerin geçişimselbiçimdeyerdeğiştirdiğibir “zar”halinialmı ştı r. Galeri artı kmitleşmedönemine girmiştir.Sanatçı nı ntoplumlaarası ndakimesafe- nin bir simgesiamaaynızamandao toplumlailişkiyisağlayanbir ı neka.nolarak beyazküp, “kurtarilmı şalan”dı r,bir tür “müzeöncesimüze”dir,“büyülübir oda”dı r,belkide bir “yanı lsama”dı r(s. 101).Galerimekanı nı ,bir “kurgu”olarak tasarı mlamakiseçokayrıbir konudur;o noktada aklagelebilecekilkisimde Lissitzky’ dir. Avrupa’ dagalerilertarihi,galericilerin tarihidir.Ilk ağı zdasayabileceğimizisimler var Vollard,Kahnweiler,D. Ruel, Wildenstcinve dahayenilcrdenLeo Castelli. Bu sonuncusu1957’ deileribiryaşı nda NewYork’ takikendi adı ylasöylenen galerisinikurduğunda, YvesKlein’ ı nİris Clert’ dcziyaretçileremavikokteyilerikram ettiği,dı şduvaı -larımaviyeboyadı ğı , kapı yaüniformalı muhafı zlarkoyduğugaleri eylemibaşlamaküzereydi.“Boşluk”adı yla açı lanbu sergi,galerinin1960’ larda metaforikbir “araç”gibikullanı ldı ğıdöneme yenibir alternatifolacaktı r.Budurum, sanatı ntarihikadarkendine özgübir “galeri tarihi” olduğuhakkı ndakiyazarı n görüşünühaklıgösteriyor(s. 109).Yenimekanm, onu sı nı rlayankutuyu itmeyebaşlaması nı n tarihidirbu. Nedenide anlaşı labilirbir şeydiryazarı ndeyişiyle:Ozgünlükarayı şları , değerbiçmeşekilleri,arz-talepekonomisi, azbulunur olanı ndeğerkazanmasüreçleri görselsanatlarapek uygundur (s.133). Galerimekanı nı nyeniden“rakipsizbir söy1cmalanı ”olmasıda bu sürecindoğal sonucudur. Olağanyada doğalvealı şı lmı ş mekanJanseçkinciyapımodellerinegeçiş, galericilikteyaşanansürecinbelirleyiciaşamaları olsagerektir.Ancakbu aşamalann dünüşümlübir çizgiizlemediğinisöylemek mümkün değil. Kitabı nçevirmeniAhu Anrmen’ inde “BeyazKüp”ve Otesi içinkalemealdı ğı bir yazı ,20. yüzyı lsanatı nı nbu kendine özgü“kabuğu”nuzamaniçindedönüşümc uğratangelişmelere,bilinenörnekler düzayindekatkıgetiriyor.0 yazı daDaniel Buren’ denaktarı lansözilginçdeğilmidir?: “Birsanatyapı tmıbir ekmekfı rı nı na koymakyada onu orada scrgilenı ek,firı nm işlevinideğiştirmezamafı rı nda sanatyapı tı - nı bit’ dilimekmeğedönüştüremez.” Doğrustı ,üzerinde düşünülmeve ve yorumlanmayadeğerbir karşı laştı rma... - Galeri mekanı birazdasovurlaı ı rnı şbir iladcvlc ve yazarı ndeyimiyle“Beyazbir Küp” Yaksao ı ne’ k:inı n tarikselsöre. içi ı st etk cörerenk VLk mı :n di 1‘ ,: me: al ma :::. ı ı . 1 t l.çindc:GaleriMekanı nı n tUeOJOjiSi .1 ‘ L t TAu t ı 076 Brian O’ Doherty’ den‘ BeyazKüpün İçinde’ Galeriideolojisinde yaşanansüreç__Irlandalısanatçı ve eleştirmen Brian O’ Doherty,Beyaz Küpüniçinde: Galeri ideolojistnde nesnelerin sanat statüsü kazanması ndakisüreçleri incelerken modern sanatı nardı ndakimekanizmaları görünmez kı lanörtük kurallan açı kediyor, o kuralları görünür kı lansanatçı larıirdeliyor. Bı yazkflpön Bı lanO’ Dotı erty ı : 11:11k iLtStt(l1 sonn’ Lrvı -aı ı ,1vc-::bir içerik - ; . - - ne Cİertcfc’ ‘ ı vaı etcı ,(lremavi ikram ettı çı • ‘ ‘ “ maviyc-ı ’ os’ anı q ‘ Goşlı ı l.anlı birseı (altti. -‘ .1.’ E