Katalog

“Deki kapattı nbeni sen! Üzeriindevüzhin kilit! Yiizbindemir/er içim’ !Yazı ları mdı şardadı r.” Fazı lHüsnü Dağlarca • nsanı n,sanat yoluyla, dünyaile yaratı hşarası ndaki — köklüilişkiyiaçı ğa vurduğunuimlediğiniz“Insanı ’ e Sanat”ta “Sanat,değiştirme tasarı mı ndandoğan yenidenyaratma sürecinesokarinsanı ” diyevazı yorsunuz. Bu bağlamdasanatçı yla uvuşumsuzlukvesanatı n düşmanıda kesikgelmeninsanat ötesidurumları nı sormak istiyorumilksoruda. - Sanat,insanıalı şı lmı şbiçimlerden, ölçülerden,kökleşmişalgdamalardan kurtarı p.onun önüne yaratı cı lı ğı nürünlerini serer.Bu soruyuyanı tlarkenEmst Fischer’ in sorusunugözönünde bulundurmak gerekir:“Sanat,insanladünyaarası ndadaha köklübir ilişkiyiaçı ğavurmuyormu?” Açı ğavururkensanatçı nı nyarattı ğı dünyayada sokuyor.Sanatı n,yaratilanı n karşı sı nayenibir yarankoymadüşüncesinden doğduğunuda söyleyebiliriz.“Insanve Sanat”yazı sı nageçenşuyargı larda gözardı edilmemeli:“Toprağı düşünün;üzerinebir şeyekilipdikilinedikçedurup bekler. Ustünetohum atı lı ncaonuvar eder,var ettiğinisonsuzluğaerdirir.”Toprak, “doğanı n yarancı ları nı bekleyen,üretimehazı rdev rahmi”dir.AlbertCamus,Başkaldı ran İnsan’ da“Sanatçıkendi hesabı nayeniden kurar dünyayı ”derken,düşünceninözüne Hollandalı ressamVincentvanGogh’ un şu sözüylevarı yor:“Tanrı ’ yıbu dünyaya bakarakyargı lamamakgerektiğinedaha çokinanı yorum;başarı sı zbir taslağıbu onun.” Sanatçıtaslağı görüp,onayeni biçimler,anlamlarkazandı ranadamdı r, Şöylediyor:“Her sanatçıbu taslağı yeniden yapmaya,eksiğinitamamlayarakonabir deyişkatmayaçalı şı r.”Yaratı cı lı k dürtüsündenyoksuninsandurağandı r.İlerici kafaylagencikafaarası ndakisavaş,çağlar boyuncabu gerçeğikavrama-kavrayamama noktası ndayoğunlaşmı ştı r.Dogmalara saplanmı şkafa,inandı ğıyaratı cı nı nötesinde yaratı cıararnaz.Birbakı ma,varlı ğı nı yadsı r.Birdegücünümalı ndanmiilkünden, parasrndanpulundan alı yorsa,gördüğübir sanateserine“Bununiçinetükürürüm!” diyecekdenliilkelleşir.Böyleleri,kendi değerlerindenbaşka “değer”einanmaz.Var olmayanainançlı ,gerçeğeinançsı zdı rlar. Erki ellerinegeçirdilderinde,bu bilgindir, sanatçı dı r,düşünürdürdemez;onları iplerdesallandı rı rlar,kütülderdekellelerini kestirirler. - “Dünıayıdeğiştirmek üzerindeduruyorsunuzaynıadlı denemenizde.Yazdı ğı nı zgibi Kuşkusuz, sanat,insan başarı sı nı nbir ürünüdür. Insan venilenmeden,sanat yenilenemez.Amainsanı nyenilenmeside sanatabağlı dı r.“Sorumşu:Sanatçı dünyavıdeğiştiriröte yandandünyada sanarçı vıdeğiştirirmalura.. Etkileşim olaundan öte bir çı kmazgibimi olagelivorartı k? - Doğrudur, insanyenilenmeden, sanatyenilenmez.Yaratı cı lı ğı nürünü olan sanat,tasarı mlarbileşicesidir.En ilkelindenen gelişmişine,hiçbir sanatsalürün ı asarlanmadanyapı lamaz. Tasarı mgücü de insandavar.Uretimde bulunma,öykünme(doğayıdüşsel öğelerleyenidenbiçinileme,mimesis, taklit,oyunkurma),düşünme,düşündüğünü uygulamayasokmainsanaözgüdür.İnsan bu gücüyledeğiştiriyordünyayı .Bilim, sanat,düşünceinsanı nvarolanlayetinmeme yeteneğiyle,merakduygusuylagelişim göstermiştir.İçgüdüsünübilinçligüdüye çevirentekyaratı kinsandı r. Bu bağlamdaşu soru çokönemli: Gereksinimleriiçinaraçyapan,o araçlarla kendinigüveniçindeduyaninsanneden sanatayöneldi?Sanı rı m,“etkileşim olayı ndanöte bir çı kmazgibi”algı ladı ğı mı z gerçekbu. Buradada karşı mı za,insanı nvar olanlayetinememeyeteneğinebağlı arayı ş duygusuçı kı yor.Picasso’ nunyüzçizimleri- ne bakalı m.Ondaki anlamıkavrayamayan içinPicassosaçmasapanbiçimlerle uğraşanbir delidir.NitekimPicassosergisini gezenbir devletadamı nı ı z,“Bunları ben de yaparı m,”dememişmiydi,parabasan işadamlarıda milyonlarveriponun saçma sapanresimlerinimüzelerinekoymamı şlar mı ydı ?Ressam,herkesingördüğünüdeğil, kendi gördüğünü çizdiğiiçinsanatçı dı r. Picassobunu doğrudan söylüyon“Resim seninbenden istediğindeğil,benimsana verdiğimdir.”Çı kmazburada. Egemenler, sanatçı dakibu özgüvenihiçbir çağda anlamamı şlardı r. HEYGİDİDEDEKORKUT! - Batı bizdenaldı amabizBatı ’ dan alalı mderkenhep Eyüboğlu “Kendikendininbiincine varamadı ğıiçinDoğu insanmda “değerlendirme”yoktur,onda böylebir insanbilincigelişmemiştir” sonucunaı ’ amı ı ştı rd veyazı vorsunuz.Bu nedenlemi sahiDede Korkut‘ unyazmaiarı Dresdenlere,Vatikanlaragitmiştir? - Birtoplumun kendinesahipçı kması tarihbilincivledilduyarlı ğı nabağlı dı r. Aydı nlanma,toplumları ntarihleriniirdeleyip konuştuklarıdileüreticinitelik kazandı rması ylabaşlamı ştı r.Luther’ in,İncilçeviri- si,edebiyatdiliolanLatince- nin karşı sı naAlmandilini çı karması ylailgilibir gelişim- diz.BöyleceLuther, “sizin Latincenizvarsabizimde Almancamı zvar” deme cesaretinigöstermiştir.On birinci yüzyı ldaKaşgarliMahmut’ un DivanüLugaat-it-Türk’ üde, Arapçayla“atbaşı ”eşitlikte Türk dilininvarliğı nı kanı tlamaeylemidir.Ardmdanda Yunus Emre’ ler,Dede Korkut’ largelmiştir.Ne yazı k ki, edebiyatı mı zıonları nyolunda geliştireceğimizedilinı iziArapçanı n,Farsçanı n baskı sı altı nasokmuşuz.0 etkibugün de sürüyorolmalıki, Türkçeyinerdeyse Amerikanİngilizcesininkucağı naatacağı z!Sa- bahattinEyuboğlu,“değerlendirmede insanbilincigelişmemiştir”söylemiyle, değerlerimizesahipçı kamadı ğı mı zı vurguluyor.Değerlendirmekültüründenyoksun yı ı şadı ğı mı ziçin,Türkçeninanlatı geleneğininbaşyapı nDede Korkut Kitabı ’ nı nash DresdenDevletKitaplı ğı ’ nda,ondan yararlanilarakyapı lankopyalardanbiri Berlin’ de,öbürü de Vatikan’ dadı r.Kazı bilim eserlerininhangiellerdeolduğunu söylemeyegerekyok.Bergama’ dantaşı nan eserlerleBerlinPergamonMuseum’ dabirkent kurulduğunu da söylerneden geçemeyeceğim.Kültürde,siyasalilişkilerdeher sı kı ntı yadüştüğümüzdedı şarmmbirtakı m madrabazkafalı adamlarısözsahibi kilmamı zmnedeni de bu. Borges’ in,dünyaarda- ii sanatı nı nbugüne değinyandanon kirabı ndanbirisaydı ğıBinbfrGeceMasalları önceAvrupa’ dayayı mlandı .Binbir Gece Masallarıokunup sağlambir yorumdan geçirilmeden,Doğu yazı nıancakAvrupa (şu sı ralardaAmerika)yazı nı nı ngüdümünde bir varlı kgösterecektir.Nobel Edebiyat Odülü’ nün,binlerceyı llı kanlatı geleneğimizinçağdaşdilanı tı olanYaşarKemal’ e verileceğine,güdümseletkilenmeninbütün özellilderinitaşı yanOrhan Pamuk’ a veri]mesibunun somutörneğidir.Bu sonuç, ABDileAB’ ninkültürümüzenası lçarpı k bir açı danbaktı ğı nı nda göstergesidir. YUMRUKLAŞANSANAT, KÜFÜRLEŞENEDEBİYAT! - Kitabı nişi çokzor, bu hep böyleola- gelmişbilmeyenyoktur...Neden kitap hep suçlanmı ş,sanatyerin dibinebatı rı lmı ş diyesoracakdeğilim.Soracağı mhem hep böyleolmuşhem de ne kitaptanne sanattangeri durulmarnı ş...Sanatlarvekalemler savaşı gibi...Herkeskendisininkini övüyor...Karşı tkitaplar,karşı tsanatlaı yumruldaşansanat,küfürleşenedebiyat... Yanı lı vormuyum? - Kitaphep var olacaktı r.Teknik gelişmelerinkitabı nönüne geçeceğini düşünemiyorum.MehmetSelimoviç,Kuran’ daki şu ayetiDervişveOlüm adlıromanmm başı nakoymuştur:“Kalemilehokkanmve onun yazdı klarmmtamklı ğma sı ğmı yorum.”Ayettede belirtiliyor,yazı nı n, dolayı sı ylakitabı nbir tanı klı kolduğu.Yazdı m, insanısonsuzluğaerdirir.Ne varki, iyiile kötü mahşerekadar birbirinden ayrı lmayacaktı r.Kimikitapları iyiler,kimilerini kötüleryazdı ğı nagörebu çatı şmayıönlemek olanaksı zgörünüyor.Amakarşı thldar,en iyininyaratı lması nayolaçabilir. Ası lsorun şu:Kuran, “Oku!” çağrı sı ylabaşlaması na, Ha. Muhammed’ in“Hiç bilenlebilmeyen bir olur mu?” diyesorması nakarşı n,İslam inancı ndaolanları nbüyük çoğunluğu nedenokumuyor? Bilgiyoksunluğuinsanisaldı rganlaştı rı r. “Karşı tkitaplar,karşı tsanatlar, yumruklaşansanat,küfürleşenedebiyat”bunun uru- nüdür. Gazetelerdekimiyazarları n söyleminebakı n;aşağı layı cısözcüklerle oluşturulanüslupkmkokuyor,düşmanlı k yayı yor... - Savaşı nvebarı şı nsonı mlusuda sayarakkendisini “Susmakbüyükayı ptı r” diyortüm zamanları nYevtuşenko’ su, edebiyatı nüçmaymunuoynayanlarmkarşı tı olduğunuimlcyerekveadeta bugünlere işaretederek değilmi? - Toplum yapı mı zdavan susmakve direnmemek...Yalnı zo dadeğil;susmayana karşı oluponu bozgunculuklasuçlayanlar da azdeğil.Elinitaşı naltı nasoktuğunu söyleyenleredekimsenininandı ğıyok.Bir de, elimizitaşı naltı nasokacağı mı za,niye taşı kaldı rı pbir kenarakoymayı düşünmüyoruz?..Yevtuşenko’ nun,“Yaşantı m”adli kitabmdaki,“Banaher şeyiveriyorsunuz; benden istediğiniznedir?” sorusuda beni çok düşündürür. Türkiye’ dedevletin verdiğiylebile yurttaşabedel ödettiriliyor. İftarlardaverilenyemekkutuları nı nüstünde “Evet”yazı lı ydı .“Buyemeğiyiyin,ama ‘ evet’oyuvermezsenizyediğinizsizeharam olsun!” anlamı nagelmezmibu? Halkı ndiliöylesinetutulmuşki,beyni “konuş”desede, o susmayı yeğliyor.Bir toplumda beyninkoşuflandımı ,sözgüç olmaniteliğiniyitirir.Tepkilerde saman alevigibiparlayı pgeçer.Yevtuşenko’ nun söylediğigibi,“Susmakayı ptı r”,ne yazı k ki bu ayı bı işleyenbizden başkası değil. DİLDEULUSALCİLIK - Sartre’ ı n“Eğeryazarherkese seslenmekveherkesçeokı ı nmakistiyorsa, çoğunluğunyanı nda,açlı ktanölen milyarlardanyana olmalı dı r.Bunuyapmadı kça, mutlu bir azı nlı ğı nhizmetindedirveonun gibi sömürücüdür” değerlendirmelerive Dostoyevski’ ninduyarsı zlı ğa,baştan saymacilı ğayönektiğiprotest eleştirileri ı şı ğı ndasorarsamnası lbiryazmaveokuma özlenmeyedeğer? - Toplumsalsanatanlayı şı nı n yaygı nlaştı ğıbir dönemdeSartre’ mbuyaldaşı mı büyükdestekbulmuştu.BrezilyalıCaroline Mariade jesus’ un“Çöplük”adlı röportajı nı nbile romansayı ldı ğıbir edebiyat anlayı şıegemendi.Nerdeyseöküzü,tezeği anlatanbiletoplumcuyazarsayı lı yordu.Bu yönelimleredebiyatıamacı ndansapmı şgibi gösteriyordu.Bu ortamda Sartre’ ı naç milyanlardanyanatavı rkoyması nı nçokiyi anlaşı ldı ğıkanı sı ndadeğilim.Onunki bir başkaldı rı ydı .Aydı ndenen kesiminbu gerçeklerigörmesigerektiğinivurgulayanbir uyanydı .Yoksasanattabir yön değiştirmebildirgesideğildi.Ne yanı kki Usta yazar Adnan Binyazar’ dan‘ Toplumve Edebiyat’ ‘ Dilimitutamamaktan korkmuyorum!’Busöyleşidenemeleriaşı kgibibilgeceatı şanbirdil ustası ylayapı lmı ştı r.Sözsözü açmı ş,birikimin aktanmıgönenmeyigetirmiştir.Toplumve Edebiyat adı nı verdiğiyenideneme kitabı ndaAdnanBinyazarinsan, doğa, sanat, toplum,siyaset pek çokalanda geniş dağarcı ğı ndansüzülendeğerlendirmelerinipaylaşı yor okurlarla.BinyazarileToplumve Edebiyatı konuştuk. 11 Gamze AKDEMIR SAYFA 16 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1076