Katalog

Rıfat Ilgaz’dan ‘Sınıf’ 65. yılında Rıfat Ilgaz’ın ‘Sınıf’ı Rıfat Ilgaz Sınıf’taki şiirleriyle bireyi, bulunduğu sınıfın özellikleri içinde vermeyi ve ince yergiyi güzel hüzünlerin sınırına ulaştırmayı başarıyordu. Bu, bireyselle toplumsalın kaynaşmasıyla bireyin sınıfsal özelliklerinin yansıtılmasından doğan duyarlılıktı. Şiirlerde, ailenin sınıfsal yapısı, yoksulluğu, öğrencinin okul içi ve dışı yaşamından izlenimlerle toplumsal çelişki ustaca veriliyor. Ë Mehmet SAYDUR 917 yılında, Birinci Dünya Savaşı’nın acıları içinde öğrenci olarak sınıfa giren Mehmet Rıfat, yaşamının “sınıf”la kesişik gideceğini henüz bilmiyordu. Kurtuluş Savaşı’nın zorlu yıllarının ardından 1930’da öğretmen olarak girdi sınıfa Ilgaz. Şiirdeki arayış döneminin ve bu kez İkinci Dünya Savaşı’nın baskısı altında o artık sınıfının şairi olmuştu. Rıfat Ilgaz, 1944 Ocak ayında ikinci kitabını çıkardı: Sınıf. “Yarenlik” kitabıyla birlikte Sınıf’taki şiirleriyle bireyi, bulunduğu sınıfın özellikleri içinde vermeyi ve ince yergiyi güzel hüzünlerin sınırına ulaştırmayı başarıyordu. Bu, bireyselle toplumsalın kaynaşmasıyla bireyin sınıfsal özelliklerinin yansıtılmasından doğan duyarlılıktı. Şiirlerde, ailenin sınıfsal yapısı, yoksulluğu, öğrencinin okul içi ve dışı yaşamından izlenimlerle toplumsal çelişki ustaca veriliyordu: Yoklama defterinden öğrenmedim sizi/ benim haylaz çocuklarım!/ Sınıfın en devamsızını /Bir sinema dönüşü tanıdım/ koltuğunda satılmamış gazeteler /…/ İsterken adam olmanızı/ Çoğunuz semtine uğramaz oldu mektebin/ Palto, ayakkabı yüzünden/ Kiminiz limon satar Balıkpazarında/ Kiminiz Tahtakalede çaycılık eder/ Biz inceleyeduralım aç tavuk hesabı,/ Tereyağındaki vitamini ve kalorisini taze yumurtanın! Sınıf’taki şiirlere şöyle bir bakıldığında bile Ilgaz’ın konu ararken uzaklara gitmediği, yükseklere çıkmadığı görülür. O, kendine en yakın olan ve en iyi tanıdığı insanları yeterli bulmuştur. Sıradan, gürültüsüz ve iyi insanlar. Sınıfının insanları… Böylece toplumdaki gerçek sesleri de duyurmuştur. Berber Kazım kanun çalar,/ Çarşambalı Yusuf keman,/ Safiye’yi çağıracak değiliz ya,/ Tapu kâtibi dururken!/ Her şeyi yerli yerinde bizim oğlanın/ eğer bir sünnetse noksanı,/ o da çıkıversin aradan! Örfi İdare Mahkemesi’nin kararına göre şair hasta ruhludur, kitabın yazınsal değeri yoktur; bilirkişiler suç unsuru görmemiş olsalar da daha önce kitabın içeriği “muzır” görülüp Bakanlar Kurulu kararıyla toplattırılmış olduğuna göre daha önce hükümetçe incelettirilip propaganda mahiyetinde görülmüş olduğuna şüphe yoktur. İlginçtir ki mahkeme, kimine “şiir”, kimine “parça”, kimine de “yazı” dediği şiirleri tek tek ele alarak uzun yorumlar yapıp suç unsuru gördüğü dizeleri saptamaya çalışmıştır. Bunlardan bazıları şöylece örneklendirilebilir: “Çocuklarım” şiirinde “Orta Asya’dan konuştuk laf kıtlığında” diyerek milliyetçiliğe taş attığı; “Remzi” adlı parçasında “bilmediğin şahıs zamirleri olsun” demekle cemiyetimizin iç yüzüne tarizde bulunduğu; “Sınıf” yazısında “yoldaş” kelimesini kullanarak zenginlere tarizde bulunduğu; “Hürsün” başlıkla yazıda “yol parası çıkacak yakında, yaşın gelince asker olacaksın” diyerek cemiyet ve hükümetin fakirlere karşı istismarcı ve müstemlekeci bir vaziyette olduğunu gösterdiği; “Ne Yapmalı” başlıklı yazısında “sen de bilirsin para yemesini, alınteri ile kazandıktan sonra” beyti ile zenginlerin havadan para kazandıklarını söylemek istediği; “Tosya Zelzelesi” başlıklı yazıda “bir amelenin kıyametten numune olan bir zelzelenin bütün fecaatini derhal unuttuğunu, fakat bu badirede yegâne unutmadığı hadise kendi gündeliğini verenlerle aynı kazandan yemek yemesi durumu olduğunu belirttiği ve bundan işçinin yegâne ümit ve temennisi patronun da kendisiyle aynı vaziyete düşmesini göstermekten ibaret olduğunun açıkça anlaşıldığı” belirtilmiştir. Mahkemenin kararı altı ay hapisliktir. Rıfat Ilgaz 24 Kasım 1944 günü özgürlüğüne kavuşsa da bu ceza yüzünden öğretmenlikten de atılmıştır. Onu artık sıkıntılı günler bekleyecektir. Bu, onun ilk tutuklanmasıdır. Ne var ki ardı arkası kesilmeyecektir artık. Toplam 5 yıl, 5 ay, 25 günü bulan tutuklanmalarının sonuncusu 1981 yılındadır. Tam 40 yıl boyunca, sözcülüğünü yaptığı sınıfının hesabını yüz akıyla vermesini bilmiştir.. Sınıf kitabı da tam bir mizaha dönüşecek, 1944’teki 25 günlük satışıyla tam 45 yıl yetinmek zorunda kalacaktır. Kitabın ikinci baskısı, mahkeme kararı da konarak ancak 1989’da Çınar Yayınları tarafından yapılabilmiştir. Sınıf kitabıyla sınıftan atılan Rıfat Ilgaz bu kez de Hababam Sınıfı ile gönülleri fethetmesini bilecek; bu iki yapıt onunla özdeşleşecektir: Sınıf’ın ozanıyım mimli,/ Hababam Sınıfı’nın yazarıyım ünlü./ Kim ne derse desin,/ Çocuklar için yazdım hep.? Sınıf/ Rıfat Ilgaz/ Çınar Yayınları/ 96 s. 1 “Sınıf’ın ozanıyım mimli,/ Hababam Sınıfı’nın yazarıyım ünlü./ Kim ne derse desin,/ Çocuklar için yazdım hep.” Rıfat Ilgaz Ilgaz’ın şiirlerinde kin ve nefret bulamazsınız. Azıcık yergi bulsanız da şiirlerinin temeli sevgiye dayanır. Her işe aklı yatan çocuğum,/ kalktığın zaman tahtaya yüzünün kızarması neden?/ Ayağında sağlamca bir pabuç/ sırtında bir ceket yok diye mi?/ Ne var bunda sıkılacak,/ utanmak bize düşer çocuğum!/ Eğer çalışmadığın içinse/ bildiklerin sana yeter,/ notun eskiden verilmiş,/ bilmediğin şahıs zamirleri olsun! Pertev Naili Boratav gibi ustalara göre, insanlık duygularının en yüksek düzeye çıktığı şiir “Tosya Zelzelesi”dir. Annesi ve ağabeyinin bulunduğu Tosya’da deprem olması üzerine Ilgaz bu ilçeye gitmiş; olan biteni şair duyarlılığıyla gözlemlemiştir. Saat biri otuz beş geçiyor,/ Köpekler silkindi uykudan/ Değişti bir anda manzara/ Yok oldu insan emeği…/ Çocuğunu emziren kadının/ Soğudu memesinde sütü…/ Dudaklarında ne anne ne kardeş ismi,/ Yağan yağmura aldırmadan mahpuslar/ Eğilerek duvarların üstüne/ İnsan arıyorlar kurtaracak… Sınıf, yalnızca 25 gün satışta kalabildi. 1944 Şubat’ında Bakanlar Kurulu kararıyla toplatıldı. Ciğerlerinden rahatsız olan öğretmen Ilgaz, iki aylık rapor alarak kaçak yaşamaya başladı. 24 Mayıs günü teslim oldu. Sonrası hücre, kelepçeler, işkenceler…1 No’lu Vecdi Çıracıoğlu’dan ‘Gladyatör’ Ë Kadir İNCESU “Futbolcuların hakkını arayan bir isim” itabın yazılış sürecini anlatır mısınız? Gladyatör, ana başlıklı kitabımı yazım süreci 2000 yılının başlarına rastlar. Gladyatör olarak kitabın kahramanı olan Metin Kurt’la eskilerden bu yana süregelen arkadaşlığım vardır. Kendisi, Galatasaray Futbol Takımı’nda futbol oynamış milli bir futbolcudur. Kitabın önsözünde geniş bahsettim. Kendisiyle 2000 yılında GalatasarayRoma UEFA kupası eleme maçını seyrediyorduk, Şişli’de bir birahanede. SAYFA 34 K 1970’li yıllarda 37 kez milli formayı da giyen Metin Kurt, 197073 yıllarında üst üste üç kez şampiyon olan Galatasaray Futbol Takımı kadrosunun en iyi sporcularından biriydi. Futbol oynadığı dönemde, futbolcuların haklarını almak ve korumak için söylediği, sendika sözcüğü ve sosyalist söylemler tehlikeli bulundu. Anadolu’ya, Kayserispor’a adeta sürüldü. Ardından tüm futbol dünyası tarafından aforoz edildi. Bütün suçu, Avrupalı futbolcuların bugün kullandığı hakları bundan 30 yıl önce dile getirmesiydi. Vecdi Çıracıoğlu ile günümüz sporunun popüler dalı olan futbolun antik gladyatör oyunlarıyla özdeşlikleriyle, gerçekleri milli futbolcu Metin Kurt’un sekiz yıllık spor yaşamından (196876) kesitler vererek anlatan Gladyatör adlı kitabı üzerine söyleştik. Roma’nın teknik direktörü Dino Zoff’du. Maçı izlerken birden eskilere gittim ve Milli Futbol Takımımızın Milano’da, İtalya Milli Futbol Takımı’yla 1974 Dünya Kupası ön eleme maçı aklıma geldi. O maç Metin için çok önemli bir maçtı. Çünkü futbol arenalarında Spartaküs isyanının ilk kıvılcımları o maç öncesi atılmıştı. Kaybedilmesi durumunda isyan başlamadan bastırılacaktı. Egemenler ve tüm basın bu isyanın karşısındaydı ve maç, umulanın aksine on bir kişinin olağanüstü gayretiyle 00’lık bir sonuçla berabere bitmişti. İtalyanların kalesinde Dino Zoff vardı ve Metin Kurt da takımımızın forvetiydi. Metin’in girdiği ¥ CUMHURİYET KİTAP SAYI 1029