Katalog

olarak değeriendiril• B ehice Boran, • — diğinde. küçük bur- • juva kökenli bir ailedengeldigini ediyor. Yetişmeçağının ortamına gönderme yapmak anlamında sorarsam nasıl geliyor bu iflıdesininardı? - Evet... Behice Boran ailesini sınıfsal olarak tanımlarken, “küçük burjuvakökenli” bir aileden, “küçük burjuvazininaydınlar veya memur/subay kanadından değil de diğer kanadından” geldiğini söyler. Bursa’da zaliirecilerin toplandığı halde dükkiim olan Sadık Bey,Bursa ile ilçeleri arasında ticaret yapar. Zengin savilmasalar da ü günün koşullarında çocuklarına iyi eğitim koşullarısağlayacak kadar varlık sahibi olduldarısöylenebilir. Ailenin en önemli özelliği,çoculdarmın entelektüel gelişimine,öğrenimine özellikle de yabancı dil öğrcnmelerine önem vermeleri. Evlerineher gün iki gazete girer. Kurtuluş Savaşı’nındalgalanınalarını ve siyasi havanyakından takip ederler. Evlerinde bir de piyano vardır. Rum gençler, Arnavutköy’deevlerinin köşebaşına gelerekgitarla Rumca şarkılar söyleyip “ZitüVenizelos” diye bağırarak. arada sırada şişe kırarak gösteri vaptıklarında.Sadık Bey büyük kızını piyanova oturtur, Behice’vede marşlar söyletirmiş.BöylelikleBehice, hayatının ilk direnişini,işgal vıllarının lstanbul’unda Rumlara karşı yapar. ILKHAYALKIRIKLIĞI:SOSYOLOJI - Bu bağlanıda BehiceBoran ‘in ve büvüdiiğü yılların p:mor:ımasınımutlaka sormalı. Ozellikk biğıııısızlıkve vurıseverlik tutkusunun nasıl de- rinleşmeye başladığını açmak adına da nasıl bir orramdı, tüm tedirginlilderi, dengeleriyle nasılbir dünya, nasıl bir ortam hilkinjdi? - Çocukluk ve ilk gençlik dönemiBirinci Dünya Savaşı’nın, Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanışmın ardından ülkesininvar olma ve bağunsızlık savaşıverdiği, Türkiye Cumhuriyeti’ninkurulduğu, yeniden vapdandığı sancılı yıllarda geç- • ü. Eskişehir düştüğü zaman evinde duyulan telaşın ve üzüntünün dokuz-on yaşında- ki çocukluk anıları arasında yer alması, 12yaşındaki bir ço• cuğun sınıf arkadaşı Rum kızlarıyla Lozanmüzakerelerini tartışması, ülkesinin sorunlarını içinde hissederek büyümesi insanı farkında olmadan politize eder. O kuşağın çocukları, üzerinde yaşadıklarıtopraldarın işgaline, onca yokluğa rağmen yurdunu savunmaya çalışan halkınınonurlu direnişine tanıldık ederek, Boğaz’ın sularında-topları saraya çevrili demirleyen itilaf donanmasmı gözleri • yaşlı izleyerek büvümiişlerdi. Boran da bağımsızlık ve ülkeye borcunu ödeme duygusuvla çok yurtsever bir genç oldu. Ama asla şoven, milliyetçiolmadı. Onun için her zaman insan olmak önde geliyordu. Once insan sonra Türk olmak... - Sosvoloji onda tığı hayal kırık temeli neydi ve bu onun yolunda nasıl bir ray değişimi yarattı? - Boran, omuzlarına gönüllü olarak “Türkiye’yi muasır medenivetler seviyesineulaştırma” sorumluluğu yüklenen virmilerindeki bir genç olarak ABD’de Michigan Universitesi’ne burslu olarak doktora eğitimi için gittiğinde önce sosyolojiyeyoğunlaştı. Bu bilinçli bir seçimdi.Çünkü Boran ülkesinde yaşadığı toplumda değişime ihtiyaç olduğu sonucunaulaşmıştı ve toplumsal gerçekliğinne olduğu, genelinde toplumların nasıl geliştiğini, değiştiğini öğrenmek istiyordu.Sosyolojinintoplumlar hakkındabilgi vereceğine ve ne yapılması gerektiğikonusunda ışık tutacağına inanıyordu.Ancak sosyolojinin derinliklerine • indikçe sosyolojinin yaklaşım ve yorumlarınındaha çok varsavımlara dayanan • mantığı onu rahatsız etmeye başladı. Yanıtı sosyolojide bulamıyordu. Bu on- da hayal kırıklığı yaratmıştı. Bu da Boran’ıYeniarayışlara itti. - Marx ile tanışma... Marksizmin peşinedüşüşu Behice Boran ‘inkonuyu iki noktadan ele belirtivorsunuz kitapta. Hem bunu hem de vardığı sonucuanlatır mısınız? - Doktora sırasında Boran’ın ele aldığıkonu Marksizm üzerine yapılan tur- • tışmaların en temel konusu olan “temel yapı” ile “üstvapı” arasındaki iişkiydi. Boran önemli bulduğu bu iki noktayı “Ekonomik yapıyla üstyapı arasındaki karşılıklı ilişkiler” ve “Marksizmin ekonomikyapıyıesas almakla beraber, ekonomikdeterminizm olmadığı“nı diyalektikaçıdan açıklamak için çalıştı.. Borarı’ınbu seçimini belirleyen, aldığı sosyolojinin yarattığı hayal kırıldığı olduğukadar 1930’larda Amerikan toplumundagözlemlediği çelişkilerdi. Büyük Buhran sonrasının Amerika’sı Boran’ı etkilemişti. Bir tarafta lüks ve refah var-• dı diğer yanda işsizlikve sefalet. Ama üretim boldu. Tam da bu tezatlar onu • aradığı cevaba götürebilirdi. Karşıthidarınbüyüklüğü Boran’ın aradığılabora•tuardı. Uretim yapılıyordu ama nasıl oluyordu da işsizliği,yoksulluğu ve bunalımlarıönleyemiyordu? Boran buradanhareketle yaptığı çalışmalarm sonucundaTürkiye’nin çağdaş uygarlık düzeyineerişmesinin sanıldığı gibi Batı’nın kapitalist ülkelerini örnek alarak değil, tam aksine bu yapmm radikal olarak değiştirilmesiyle mümkün olabileceğini düşünnieye başladı ve “Çağdaş uygarlık Batı’nın kapitalist ülkelerinin uygarlığı değil, çağdaş uygarlık sosyalist düzendedir”sonucuna vardı. ARADIĞIYANITIMARKSIZMDE BULDU” - Behice Boran ‘indoktora yapmak için gittiği Amerika‘davardığı sonuç da çok önemli ki bu sonuç onu bugün bile haklı çıkarıyor. Anlatır mısınız? - Boran toplumunu aydmlatmak ve değiştirmek için nasıl bir yoi izlenmesi gerektiği sorusunun yanıtını sosyolojide değil Marksizmde bulmuştu. Kazanmayabaşladığı sımfsalbakış açısı onu neyinnasıl yapilması gerektiği konusunda • aydınlatmıştı. Sonraları Lenin’i okuduğundafikirle eylem arasındaki ilişkiyi, pratikte neyin nasil yapılması gerektiği- • ni kavramaya başladı. Artık Boran’a görebir fikir sahibi olmak demek, o fikri hayata geçirmek demekti. Doktorasını tamamlamış genç bir sosyolog olarak ülkesinedöndüğünde “Hayatta fikirlerin yansıması sadece bireysel düzeyde olmaz,hele bir toplumu değiştirmek, geliştirmekistiyorsanız örgütlü bir biçimdeçalışmanız, bir örgüt içinde olmanız • lazundır. Yani bir parti içinde çalışmanızlazımdır” sonucuna varınışn. - Nasıl bfr öğretniendi? - 1940’lıyılların başında DTCF’nin yeni açılmış olan felsefe kürsüsünde sosyoloji dersi veren, Amerika’da doktorayaparak büyük ideallerle ülkesine dönmüş genç bir sosyolojiöğretmeni... Oğrencilerine Avrupa feodalizmini, toplum türlerini, modern toplumu anlatan,konusunda bilgi yeterliiği her halindenbelli, neşeli, parlak ve nükteli ders sunuınuyla öğrencilerinin ilgisini, sempatisini üzerinde toplayan bir öğretmen...Konulara daha özgür bir bakış• açısıylayaklaşan, söyleyecekyeni şeyleri olan, sosyolojinin de deneylerle okunabildiğini,öğrenilebildiğini gösteren bir • öğretmen. 1940’lıyılların başında öğ•rendilerini Ankara’nın gecekonduböl• gelerine göndererek araştırma yaptıran bir öğretmen. Dersleri okul dışından, ziraatta, siyasalda okuyan öğrencilerin de hatta asistanların gelip dersini izledikleribir öğretmen. Ama bana kalırsaBoran’ın en büyük farkı, fakühede ders verirken kendi düşüncelerini duyu- rabileceği Adımlar, Yurt veDünya gibi dergiler çıkararak ilerici bir yaklaşımla yurt meselelerini ele alan yazılar yazmasıdır.Universitede kolokyumlar, fakülte dışından izleyicilerin de katılabildiğitoplantılar, seminerler, konfe- ranslar dizisi hazırlayan bir öğret- EmelKoçla unutulmaz bir devrim kadınını, BehiceBoran’ıkonuştuk OnceinsansonraTürk... Behice...Mücadeleninadı... 77yıllıkyaşamında bir an bile inançlarında en ufak bir sapmaolmadan yoluna devam eden, barışta insanlığın refahı ve aydınlanması, savaşta saldıranların,güçlünün yanında değil de ülkesinive hakkını savunanların yanında yer alan siyasi bir kişilik,bir bilim insanıydı Behice Boran... EmelKoç’unkaleme aldığı Behice:Bir Devrimci...BirKadın....BirAnne..,.adlı biyografi kitabında imlediğigibi Ömrünce olayların tam ortasında yaşadı. Yaşamakla kalmadı, olaylann akışını,hızınıetkiledi, doğrultularınıdeğiştirdi. Eğer bir şey yapılacaksa, onu iyiyapmak gerekir...Ndedi ve dediğini de yaptı. Koçile çocukluğundan eğitim hayatına,usta akademisyenliğine, siyasikişiliğine,yargılandığı davalara, beraatlarına, sürgününe dek BehiceBoran’ınhayatını kaleme aldığı kitabını konuştuk. + •GamzeAKDEMIR SAYFA 18 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1071