Katalog

yeryüzü Kitaplığı JuliusFuçik’inDarağacındanNotlarıKavisKitaptarafından şemsaYeğinçevinsiyleyenidenyayımlandı içeişleyen,ağıgibibirbelgelerinden yaptığım çevirilerin bir bölümü Memet Fuat’ın Yeni Dergi’sindeyayımlandı;bazıları ise daktiloda yazılmışsaman yapraldardakaldı. Kapitalist toplumu,kahramanlık, ütopyacıhk, şiddet, sevgi,din, estetik, vb. gibi kavranilardan yola çıkarak, kimi yazarlar ve yapıtları üstünden ku kırk yararcasma eleştiren bu denemeler,1982’deMetis Yayınları’nmilk kitabı olarak (Olan Bir Kültür Uzerinehweiemeler) yeni bir çeviriyleyayımlanacaktı. İÇERİDENGİZLİCE ÇIKARILDI 12 Mart günlerinde elime geçenbir başka kitap da, Çek komünistJulius Fuçik’in, Nazilerce sonra Prag’daki Pankrats Hapishanesi’nde yazdığınotlardan oluşan Dara Notlar’dı. Kendisini ölümdenbaşka bir şeyin beklemediğinibilen bir direnişçinin, başında bekleyen gardiyanlar eliyleteker teker dışarıyagönderdiği notlar, sonradan karısı tarafından bir araya getirilerek kitaplaştırılinıştı. DAKTİLOKUTUSUNDA Hiç duraksarnadan çevirmeye başlamıştımFuçik’in notlarını. 0 karanlık günlerde yayımlanabiip yayımlanamayacağınıdüşünmeden. Şimdi, tamamını çeviripçevirmediğimibile anımsarnıyorum.1972Nisan’mda çevremizdeki • çember iyicedaraldığında, evdeki çeviri- lerin önemli bir bölümünü, büyük boy• Facit daktilomun koca bir bavulu andırankutusuna doldurup bir dostuma birakmıştım.Nitekim, ertesi gün sabaha karşı bizim evbasıldı ve götürüldük. İçeridençıktıktan sonra, o dostumun, bıraktığımkutuyu arkadaşlarına götürdüğünü,onların da kutunun içindeki çevirileri naylonlara sarıp toprağa gömdükleriniöğrenecektiın. AFYAKLAŞIRKEN Henüz Temmuz 1974affı çıkmamıştı.Ama 12 Mart’ın gözü dönük ortamı epeyce durulmuş, Ecevit hükümetininaf çalışmalarıhız kazanmıştı.0 kadar ki, Mamak Askeri Cezaevi’ne,daha önce aklımızın ucundangeçiremeyeceğimizkitaplar bile girmeyebaşlamıştı. Işte o kitaplardan biri, yüreğimiumutla dolduracaktı: Darağacmdan Notlar, Julius Fuçik, Çeviren: Şemsa 11km,Oda Yayınları... Birden, yalnızolmadığımı, olmadığımızıduyumsamıştım. Benim çevirimbelki toprağın altında kalmıştı ama, bir başka çevirmen, Şemsa>tlkin (şimdiYeğin), Fuçik’i çevirip yan’ latmıştı işte... YAŞANMIŞBİR FILM’ ŞemsaYeğin’in Notlar çevirisigeçenlerde Kavis Kitaptarafından yeniden yayımlandı. Bu tür kitaplar, günümüzün çok değişmişgibi görünen ortamında artık pek “moda” değil belki. Naziler’in 1930’lar,1940’lardakiyabanıl uygulamalarınıuzunca bir süredir yalnızca filmlerde izliyoruz.Fuçik ise, hücresindeölümü beklerken kaleme aldığı notlarda, bire bir yaşanmışbir “film”i,Naziler’in “Sinema” adı verilensorgu odasında çekilmişbir “film”ianlatıyor bize. Kitabın kapağında nedense “Roman”yazıyor,ama aldırmayın. Dara Notlar, bir roman değil. Bir hapishanede yaşanabileceken ağır koşullar altında tutulmuş bir tür günce. Derin bir gözlemgücüyle yazılmış,binbir güçlükle gizlice dışarıyaçıkartılarak bizlere bırakılmış, içe işleyen,ağı gibi bir belge... MÜREKKEBİ KURUMADAN “Sinema”da sorgu Julius Fuçik’in,1943ilkbalıarında Prag’dakiPankrats l{apishanesi’nde yazdığıbir girişnotu, Darağacmdan Nodaıın başında Onsöz olarak yeralıyor. Birtahta sıranınüstünde, elleridizleri üzerinde kenedi, gözleriduvara dikili, hazıroldaotururken, “Insanın düşüncelerini hazırolda durmayakim zorlayabiir?” diye soruyor Fuçik: “Vücut dimdik, ellerdizler üzerinde kenetli,gözler,eskiPetçek Bankasıolan binanmbir odasınm sararmakta olan duvarınamıhlanmış,hazıroldurumda oturmak,elbet, düşünmeyeelverişlibir durum olmasagerek. Ama insanındüşüncelerini hazırolda durmaya, kim zorlayabilir? Kimliğinive burada ne zaman yaşadığınıbilmediğimizbirisi,bir zamanlar, Petçekbinasındaki bu salonaSinemaadını takmış.Almanlarburaya lslahhane diyorlardı,ama Sineınadihice bir buluştu. Bu genişsalonda sorguyaçekilenlerin, üzerinde dimdik oturdukları altı tane uzun sıravardı. Birsonrakisorguyu, işkenceyiya da ölümü bekleyenlerin dimdik,ileribakan gözlerinintam karşısındakiçıplak duvar, şimdiyedek filmealınıp da filmealınan sahnelerinsayısınıkat kat aşan sahnelcrioynattıklarıbir perde halinegeliyordu. Insanın bütün yaşamınınyada yaşamınınönemsizbir anınınfilmi.Yiğit yoldaşlar-yada ihanet- üzerine filmler.Nazi- aleyhtarıbir broşür verdiğimadamın, yenidenakmayabaşlayankanın, elimi sımsıkıkavrayarakbağlılığınısürdürmerne yardımeden elin filmi.Dehşetleya da gözü pek kararlarla,nefretle ya da sevgiyle,korkuyla yada umutla dolu filmler. Yaşamasırtımız dönük;burada her birimiz kendi gözlerimizin önünde her gün yeniden ölüyorduk; amahepimiz yeniden doğmuyorduk. Yaşamımmfilminiyüz kez, binlerce ayrıntılarıylagördüm. Şimdionu yazmayaçalışacağım. Celladmipi, ben bitirmedenboğazımısıkarsa, geridefilminmutlu son’unuyazacak milyonlarcainsan var...” • 4— $uIh,s İ2 Mart 1971askeri darbesi geldikten sonra, 1972 Nisan’ında yakalanıncayakadar, zamanımın büyük bölümükoşullar gereğievde geçmişti. Göztepe’de, SarıgülSokağı’daki iki katlı evin bahçe katında. Ust katta ev sahibinin yaşlıannesi oturuyordu,alt katta biz. 0 süre içinde çok sayıdasiyasalmetin çevirdim.Ama Marxçılığınbelli başlı kuramcılarının metinlerinin yanı sıra, 1937’deispanya iç Savaşı’ndacan veren Christopher Caudwellgibi yazarlarm yazdıklarıda vardı çevirdilderinı arasında. Caudwell’in, sonradan Studies in a Dving Culture adlı kitapta bir arayagetirilmişolan deneme- AUGUSTINAFUÇIKİNNOTU Gizlenensayfalar Julius Fuçik’inhücresindekalemealıpgizlicedışarıya gönderdiği“notlar”,sonradankarısıAugustinaFuçik tarafındanbir arayagetirilerekyayımlanmıştı.Kendiside bir süre ir toplamakampındakalanAugustina,bu serüvenikitabın başmakoyduğu “BirNot”ta dilegetirmişti: “Ravensbrück’tekitoplamakampında,bir hapishane arkadaşımdan,kocamJuliusFuçik’in23 Ağustos1943’teBerlin’deki bir Nazimahkemesinceölümemahkümedildiğiniöğrendim. Başınadaha nelergeleceğiyada geldiğiyleilgilisorularsa, kampıçevreleyenyüksekduvarlardayankilanıpkalıyordu. HitlerAlmanya’sının1945Mayıs’mdakiyenilgisindensonra, faşisdcrinöldürecekkadar işkenceetmeyezamanbuladıkları tutuldularsaliverildiler.Bende onlarınarasındaydım. Kurtarılnuşanayrırduma döndüğümde,tıpkı,Almankuşatmacılan tarafındansürüldenipsayısızişkence cehennemincatılan,kocalarını,karılarını, çocuklarım,baba ve analarınıarayanbinlerce insangibiben de durmadankocamıaradan. Hüküm giydiktenon dört günsonra,8 Eylül 1943günü Berlin’deidam edildiğiniöğrendim. AyncaJuliusFuçik’in,Prag’daPankrats Hapishanesi’ndeykennotlaryazdığınıöğrendim. Hücresinekağıtvekalemgetiren,sonrakağıtları tek tek dışarıkaçıranda A. Kolinskiadlıbir Çek gardiyandı.Bu gardiyanlatanıştırnve sonunda kocamınPankratsHapishanesi’ndeyazdığınot- larıbir arayagetirdim.Numaralanmışolan sayfalar,birçoksadıkinsanıngizlediğiyerlerden çıkarıldıveburada,JuliusFuçik’inyaşamı boyuncasürdürdüğü çalışmanınson bölümüolarak okura sunuldu...”• SAYFA 6 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1070