Katalog

O HalİtPAYZA S ait Faik, Haritada Bir Nok- ra'da. "Yazmasam deli ola- caktım" diye yazar ya Etem Oruç da aynı şeyi söylüyor; "Yazmasam, agustos böceği gibi sırtımdan çatlayacaktım" (s.10). ••.-.•: 7-S Agustos 191*) gccesi Erzu- rum'da Mustafa Kemal, Mazhar Müfit Kansu'ya "Yaz çocuk" diyecek- tir; "Zafcrden sonra hükümet şekli Cumhuriyet olacaktır. Padişah ve hane- dan hakkında zamanı gelince icap cden muaınele yapılacaktır. Tescttür kalka- caktır. Fes kalkacak. medenî milletler gibi şapka giyileeektir." Kansu şaşın- yor, kalenı elindcn düşüyor. "Darılma ama paşam. sizin de hayalperest tarafla- rınız var." Mustata Kemal devam eder, "Bunu zanıan tayin edcr, sen yaz." Kansu kalemi alır, kaldığı yerdcn yaz- mayı sürdürür: "Latin harileri kabul edilecck." Kansu "Paşam, kâfi" der ve biraz da hayal ile uğraşmaktan bıkmış bir insan edası ile "Cumhuriyet ilanına muvaffak olalım da üst tarafı yeter!'" di- yc yazacaktır anılannda. Mustafa Kemal, Ulusal Bağımsızlık Savaşı'na başlarken, Cumhuriyeti öngö- rüyordu. Aralov da, anılannda "Daha taarruzdan önce yanında bulunduğum sırada Mustafa Kemal Paşa kadmların kurtuluşu için bir savaşı, ilköğrenimi geniş ölçüde yayacağını, milli ekonomi- yi, sanayii, köy ekonomisini, kültürü ge- liştireceğini söylemişıi" diye yazacaktır. Binbaşı Hacı Şükrü Bey'in (.Aydınlı) de yöresel bir Cumhuriyet düşüncesi vardır. Kitap adını oradan alır. Demirci Mehmet Efe'nin, halktan zorla yiyecek, giyecek, para toplandığı söylentisi üze- rine Efe ile Hacı Şükrü Bey hakkında tutuklama kararı çıkarılır. Jandarma Genel Komutanı Ali Kemal'in bu iş için Nazilli'ye geleceğinin duyulması üzeri- ne, Binbaşı Şükrü Bey, Demirci'ye "O bizi tutuklamadan biz onu tutuklaya- hm" önerisi ile koşut olarak, şunu da söyler; "Hemen Cumhuriyeti ilan ede- lim efendim. Önce Nazilli Cumhuriveti Etem Oructan 'Nazilli Cumhuriyeti' Efelercumhuriyeti Etem Oruç'un ka- leme aldığı Nazilli Cumhuriyeti isimli kitap, Birinci Dün- ya Savaşı sonrası Türkiye'nin kuru- lacağı Kurtuluş sa- vaşı sırasında, Ay- dın ve çevresinde yaşananları ve oradaki direnişin simgesi olan isimleri anlatıyor. olur, sonra da Anadolu Cumhuriyeti" (s.13). Şükrü Bey, bu düşüncesini Albay Şe- fik Aker'e de açar. "Demirci Mehmet Efe'yle Nazilli'de Cumhuriyet'i ilan edeceğiz, Nazilli Cumhuriyeti'ni kura- cağız" (s.14). Demirci'ye verilen yanıt Ulusal Bağımsızlık Savaşı'nın çıkmaza girmemesi için ilk atüacak adımm dış düşmanlarm yenilmesi olduğudur. Cumhuriyet düşüncesi Mustafa Ke- mal'de olmasına karşın, onunla birlikte olanlarda yoktur. Silah arkadaşları sa- vaşı padişah ve hilafet adına yaptıkları- na inanır. Cumhuriyet düşüncesini öğ- rendiklerinde de Mustafa Kemal'in ya- nından uzaklaşacaklardır. Yunan, îzmir'e çıkınca üç koldan Anadolu'ya ilerler; Manisa üzerinden Salihli'ye, Tire üzerinden Ödemiş'e, Selçuk üzerden Aydm'a. Aydm işgale hazırdır, Padişahın temsilcileri "Nasi- hat Heyeti'' adı altmda, Yunan Ordu- su'nu Şeriat Ordusu olarak ilan etmiş- ler. Karşı konulmamasmı, konukların dostça karşılanmasmı isterler. Kentin Belediye Başkanı, başlarmda Rum pa- paz, müftü, kentin ileri gelen eşrafı, Germencik'te, Aydın'ın altın anahtarını teslim eder Yunan komutanma. Serma- yenin, kör inancın teslimiyetçiliğidir bu. Nazilli Jandarma Komutanı Arap Yüzbaşı Nuri Bey, Hacı Asım Hoca, Yüzbaşı Şerif, Yüzbaşı Ahmet, Teğmen Zekai, Giritli Mahmut, Asteğmen Ne- cati, Kadir Ağa, Çakırın Ali ise ilk kıvıl- cımı çakmakta gecikmez. Başıbozuk efeleri misil kuN^'etlerine dönüştürecek Yörük Ali Efe'yi, Kılhoğlu Hüseyin Efe'yle Aydın'da ilk direnişi ve ilk ör- gütlü mücadeleyi başlatır. Albay Şefik Bey, Malgaç Karakolu'nun basJmasını, Tren yolu üzerindeki köprünün patlatı- larak yıkılmasmı, baskında ele geçirilen silahlarm Yüzbaşı Ahmet Bey aracıh- ğıyla 57. Tümen'e ulaştırılmasını ister. Ancak köprüyü patlatmak için ne elde patlayıcı vardır, ne bu patlayıcılan kul- lanacak donanımda biri. Asteğmen Ce- lal Bey, Milas'tadır, hastadır. Birinci Dünya Savaşı'nda Ingilizlerin, Fransız- larm denize bıraktıkları maymlan, tor- pilleri, dinamitleri çıkartıp, Milas'ta de- poya koydurur. Hasta yatağından çıkıp gelir. Köprüyü havaya uçuracaklara patlayıcılar konusunda bilgilcndirir, an- cak onların kullanıldığmı göremeyecek- tir, o gece ölür. 15 Haziran günü Yörük Ali Efe, at- mış kişilik gücüyle Menderes'in karşı yakasına geçer. Kılhoğlu Hüseyin Efe yanındaküerle Malgaç deresinden kuze- ye ilerler. Yörük Ali Efe, Teğmen Sezai, Yüzbaşı Ahmet köprünün kuzeyini tu- tar. Yörük Ali Efe'nin kızanlarından ikisi telgraf tellerini keser. Teğmen Ze- kai ve iki arkadaşı tren yolu köprüsüne dinamitleri yerleştirir ve ateşler. Rama- zandır. Sultanhisar'daki Yunan kuvvet- leri patlamayı sahur topu sanır. ilk ör- gütlü baskındır. Kahramanları Yörük Ali Efe, Teğmen Zekai, Giritli Mah- mut, Kütahyalı Recep, Çerkez Ahmet, Tombalağın Mehmet, Tahtacı Memiş, Çilingir Mustafa, Kasap Mehmet, Ku- ruköy'den Yiriğin Ali, Mollalann Hida- yet, Isabeyli Ese Efe'dir. Yaptıkları işi o kadar olağan ve ülkenin kurtuluşu için gerekli bulurlar ki, kendilerine veril- mek istenilen lstiklal Madalyası'nı bile "Bizim yaptığımız vatanımız için ne ki? Bizler sadece görevlerimizi yapmaya ça- lışak. Yurdumuz olmazsa neyimiz olur ki?" (s. 27) diye almak istemezler. Ege yöresi, Aydm ve Ödemiş Efelerin harman olduğu yerdir. Atçah Kel Meh- met, Sinanoğlu, Demirci Mehmet efe, Yörük Ali Efe, Kılhoğlu Hüseyin Efe, Cafer Efe, Danişmentli Hüseyin Efe vs... Bunlar Aydınlıdır. înce Mehmet - her ne kadar Yaşar Kemal Çukurova'ya taşısa da- Kamah Zeybek, Çakırcalı Mehmet Efe, Gökçen Efe de Ödemişli- dir. Aydın dağlan, Karmcah Dağ, Bey Dağları efelerin mekâmdır. 'Dağ Diplo- matı'dır efeler. Ulusal Bağımsızlık Savaşı içinde bir geçiştir efeHk... Kuvay-ı Seyyare'den, Kuvay-ı Milh'ye'ye... Misil kuvvetlerin- den düzenli orduya...Vardılar ve iyi ki de vardılar. • Nazilli Cumhuriyeti/ Etem Oruç/ BerBn Basın Yayın/176 s. Refik Halid Karay, Türk eaebiyatının "muhalif sesi" olarak tanınır. Gazeteci, eleştirel mizah ustası ve Türkçe'yi en duru biçimde kullanmaya çalışan bir romancıdır aynı zamanda. Bunun yanında, Memleket Hikâyeleri ve Curbet Hikâyeleri isimli hikâye kitaplarıyla, bu alanda da yetkinliğini kanıtlamış bir isim. Inkılâp Kitabevi, geçen aylarda yazarın bir dizi kitabını yayımlamıştı ve Refik Halid Karay böylelikle tekrar gündeme gelmişti. Yine aynı yayınevi, yazarın bir dizi kitabını daha yayımladı. Bunlar Karayın; ÜçNesilüç Hayat, Yüzen Bahçe, Nilgün, Kirpinin Dedikleri, Memleket Hikâyeleri. Curbet Hikâyeleri ve Yeraltında Dünya Varadlı yapıtları. Refik Halid ve yapıtları 'Kirpi'ye tekrar kulakverin ö ErayAK R efik Halid Karay, Türk edebiyaunda ilk defa Anadolu'da geçen yapıtlarıyla ismini duyu- rup yergi ve mizah türündeki yazılarıyla ise ünlendi. Yazar, gözleme dayanan o dönem yapıtlarmda, tasvirler, portreler, benzetmeler kulla- narak; sade, akıcı dili, güçlü tekniği ile 20. yüzyıl ro- mancılan arasmda da kendine seçkin bir yer edindi. Karay'm sürgün olarak gönderildiği Anadolu'dan çe- şitli kesinîlerden insanlan canlandırdığı ve yeni bası- mı yapılan kitapları arasında da olan Memleket Hikâyeleri, ilk kez 1919'da yayımlanmış. Karay bu kitapla, o güne ka- dar konuları Istanbul'la smırlı olan Türk öykücülüğünü Anadolu'ya taşımış. Yazar, bu yönüyle ele alındığında son- radan gelişen köy edebiyatmm da öncüleri arasmda yer alır. Karay, "Kirpi" takma adıyla îttihat ve Terakki Fırkası'nı yerden yere vuran yazılannı ise Kirpinin Dedikleri adıyla bir kitapta toplamış. Yazarm bu büinen 'muhahf tavn ile- riki dönemlerde de devam etmiş. Bu bağlamda, Kurtuluş Savaşı'ndan sonra Milli Mücadele'ye karşı olduğu ileri sü- rülen fikirleri sebebiyle 'Yüz eUüikler Listesi' adı verilen listeye alınmış ve 1922'de yurdu terk etmek zorunda kal- mış. Yazar bu sürgün hayatma Beyrut ve Halep'te, on beş yılboyuncakatlanmış. Bu sürgünhayatında dayazma- ya ara vermeyen Karay burada, Memleket Hikâyele- Mcmkk* HMyiien SAYFA 18 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1066