Katalog

4 19 MAYIS 2019 PAZAR 19 MAYIS BaşkomutanMustafa Kemal Atatürk’ün askeri dehası ve yeteneği savaş alanlarında ve meydanlarında oluşmuştur Mustafa Kemal, askeri terminolojide yer alan bütün muharebe çeşitlerini yaşamış, birkaçı hariç tamamına komutan olarak katılmıştır. 15 yıllık askerlik yaşamının yaklaşık beş yılı komutanlıkta, bunun üç yıl kadarını ise fiilen muharebe ederek geçirmiştir. Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışının 100. yıldönümüne ilişkin bir yazı yazarken gözümün önünden onlarca yıl savaşarak üzerinde yaşadığımız toprakları biz lere bahşeden, yaralanmış, esir olmuş, sıt ma nöbetleriyle savaşmaktan yorulmamış, ca nını vermekten çekinme miş ve şehit olmuş yüz bin ler gelip geçiyor. Bağımsız bir ülkede yaşamamızı onla rın fedakârlığına borçluyuz. Bu nedenle, başlangıçta Aziz Atatürk ve onunla birlikte yürüyen bütün kahramanla ra minnet duygularımı belirt Ahmet Yavuz mek isterim. Emekli General Yazı, bir anlamda krono lojik olarak yüzbaşılığından mareşalliğine kadar katıldığı muharebeler ve bu muharebelerdeki rolü üzerine bilgilendirme yi amaçlamaktadır. Mustafa Kemal askeri terminolojide yer alan bütün muharebe çeşitlerini yaşamış, birkaçı ha riç tamamına komutan olarak katılmıştır. Kaynakçalı Atatürk Günlüğü’nün sayfala rı arasında dolaşıldığında yaklaşık 15 yıllık as kerlik yaşamının yaklaşık beş yılı komutanlık ta, bunun üç yıl kadarını ise fiilen muharebe ederek geçirdiği anlaşılmaktadır. (1) Gerilla harbini Trablusgarp Cephesi’nde; savunma harekâtını Gelibolu, Kafkas ve Sakarya’da; geri harekâtı Kafkas, Suriye ve Sakarya’da; taarruz harekâtını Afyon’da icra et miştir. İki defa Trablusgarp’ta görev almış, ikincisin de (19111912) İtalyanlara karşı Arap askerle rini başarıyla yönetmiştir. Onları çok iyi eğitti ği ve motive ettiği bilinmektedir. Bingazi bölge sinde geçen bir yıl içinde Mustafa Kemal, cesa retli, gayretli ve düzenli bir kurmay subay oldu ğunu kanıtlamıştır. Gerçekçilik duygusundan bir an bile ayrılmadan elinde gelenin en iyisini yapmıştır. (2) Trablusgarp dönüşü Bolayır Kolordusu karargâhında görev almıştır. Fethi Bey kurmay başkanı, kendisi harekât şube müdürüdür. İki Balkan Harbi arasında Edirne’yi kurtar mak maksadıyla Çatalca’ya dayanmış Bulgar birliklerini güneyinden kuşatıcı bir plan ha zırlanır. İki kolordunun harekâtı başarısızlık la sonuçlanır. Büyük zayiat verilir. Başarısız lık ateşli tartışmalara yol açar. Atatürk düş manları bu muharebedeki başarısızlığı Musta fa Kemal’e yüklemek isterler. Dertleri başka dır. (3), (4) Sofya’daki Ataşelik görevi esnasında ya kın arkadaşı Nuri Conker’in yazarak kendisi ne gönderdiği Zabit ve Kumandan kitabına ce vaben yazdığı Zabit ve Kumandan ile Hasbihal, Mustafa Kemal’in askerlik, bilim ve sanata ba kış açısını yansıtmaktadır. Nuri Conker’in “As kerlik işlerin çekip çevrilmesi değil, insanların yönlendirilmesi ve yönetilmesi sanatıdır” ta nımlamasının nasılına getirdiği açıklamalar in san merkezli bir sevk ve idareden yana olduğu nu gösteriyor. (5) Kurtuluşun lideri doğuyor Birinci Dünya Harbi başlayınca komutanlık görevi talep eder. Uzun uğraşlardan sonra Gelibolu’da 19. Tümen Komutanlığı’na atanır. Başlangıçta kıyı hattından sorumlu olduğu dönemde nasıl savunma tertibi alınması konusunda açık bir vizyona sahiptir. Ancak 19. Tümen ihtiyat olarak görevlendirilir ve cephe sorumluluğu sonlandırılır. İtilaf kuvvetlerinin nerelere çıkarma yapacağına ilişkin yaptığı muhakeme öngörü abidesidir. Dinlenmiş olsaydı, muharebeler farklı cereyan edecek ve daha düşük bir bedel ödenmiş olacaktı. 25 Nisan 1915 çıkarmalarından itibaren harbin seyri üzerine doğrudan etki eden üç müdahalesi vardır. İlki 25 Nisan sabahı Arı Burnu’na çıkan düşman kuvvetlerini yarımadanın omurgası üzerinde kritik öneme sahip Conkbayırı’nda durduracak tedbirleri alması en temel askerlik vasfı olan inisiyatif kullanmanın şahikasını oluşturur. İkincisi, 9 Ağustos’ta Suvla bölgesine çıkan kuvvetleri Anafartalar Grup Komutanı sıfatıyla durdurmasıdır. Üçüncü olarak 10 Ağustos’ta süngü hücumuyla düşmanı Conkbayırı’ndan attırmasıdır. Mustafa Kemal’in muharebeler sırasındaki inisiyatifi sadece milletin kaderi üzerinde tayin edici olmamış; aynı zamanda edindiği haklı şöhret Kurtuluş Savaşı sürecinde liderliğinin de yolun açmıştır. (6) Aynı özelliklere Liman von Sanders de vurgu yapmaktadır. (7) Çanakkale’den sonra 1916’da Kafkas Cephesinde 16. Kolordu Komutanı olarak önce geri çekilme ile birliklerin düşmana kaptırılmasına mani olmuş, ardından karşı taarruz ile Muş’u kurtarmıştır. Mustafa Kemal’in sarsılmaz iradesi, geri çekilme esnasında güven kaynağı olmuştur. (8) 2. Ordu Komutanlığı’ndan sonra Filistin Cephesi’nde 7. Ordu Komutanlığı’na atanmış ancak harbin yönetimi konusunda Enver Paşa ile anlaşmazlığa düştüğü için istifa ederek İstanbul’a dönmüştür. 20 Eylül 1917 ve 24 Eylül 1917’de yazdığı raporlar (9) ve raporları aynı zamanda Sadrazam Talat Paşa’ya yollaması hem bir medeni cesaret hem de mükemmel ötesi bir askeripolitik durum değerlendirme örneğidir. Adeta öngörü belgesidir. Eğer o raporlarda yazdıklarına ilgililer itibar etmiş olsalardı belki de Musul diye bir sorun yaşamamış olacaktık, bütün güney sınırımız da farklı çizilmiş olacaktı. Ordusunu imhadan kurtaran komutan Mustafa Kemal Filistin Cephesi’nde 1 Eylül 1918’de 7. Ordu Komutanlığı görevini üstlenmiş; İngiliz taarruzları da 19 Eylül’de başlamıştır. Ordusunu imhadan kurtaran tek ordu komutanı olarak tarihi geri çekilmeyi sevk ve idare etmiş ve İngilizleri Halep kuzeyinde Katma’da durdurmayı başarmıştır. (10) Yıldırım Ordular Grubu Komutası’nı almak üzere Kilis üzerinden Adana’ya gelirken yerel halkla teması esnasında Kurtuluş Savaşı’nın da ilk adımlarını attığını söylemek yanlış olmaz. Ali Cenani, Antep ve Maraş’ta direniş için Mustafa Kemal’in silah verdiğini belirtmektedir. (11) İstanbul’a döner. Burada kurtuluşunun nasılı üzerine kafa yorar. Temaslarda bulunur. Anadolu’ya geçmeyi tasarlar. (12) Biraz da kendi zorlamasıyla 3. Ordu Müfettişliği’ni elde eder. Görev tanımlamasını kendi yapar. Beklediği fırsat doğmuştur. “Samsun ve havalisindeki asayişsizliği mahallinde görüp tedbir almak için Samsun’a kadar gitmek” görevi verilir. (13) Artık Milli Mücadele’nin ateşini yakma fırsa Gerilla harbini Trablusgarp Cephesi’nde; savunma harekâtını Gelibolu, Kafkas ve Sakarya’da; geri harekâtı Kafkas, Suriye ve Sakarya’da; taarruz harekâtını Afyon’da icra etmiştir. Gerçekçilik duygusundan bir an bile ayrılmadan elinde gelenin en iyisini yapmıştır. tı doğmuştur: Ordu ve milletle temas, milletin uyarması, milli teşkilatın yapılması. (14) Önce Kuvayı Milliye dönemi ardından 1921’den itibaren düzenli orduya geçiş... 1920 hatta 1921 iç savaş dönemidir. Milletin, Meclis’in ve Ordu’nun hazırlanması sürecini yönetir. Bu dönemi askeripolitik liderlik olarak değerlendirmek gerekir. İnönü Savaşları milletin makus talihinin kırıldığı bir dönemdir (OcakMart 1921). Ardından KütahyaEskişehir muharebelerindeki yenilgiler gelir. Ordunun 150 km. geriye çekilmesi ve Sakarya Nehri doğusunda yeni bir savunma hattı tesisi stratejik sonuçları olan bir karardır. Büyük Taarruz’a giden yol Mustafa Kemal, Sakarya Savaşı öncesinde Başkomutanlığı üstlenir. İki önemli sonuç ortaya çıkar: Firarlara karşı İstiklal Mahkemeleri faaliyete geçer; ordunun ihtiyacı için Tekâlifi Milliye emirleri yürürlüğe sokulur. Sakarya Savaşı her karış toprağın düşman kanıyla sulandığı bir savaştır. 22 gün süren muharebeler sonucu düşman geri çekilmek zorunda kalır. Ancak ordunun takip etme imkân ve kabiliyeti yoktur. Yunan Ordusu AfyonKütahyaEskişehir hattında savunma için tertiplenir. Sakarya’daki 100 bin kişilik ordunun 200 bin kişilik bir kuvvete eriştirilmesi bir yıl alacaktır. Mustafa Kemal taarruz planına damgasını vurur. Riskli ama kesin neticeli. Akşehir’e Büyük Taarruz öncesinde giderken, “Düşündüğümü uygulayacak zamanım olursa dünyanın gözlerini kamaştıracak bir askeri manzara ortaya çıkacaktır” der. (15) Düşündüğünü uygular ve İngiliz askeri yetkililerinin 6 ayda aşılamaz dedikleri Yunan mev zileri 6 günde geçilir. Büyük komutanların metin ve ahlak sahibi ol maları gerektiğini ifade etmiştir. Metaneti yüksek sorumluluk duygusu, doğuştan gelen cesaret ve iyi adam tanıma olarak nitelendirmiştir. Ama hoşlanmasa da vazife için gaddar olmanın gerekliliğe vurgu yapmıştır. (16) Tam da nitelemede bulunduğu gibi büyük komutandı. Sonuç olarak Atatürk’ün sevk ve idaresi: n Bilgi ve sezgiye dayalı bir muhakemesinin olması. n Gerçekçi durum tespiti yapması. n Genel gidişatı doğru tahlil etmesi. n Sağlıklı bir muhakeme ile yerinde ve zamanında kararlar vermesi. n Kararlarını yüksek bir enerji ve dirayetle uygulaması. n İnisiyatif alması ve alanları cesaretlendirmesi. n Kritik yer ve zamanda kritik yerde bulunması. n Hesaplı riskleri almakta tereddüt etmemesi. n Astlarını eğitmesi, motive etmesi ve güçlendirmesi. n Sorumluluk almaya gönüllü olması . n Teşkilat kurma ve teşkilatı amaca uygun kullanma becerisi. n İkna etmeyi esas vasıta olarak görmesi. n Zorluklar karşısında yılgınlığa düşmemesi. n Yüksek düzeyde öngörü sahibi olması ön plana çıkmaktadır. Başkomutan Atatürk yolumuzu aydınlatıyor. 100 yıl sonra bile... Dipnotlar (1) Utkan Kocatürk, Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi, 3. Baskı, 2015 s. 15 vd. (2) Andrew Mango, Atatürk, Remzi Kitabevi, 15. Basım, 2017, s.139 (3) E. Tümgeneral Hüsnü Ersü, 19121913 Balkan Savaşında Şarköy Çıkarması ve Bolayır Muharebeleri, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basım Evi, 2006 (4) 100. Yıl Anısına Balkan Savaşları, Ali Fethi Okyar, Bolayır Muharebesindeki Başarısızlığımızın Sebepleri, ALFA I ARŞİV, 2012 (5) Mustafa Kemal Atatürk, Zabitan ve Kumandan ile Hasbihal, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 9. Baskı, 2011, s. 13 (6) Gürsel GöncüŞahin Aldoğan, Siperin Ardı Vatan, Kırmızı Kedi 1. Basım, 2018, s. 151 (7) Liman von Sanders, Türkiye’de 5 Yıl, Burçak Yayınevi, 1968, s. 161 (8) Fahri Belen, Atatürk’ün Askeri Kişiliği, Milli Eğitim Basımevi, 1963, s. 11 (9) Atatürk’ün Bütün Eserleri, Kaynak Yayınları, Cilt:2, s. 120129 (10) Suat İlhan, Atatürk ve Askerlik, Atatürk Araştırma Merkezi, 1989, s. 64, vd. (11) Lord Kinross, Atatürk, Altın Kitaplar, 31. Basım, 2018, s. 16 (12) Alev Coşkun, 6 Ay, Cumhuriyet Kitapları, 20. Basım, 2011, s. 181 vd. (13) Atatürk, Nutuk. Kaynak Yayınları, 4. Basım, 2018, s. 36 (14) Age, s. 49 (15) Salih Bozok, Atatürk’ün Yaveri Salih Bozok Anlatıyor, Yayına Hazırlayan: Doğu Polat, Alaca Yayınları, 2019, s. 65 (16) Afet İnan, Medeni Bilgiler ve Atatürk’ün El Yazıları, TTK Yayınları, s. 112, 113