Katalog

14 19 MAYIS 2019 PAZAR 19 MAYIS 19 Mayıs nasıl bayram oldu? Dr. HALİL ÖZCAN Nutuk adlı eserinde Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs’ı Milli Mücadele’nin başlangıç günü kabul etti. Süreç içerisinde de kendisinin doğum günü olarak bu günü belirleyecek kadar önemsedi. Atatürk’ün 19 Mayıs’ı doğum günü olarak belirlemesi, 1932 yılına rastlamaktadır. Lozan delegelerinden ve Türk Tarih Kurumu üyelerinden Reşit Saffet Atabinen, 19 Mayıs 1932’de Atatürk’e “Doğum gününüz kutlu olsun” diye bir telgraf çekti. Aynı yıl Aydın Halkevi, Atatürk’ün doğum gününü Gazi Günü ilan etmek istediğinde Atatürk, doğum gününü bilmediğini ancak Gazi Günü olarak Samsun’a çıktığı 19 Mayıs’ın kabul edilmesini istedi. 1937’de ise İngiltere Büyükelçiliği, İngiltere Kralı VIII. Edward’ın Atatürk’ün doğum gününü kutlamak için doğum tarihini sorduğunda Atatürk, 19 Mayıs gününü verdi. Dolayısıyla da 19 Mayıs, hem Milli Mücadele’nin başladığı, hem de mücadelenin liderinin kendisine doğum günü olarak seçtiği gün olduğu için son derece önemlidir. 19 Mayıs ile başlayan bu süreç, Türk vatanını işgalden, Türk milletini esaretten kurtarmakla kalmadı, aynı zamanda bu kahraman millete üç milli bayram armağan etti. Ancak üç milli bayram, hemen yasalarla belirlenmiş olmasına rağmen, 19 Mayıs’ın resmi bayram (Gençlik ve Spor Bayramı) olarak kabul edilmesi, Atatürk’ün öldüğü yıla kadar bekleyecek ve Atatürk’ün doğumunun yüzüncü yılında 19 Mayıs ancak Atatürk’ün adını da alarak bayram kabul edilebilecekti. Aslında 19 Mayıs’ın bayram olarak kabul edilmesi süreci Milli Mücadele süreciyle benzerlik gösteriyordu. Önce Milli Mücadele fiili olarak 19 Mayıs’ta Samsun’da başlayarak başarıya ulaştı. 19 Mayıs’ın bayram olarak kabul edilme süreci de Samsun’dan başlayarak ulusal düzeyde resmi bayram olarak kabul edildi. O halde 19 Mayıs’ın bayramlaşma sürecini kısaca hatırlayarak yüzüncü yılını selamlayalım. Türk İstiklal Mücadelesi, 19 Mayıs 1919, 23 Nisan 1920 ve 30 Ağustos 1922 üçgeninde zafere ulaşarak kurtuluşu gerçekleştirmişti. Bu zafer sonucunda 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilerek kurucusunun mücadeleyi başlatırken ortaya koyduğu milli hâkimiyete dayanan, kayıtsız şartsız, tam bağımsız yeni bir Türk Devleti’nin kuruluşu gerçekleştirildi. Türkiye Cumhuriyeti’nin oluşumu açısından hayati öneme sahip olan ve Türk milletinin ortak değerleri olarak kabul edilen bu tarihlerin her yıl milli bayram olarak kutlanması kararlaştırıldı. Ancak 19 Mayıs’ın bayram olarak kabul edilmesi süreci diğer bayramlardan daha farklı oldu. 19 Mayıs’ın farkı 23 Nisan, 1921’de çıkarılan 112 sayılı kanun ile Milli Mücadele döneminin ilk bayramı olarak kabul edildi. 24 Ekim 1923’te çıkarılan 362 sayılı kanunla Hâkimiyet Bayramı, ikinci bayram olarak kabul edildi. 19 Nisan 1925’te 628 sayılı yasa ile 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, üçüncü bayram olarak kabul edildi. Dördüncü bayramımız ise 1 Nisan 1926’da 795 sayılı yasa ile kabul edilen 30 Ağustos Zafer Bayramı oldu. Görüldüğü gibi, 1926 yılında Türkiye’nin milli bayram günleri yasalarla karara bağlandığı halde bu bayramların içerisinde 19 Mayıs yoktu. Samsun’da Gazi Günü Kutlamaları 23 Nisan’ı çocuklara armağan eden Atatürk, gençlere de 19 Mayıs gününü bayram olarak hediye etmeyi uygun buldu. 19 Mayıs, 44 yıl Gençlik ve Spor Bayramı olarak kutlandıktan sonra Atatürk’ün doğumunun 100. yılında, “19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı” olarak kanunlaştı. Samsun halkı inisiyatif alarak Atatürk’ün 19 Mayıs günü Samsun’a çıkarak Milli Mücadele’yi buradan başlatmasının onuruna 1926 yılından itibaren mahalli bir gün olarak “Gazi Günü” kutlamaları başlattı. 1927 yılı kutlamaları nedeniyle Samsun Vilayet Gazetesi’nde yer alan yazıda, Samsunluların tarihin kendilerine bahşettiği bu şerefli fırsatı kaçırmayarak bir yıl öncesinden bir bayram kabul ettiklerini belirttikten sonra, 19 Mayıs’ın resmi bayramlar arasına girmesini şu sözlerle talep etti: “Gönül pek arzu ederdi ki istiklal ve inkılap tarihinde pek mühim olan bugün, umum vatan için tebcil ve tes’id olunsun. Bugün inkılap ve ihtilalin başlangıcı olmak hasebiyle sair bayramlar arasına girsin.” Özellikle Samsun’da kutlanan 1927 ve 1928 yılı 19 Mayıs törenleri, günümüze kadar kutlanan törenlerin esasını belirler nitelikteydi. 1927 yılında törenler, fabrika ve demiryolu kuruluşlarının düdüklerini çalmasıyla başladı. Parkta yapılan tören sonrası Gazievi önünde günün anlam ve önemini belirten konuşmalar yapıldı. Akşam belediye tarafından bir şükran balosu tertip edildikten sonra, gece de şehirde fener alayları düzenlendi. 1928 yılında ise ilk tören, saat 09.00’da Mustafa Kemal Paşa’nın karaya ayak bastığı iskele hizasında hazır bulunan askeri ve mülki erkân ile halkın huzurunda okulların ve askeri birliklerin bando eşliğinde geçit yapmasıyla başladı. Samsunluların başlattığı Gazi Günü kutlamaları, diğer illere de ilham kaynağı oldu. 19 Mayıs gününün Samsun halkı tarafından mahalli bir gün olarak törenlerle kutlanmasını örnek alan Sivas halkı da 4 Eylül 1927 gününü, Sivas Kongresi’nin açılış günü ilan etti. Samsun halkı, 19 Mayıs gününü yerel de olsa Gazi Günü olarak kutlamaya başlayarak, ülke genelinde bu güne dikkat çekmiş oldu. Ancak bu kutlamalar da 19 Mayıs’ın ulusal bayram olarak kabul edilmesine yetmezken, II. meşrutiyet Dönemi’nden itibaren mayıs ayında isimleri değişse de liseli gençlerin katılımıyla idman, jimsanstik ve mektepliler bayramının kutlanıyor olması dikkat çekiciydi. İdman Jimnastik Mektepliler Bayramı Maarif Nezareti Müfettişi Selim Sırrı (Tarcan) Bey’in girişimiyle 29 Nisan 1916’da ilk “İdman Bayramı”, 1 Mayıs 1917’de ikinci İdman Bayramı kutlandı. 1918 ve 1919’da sönük geçen kutlamalar, işgaller nedeniyle kutlanamaz oldu. İdman Bayramı’nın 16 Mayıs 1924’te “Mektepliler Bayramı” olarak kutlanması kararlaştırıldı. Nutuk’un okunmasından bir yıl sonra Mustafa Necati Bey’in Maarif Ve killiği sırasında Selim Sırrı Tarcan’ın girişimiyle 10 Mayıs 1928’den itibaren “Jimnastik Şenlikleri” adıyla Anadolu şehirlerinde kutlamalar yapılmaya başlandı. 1931 yılında idman ya da jimnastik adıyla kutlanan bayramların “Mektepler Bayramı” adıyla mayıs ayının 5 ve 6. günleri kutlanması kararlaştırıldı. Beşiktaş bayrama öncülük etti Mayıs ayında gençlerin spor bayramı kutlama geleneği devam ederken, 19 Mayıs gününün milli bir spor günü olarak belirlenmesi girişimi ilk olarak Beşiktaş Jimnastik Kulübü’nden geldi. Kulüp, “Atatürk Spor Günü” organize etmek için Galatasaray ve Fenerbahçe kulüpleriyle anlaştı. Kulüpler organizenin ismini 24 Mayıs 1935’te “Atatürk Günü” olarak belirledikten sonra Spor Kongresi, 1935 yılındaki toplantısında “Atatürk Günü”nün tüm gençliğe mal edilebilmesi için “19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı”nın her yıl kutlanmasını teklif etti. Atatürk de bu teklifi kabul ederek 19 Mayıs’ı, Türk gençliğine milli bayram olarak armağan etti. Böylece 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı, 1935 yılından itibaren kanun çıkmadan ilk defa ulusal düzeyde kutlanmaya başlandı. Ancak basın, Samsun’daki kutlama haberlerine Ankara’dan daha fazla yer verdi. Bu durum, aslında Sam sun halkının bu konudaki öncü rolünün ve çabalarının bir karşılığıydı. Bütün bu gelişmelere rağmen, milli bayramları ve tatil günlerini belirleyen 27 Mayıs 1935 tarihli Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında 2739 sayılı kanunda 19 Mayıs yer almadı. 19 Mayıs üç yıl ulusal düzeyde kutlandıktan sonra kanunlaşabildi. 19 Mayıs 1938’de Atatürk’ün törene ilk ve son defa katılmasından sonra, 20 Haziran 1938’de çıkarılan 3466 sayılı yasayla 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı olarak kabul edildi.1981 yılında Atatürk’ün doğumunun yüzüncü yılında doğum günü olarak kabul ettiği 19 Mayıs’a 2429 sayılı kanun ile “Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı” ismi verildi. Sonuç olarak, Milli Mücadele’nin başlangıcı ve liderinin kendisine doğum günü olarak kabul ettiği 19 Mayıs günü, önce resmi bayramlar arasında yer alamadı. Bu eksikliği fark eden Samsun halkı, 1926 yılından başlayarak bu günü, yerel olarak dokuz yıl kutladı. Jimnastik ve spor bayramlarının gençler arasında mayıs ayında kutlanması nedeniyle 1935 yılında 19 Mayıs, Gençlik ve Spor Bayramı olarak ulusal düzeyde kanun çıkmadan kutlandı. 19 Mayıs, 1938 yılında Atatürk’ün katılımıyla kutlandı ve kanunlaştı. 23 Nisan’ı çocuklara armağan eden Atatürk, gençlere de 19 Mayıs gününü bayram olarak hediye etmeyi uygun buldu. 19 Mayıs, 44 yıl Gençlik ve Spor bayramı olarak kutlandıktan sonra doğumunun 100. yılında, Atatürk’ün bu günü doğum günü olarak kabul etmesinden esinlenilerek, “19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı” olarak kanunlaştı. Milli Mücadele’nin başlangıcı, üzerinden yüz yıl geçmesine rağmen, ulusal bayram olarak kutlanan 19 Mayıs’ın belleklerimizdeki coşkusu ve kalplerimizdeki heyecanı o günü yaşamışçasına devam etmektedir. Hiç şüphesiz kuşaklara 19 Mayıs ruhunun aktarılmasıyla da bu heyecan ve coşku çoğalarak çağlar boyu sürecektir. Hem Milli Mücadele’nin başlangıcının yüzüncü yılı, hem de Atatürk’ün doğum günü kutlu olsun. KAYNAKÇA Akbayrak Hasan, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Millî Bayramlar”, Tarih ve Toplum Dergisi. C.lt: 8, sayı: 43, Temmuz 1987, s.3138. Akbulut Dursun Ali, “Samsun’un “Gazi Günü” Ya Da 19 Mayıs Bayramı”, http://www.atam.gov.tr/ wpcontent/uploads/DursunAliAKBULUTSamsununGaziG%C3%BCn%C3%BCyada19May%C4%B1sBayram%C4%B1.pdf. Alkan Mehmet Ö., “Osmanlı İdman Bayramı’ndan Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı’na”, Toplumsal Tarih, No: 211, s.3132. Bolat Bengül Salman, Milli Bayram Olgusu ve Türkiye’de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları (19231960), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2012. Öztürkmen Arzu, “Milli Bayramlar: Şekli ve HatırasıI”, Toplumsal Tarih Dergisi, cilt: 8, sayı: 28, Ankara 1996, s.134. Tanfer, M.Vehbi, “Atatürk’ün Türk Milletine Armağan Ettiği Millî Bayramlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, cilt: XIII, Kasım 1997, sayı: 9, s.10391052. Uzun, Hakan “Milletin İradesiyle Oluşan Bir Bayram: Atatürk’ü Anma 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı ve Atatürk Döneminde Kutlanışı”, Karadeniz Araştırmaları, Cilt: 6, Sayı: 24, Kış 2010, s.109125.