Katalog

62 Cumhuriyet Bayramı 29 Ekim 2012 Pazartesi Zümrüdüanka’dan Tan Oral, Milliyet Sanat dergisi, 20.2.1978. Bugün,hükümetinbütünbaskılarınakarşınsınırlısayıdadaolsabirkaçgazete ve4mizahdergisi,muhalifkarikatürüyaşatıyor. oğlu, Oğuz Aral, Nehar Tüblek. 1940’larda bu genç karikatürcüler arasında yer alan Mim Uykusuz’un yazgısı sıra dışıdır. Sosyalist bir yergi dergisi olan Markopaşa’nın tek karikatürcüsüdür. Derginin çıkarıcıları olan S. Ali ve Aziz Nesin gibi o da, çizdiklerinden yargılanır ve hapis yatar. 1965’te tek başına iktidara gelen Adalet Partisi’yle yeni bir döneme, hatta yeni bir baskı dönemine giriyordu... Karikatürcüler 1970’e gelindiğinde gazetelerden kovulmaya başlandı. İşsiz kalan çizerler –daha çok reklamcılığa hizmet eden– canlandırma sinemasına yöneldi. 1969’da Karikatürcüler Derneği kuruldu. 1950’lerden beri örgütlenme hayaliyle Menderes yaşayan karikatürcüler sokarikatürden nunda bunu başardı. hoşlanmadı Oğuz Aral 1972’de 1946’da çok partili Gün gazetesinde döneme geçildi; De“Gırgır” adını verdiği mokrat Parti kuruldu bir mizahi köşe hazırlamaya başladı. İlgi ve Adnan Mendegördüğü fark edilen bu res Başbakan oldu. köşe, kısa zamanda tam Çok kısa bir zaman bir gazete sayfasına döniçinde genel olarak DP, üştü. Her çeşit popüler unözel olarak da Mendesur çizgi, fotomontaj ve mizah res’in mizahtan, özellikle ile harmanlanıyordu. Ucuz bir halk de karikatürden hoşlanmadığı gazetesi olan Gün, –öğrenci fıkralaortayı çıktı. Turhan ve İlhan Selrından cinselliğe uzanan çuk’un yayımladığı 41 Buçuk, ilgi alanıyla– “GırDolmuş ve Tef dergileri Semih Balcıoğlu, Aydınlık, 18.10.1993, s. 1 gır” sayesinde çok Menderes iktidarını sars (ABD gezisine çıkan DYP Genel Başkanı satmaya başladı ve tı. Aynı dergiler, hem ya Başbakan Tansu Çiller, 15 Ekim’de ABD çarçabuk biçim dezı, hem de çizgide mo Başkanı Clinton’la görüştü.) ğiştirerek aynı isimle dern mizahın en önemli yuvaları oldular. çok satışlı bir dergiye dönüştü. Ayrıca izlediği yayın politikası ve mizah Karikatürcüler Derneği ile Akşehir anlayışı eskiyen, kendini yenileyeme Nasreddin Hoca Turizm Derneği işbirliyen, iktidarla kıyasıya savaşan bu yeni ğiyle Akşehir Gençler Arası Karikatür dergiler, Akbaba’nın alternatifi olabildi Yarışması açıldı (1974); büyük bir ilgi gördüğü için sonraki yıl Uluslararası ler. Akşehir Nasreddin Hoca Karikatür DP iktidarı, 27 Mayıs 1960’da ordu taFestivali olarak düzenlenmeye rafından durduruldu. O zamanlar “ihbaşlandı. Böylece karikatür, tilâl” olarak tanımlanan bu askeri Türkiye’de kendini gösterebidarbe sonrasında 1961’de yeni leceği yeni bir alan açtı. Hâlâ bir anayasa yapıldı. Eski sürmekte olan bu ilgi, Türkikarikatür anlayışını yaye’nin yurtdışında tanınmasına, zı, söyleşi ve konfeyurtiçinde ise birçok karikatürcüranslar üzerinden tartınün ortaya çıkmasına yol açtı. Gırşarak yıkan 1950 Kugır’ın, çok satıyor olması birçok yaşağı, 27 Mayıs 1960’la yın kuruluşunun iştahını kabarttı ve başlayan süreçte yeni benzeri dergiler dönemi açıldı. Bu karikatürü geliştirme olanağı buldu. 1961 Anayasası’nın görece Derin devlete doğru gidiş. de olsa getirdiği özgürTan Oral, Taraf, 9.11.2008, s. 20 lük ortamında hayatın (Başbakan Recep Tayyip Erdoğan.) birçok alanında– bir Rönesans yaşandı. Dünyada patlak veren 1968 öğrenci olayları, hızla yeryüzüne yayılırken Türkiye de bu siyasal ve toplumsal hareketlerden etkilendi. Türkiye, keden kaçınca Aydede’nin leşine Akbaba (1922) konar. 1923’le başlayan yeni sürecin ilk iki önemli dergisi ZümrüdüTURGUT ÇEVİKLER anka ile Kelebek’tir. Karikatür günlük gazetelerde görünmeye başlar. Cemal arikatür, öncelikle bir baNadir ile Akşam gazetesinin işbirliği sın sanatıdır. Batılılaşma mizah tarihimizde yeni bir dönem başlahareketlerinin bir parçası tır (1926). Karikatürün gündelik gazeteolan basının –1828’de– lere yaygınlaşması önemli bir başlangıçOsmanlı İmparatorlutır. Bu süreç, “dergi” ve “gazete” kariğu’nda gündelik hayata katılmasıyla kakatürcülüğü kavramlarını ortaya çıkararikatüre de yer açılır. Önce Ermeni caktır. Dönemin diğer önemli çizerleri (1856), sonra Osmanlı basınında (1867) arasında Ramiz Gökçe ve Ratip Tahir karikatür yüzünü gösterir. Abdülaziz’in Burak yer alır. Karikatürlerin, fıkraların baskıcı saltanatının son dokuz yıllında resimlenmesi biçiminde çizildiği bu dö1015 dergi mizah basınını inşa eder. Dinemde, özellikle Cemal Nadir’in yeteyojen (1870), Hayal, Çaylak, Teodor nekleriyle önemli bir kazanım elde edilKasap, Namık Kemal, Mehmet Tevfik, miş; karikatürün resim ile olan bağlarını Agop Baronyan ve Nişan G. Berbersarsmış, karikatürsel çizgi yolunda yan, dönemin sıra dışı isimleri olarak önemli bir mesafe alınmıştır. karşımıza çıkar. Tanzimat mizahı büyük Tek Parti döneminde karikatürcüler, bir başarı destanıdır. siyasi iktidarlardan çok belediye eleştiII. Abdülhamid’in 1876’da rileri yapabiliyordu. 1923’le başlabaşlayan saltanatı, 30 küsur yan Cumhuriyetin inşa dönemi olan yıl sürecek bir “mizah isteilk on yılda, bir bakıma propaganda mezük” karanlığı olarak da karikatürü çizmek zorunda kalan tanımlanabilir. II. Meşruçizerler, ikinci on yıl sürecinde tiyet’le (1908) birlikte de bu tutumu sürdürmek zoKalem, Cem, Karagöz, runda bırakılmışlardır. Eşek; Cemil Cem, Sedat 1940’ların ikinci yarısında Nuri, A. Rigopulos, Babıâli’de kendini gösteren Mehmet Baha, Hagenç çizerler, genellit Naci, Refik Halikle döneme damlid, Hüseyin Rahgasını vuran ustami ve Baha Tevlara öykünerek fik’le mizah, yeniçalışırlar. Beş den doğar. Abdülyıllık kısa bir zahamid’i deviren man diliminde bu İttihat ve Terakki gençler, yeryüzü Partisi, iktidarına iletişimin –II. Dünyönelen mizahi okya Savaşı nedeniyları, bumeranga çevile de– ağırlaşarak rir. Bu kıyasıya mizah güçleştiği bir orBedri Koraman, Milliyet, 6.2.1991, s. 1 savaşı 10 yıl sürer. (T.C. 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal.) tamda Amerika’da kenMütareke döneminde dini gösteren “yazısız karikatür” akı(1918), Karagöz’e Diken eşlik eder. Dimını keşfederler. Saul Steinberg, dünken, dönemin en önemli mizahçılarını ya karikatürünü değiştirir. Cemal Nadir bünyesinde toplamıştır. Kurtuluş Savaşı ve Ramiz Gökçe’yle simgelenen “eski (1919) başlayınca Diken’in sahibi Sedat karikatür”ün genç çırakları, “yalnız Simavi Güleryüz’ü (1921), aynı yıl Reçizgiyle” gerçekleştirilen karikatür alafik Halid, Anadolu hareketine sırt dönen nında hızla ilerleme kaydederler. BasınAydede’yi yayımlar. Bu iki dergi, Kurda mizah kültürünün edebiyat yönü de tuluş Savaşı’nı neredeyse bütünüyle kendini gösterir ve tartışmalar yaşanmayansıtan bir metafor gibidir. ya başlanır. 1947 ve 1953’te ölen iki büKurtuluş Savaşı’nı Anadolu kazanyük ustanın ardından 1950 Kuşağı olamıştır. Yeni Türk devletinin adı Türkiye rak adlandırılacak modern çizerler, kariCumhuriyeti (1923) olarak tanımlanır. katür iktidarına otururlar. Bu yeni eğiliMizah, Osmanlı döneminden kalma Kamin önemli isimleri şunlardır: Turhan ragöz’le genç Cumhuriyet topraklarında Selçuk, Altan Erbulak, Eflâtun Nuri, dolaşmaya başlar. Refik Halid, kaybeFerruh Doğan, Ali Ulvi, Semih Balcıden tarafın önemli bir figürü olarak ül K