Katalog

D eğinmeler MUSTAFAŞERİFONARAN S imdiki Türk Dil Kuru- mu'nun ileriye yönelik ne gibi çalışma- lar yapması ge- rektiği üzerine görüşlerimi be- lirtirken özellik- le hekimlik di- liyle ilgili çalış- malara öncelik verilmesini de istemiştim (Cumhuriyet Kl- TAP, şimdiki Türk Dil Kuru- mu, 24 Haziran 2010). Çünkü hekimlik geniş alanlara yayı- lan, belli bir uz- manlık dalında bile nice yan dallarla çalış- masını genişle- ten, giderek daha karmaşık durumlara yol açan bir bilim- dir. Hekimliğe sanat gözüyle de bakanlar vardır ama, bu- nu, uygulama- da gözetilen in- celik diye yo- rumlamakla ye- tinmeli. Hekim- hasta ilişkisin- deki dengeyi önemsemek di- ye yorumlama- lı. ilaçların özel- liklerini, kulla- nılmasını anla- tan belgeler hekimlerin bile kolay anlaya- madıkları bir dille yazılmıştır. Hastalar nasıl anlasın? Kaldı ki yeni oluşan yan uzmanlık dallannı anla- mak için he- kimlik terimle- riyle ilgili çalış- malara sürekli- lik kazandır- mak gereke- cektir. Genişleyen tıp alanlan ile hekimlik dili üzerineŞimdiki Türk Dil Kurumu'nun ileriye yönelik ça- lışmalanna değindiğim yazım üzerine hekim arka- daşlanm bazı çalışmalannı gönderdiler. Bunların ikisi üzerinde özellikle durmak istiyo- rum. Biri Dr.OrhanGirgininyazdığı"TürkOrto- pedi ve Travmatoloji Tarihi", öteki Dr. Nidai Sulhi Atmaca'nın yazdığı "Sindirim Hastalıklan Temel Kılavuzu". Dr. Orhan Girgin ile Dr. Nidai Sulhi Atmaca'yı yakından tanınm. İkisi de meslek çalışmalannda başanya ulaşmış, üstün nitelikleri olan hekimlerdir. Ben Gülhane Askeri Tıp Akademisi'nde cerra- hi uzmanlığına çalışırken Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği'ni kuran Dr. Rıdvan Ege ile yakınlık kur- muştum. O, içtenliğiyle, çalışkanlığıyla özel bir he- kimdi. Beni hep yakınında görmek istemişti. Cerrahi uzmanlığımı bitirince "Gülhane Suni Aza LaboratuvarTnın başına getirmeye çalıştı. Olmadı. Askerlikten zorunlu hizmetimi tamamla- dıktan sonra Ankara Tıp Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği'ne almak istedi. Olmadı. O olmazlann öyküsü uzundur. Benim Cerrahi mesleğimde "Sindirim Hasta- lıklan Cerrahlsi"nde derinleşmek varmış. TÜRK ORTOPEDİ VE TRAVMATOLOJİ TARJHİ Ortopedi ile travmatolojinin Türkiye'deki serüve- nini anlatan Dr. Orhan Girgin, tarihsel gelişmeler- den yola çıkarak bütün sağlık kuruluşlarında, tıp fakültelerinde bu hekimlik dalının nasıl oluştuğu- nu, kimlerin yetiştiğini, ne gibi değişjmler gösterdi- ğini aynntılanyla ortaya koyuyor. (TURK ORTO- PEDİ VE TRAVMATOLOJİ TARİHİ, TOTBİD ve TOTEKYayınlan,2009). Aynca ortopedi ile yan dallannın gelişmesine destek olan, bilimsel toplantıların düzenlenmesini sağlayan demeklerden de söz açılıyor. Dr. Orhan Girgin'in kitabının basılmasını sağlayan TOTBİD (Türkiye Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Demeği) iie TOTEK (Türkiye Ortopedi ve Travmatoloji Eği- tim Konseyij'dir. Ortopedi terimini 1741 'de ilk kullanan Dr. Nic- holas Andry aynı zamanda ressamdı. Düzgün bir desteğe bağlanmış, eğri bir genç ağacı çizerek, bu "destekli ağaç"ı, ortopedinin simgesi olarak göstermiştir. Böylece ortopedi terimi "çocuklarda vücut biçim bozukluklannı düzeltme ve önleme sanatı" diye açıklanmıştı. Bütün bu bilim alanlan önceleri genel cerrahinin sıkıdüzeni içinde yer almıştı. O zamanlar "Ortope- di ve Çocuk Cerrahisi" diye anılırdı. Ama hare- ket, destek organlan yalnız doğumsal, edinsel hastalıklara uğramıyor. Çeşitli nedenlerle de yara- lanıyor. Bu yaralanmalar yaygınlık kazandığı için "ortopedi ile travmatoloji" bir bütün oluşturuyor. Bu alanda herhangi bir organ üzerinde uzman- laşma önem kazandığı için; el, diz, omurga gibi organlarda ustalaşan hekimler yetişiyor. Bu or- ganlaria ilgili hastalıklar özel bir dal haline getirili- yor. Bu dallarla ilgili demekler de kuruluyor. Bütün bu aynntılar yeni terimlerin oluşmasına yol açıyor. Ama Dr. Orhan Girgin bu geniş hekimlik alanının tarihsel geçmişini, Türkiye'deki durumunu anlatmakla yetiniyor. Dr. Rıdvan Ege'yi "Yeni Bir Ön- der" olarak nitelerken "Türkiye'de Ortopedi ve Travmatoloji adı ile ilk klinik, Gülhane Askeri Tıp Akade- misi'nde kurulmuştur" diyerek bu alandaki emeklerini anımsatıyor. Gülhane'de genel cerrahiden son- ra, ortopediye geçen arkadaşlanm arasında, o bilge kişiliğiyle Örner Şaıiak'ı anımsryorum: Mesleğinde yükselirken kişiliğini de geliştirmesini bilen ömer Şarlak'ı... Bu mesleği iyi bilmek yetmez. Ya- şama yolunu açmak için kişiliğini de geliştiren bir hekim olmak gerekir. Nasıl bir hekim olmak gerektiğini Dr. Orhan Girgin şöyle anlatıyor: "Çağdaş kıyafetli, Sosyal yönden geniş ufuklu, Günlük yaşamı Disiplinli, Okumayı seven, Gördüğünü öğrenen, öğrendiğini unutmayan, Yaptığını bilen, El becerisi olan, Yonjlsa da belli etmeyen, Araştırmacı, ... , Çok sabırlı, Meslektaşlanna saygılı, Hocalanna her zaman sevgi ve saygı dolu, Bilgi birikimi fazla, Konuşması düzgün, Hastalanna karşı adil, Hasta yakınına dengeli, Adabı muaşeret kaidelerini bilen, Güncel gelişmelere ayak uyduran, Tabii ki çok çalışkan ve çok çalışkan, Yeniliklere açık, Sevecen ve güler yüzlü." SİNDİRİM HASTAUKLARI TEMEL KILAVUZU Kendini böyle bir kişilik içinde geliştirebilen kaç hekim vardır? Kısaca iyi hekim, iyi insan olmalıdır. Çıkar gözetmek için gereksiz cerrahi girişimde bu- lunmak, hastayı boşuna oyalamak iyi hekimlik il- kesiyle bağdaşmaz. Dr. Leziz Onaran anılannı "Yaşamak Sorum- luluktur" adıyla kitaplaştınmıştı. Demek ki iyi he- kim olmak için o sorumluluğu duymak gerekecek. Ne var ki Hipokrat andından bu yana hekimlik töresi çok yara aldı. Artık o bilge hekimlere tarih- sel bir varlık gözüyle bakılıyor. Dr. Leziz Onaran'la uzun yıllar Türkiye Yüksek Ihtisas Hastanesi'nde birlikte çalışan Dr. Nidai Sulhi Atmaca'yı yakından tanınm. Hekimlik dilinin Türkçeleştirilmesi için gösterdiği çabayı da yakın- dan bilirim. "Sindirim Hastalıklan Temel Kılavuzu" bu çalış- manın somut bir kanıtı. Her ne kadar kendi uz- manlık alanı olsa da, sindirim hastalıklannı bir ba- şına Türkçeleştirmeye girişmesi üstesinden kolay kalkılmayacak bir çalışmadır. Ne var ki tıp eğitimi iyi anlaşılsın diye yapılan bir çalışma anlaşılmaz, zorlamalı bir terim çıkmazına sokulursa yarar sağ- lamaz. "Sindirim Hastalıklan Temel Kılavuzu" Dr. Nidia Sulhi Atmaca'nın kendi olanaklanyla yayımladığı bir temel kitap. Gene de bu alanda önerilen yeni terimlerin dilbilimcilerin denetiminden geçmesi gerekir. Dr. Nidai Sulhi Atmaca kimi alıştığımız terimle- re yeni karşılıklar aramış. ömekse, komplikasyon yerine "kanşım" terimi yerieşmişti. Atmaca'nın "kanşıntı" demesi yadırganabilir. Iç hastalıklan anabilim dalından aynlıp bir yan dal olarak gelişme gösteren "Sindirim Hastalık- lan" iç hastalıklannın en geniş alanıdır. Dr. Nidai Sulhi Atmaca ağızdan, dışkılama ağ- zına kadar bütün sindirim yolu hastalıklannı anlat- makla yetinmemiş, karaciğer ile pankreas hasta- lıklanna da yer vermiş. Bu geniş alanla ilgili terimlere Türkçe karşılıklar araması bir kişinin üstesinden gelemeyeceği önemli bir çalışmadır. Üştelik zorlamalı karşılıklara alışmak kolay değildir. Öyle ortak terimler var ki önceki çalışmalardan yararlanılması doğal sayılır. Bir yandan sindirim hastalıklanyla iyileştirme yöntemlerini öğrenirken, bir yandan da bütün ya- bancı terimlere önerilen Türkçe karşılıklaria önemli bir çalışmanın karşısında buluyoruz kendimizi. Gene de bu çalışmaya bir deneme gözüyle bakmak gerekir. Tıp öğrencilerine sindirim hasta- lıklanyla ilgili bilgiler verilirken, onlan Türkçe terim- lere alıştırmak denemesi. Kuşkusuz Dr. Nidai Sulhi Atmaca kendi alanının usta bir hekimidir. Terimlerin Türkçe karşılığını ararken tanımlan da önemseyen bir çalışmaya gi- rişmiştir. Böylece "tıp eğitimini kolaylaştıran, Türkçeleştirilmiş özgün bir yapıt" ortaya koy- muştur. Kimi zaman sözcükten, kimi zaman tanımdan yola çıkarak terim oluştuımak yeterii olmayabilir. Terim oluşturma yöntemleriyle yeni terimleri Türk- çenin yapısına alıştırmak gerekecektir. Böyle bir alıştırma yapılmazsa yama gibi duran terimler benimsenmez. "Sindirim Hastalıklan Temel Kılavuzu" kitabının sonunda Latinceden geçen hekimlik terimlerinin Türkçelerini gösteren geniş bir sözlük var. İçinde dilbilimle uğraşan hekimlerin de bulunduğu bir ku- rul bu terimleri incelemeli, "Sindirim Hastalıklan"nı daha anlaşılır bir anlatıma kavuşturabilmeli. CELİŞEN BİLİMİN CERİSİNDE KALAN DİL Şimdiki Türk Dil Kurumu'nun terim çalışmalan- na da önem vermesini anlatırken öncelikle Tıp Dili Terimleri'nin tamamlatılması gerektiğini anımsat- mıştım. Işte Dr. Nidai Sulhi Atmaca böyle bir ön çalış- mayla zoıiu bir işin üstesinden gelmeye çalışmış- tır. Dr. Nidai Sulhi Atmaca kuşkusuz daha önceki çalışmalardan, özellikle Dr. Süreyya ilker'in "llker Tıp Terimleri Sözlüğü"nden de yaraıianmıştır. Terim oluştururken halk diline yerieşen sözler de kulianılmıştır. Ömekse bölge ağızlannda mide- ye "kursak", pankreasa "uykuluk" denir. Bunlan kullanarak da terim yapma yoluna gidilmiştir. Dr. Nidai Sulhi Atmaca bu alandaki öncülerden biri. Kendi alanında derinleşerek yeni terimler sap- tamak daha gerçekçi bir yaklaşım olabiiir. Kuşkusuz Latincesine alışan hekimler için bile Türkçe bir terim, ne kadar uygun olursa olsun, ya- dırganabilir. Once şu temel görüşü benimseyelim. Hekimliği kendi dilinin terimleriyle öğrenen bir öğrenci daha köklü bilgiler edinir. Anlamını tam bilmediği söz- lerie "iügat paralamaz". Yabacı terimlerie konuşmayı alışkanlık haline getiren bir hekim, bilgiçlik taslasa bile, o konunun ustalan karşısında gülünç duruma düşebilir. Hekimlik yan dallaria derinleşiyor. Yeni tanı yöntemleri gelişiyor. lyileştirmede de değişik uy- gulamalar deneniyor. Ama dilimiz bu yeniliklere yetişemiyor. O zaman bu yenilikleri kavramak da kolay olmuyor. Hekimlik dilinin Türkçeleşmesine emek vermeyi "dilde ırkçıhk" olarak düşünürsek tıp biliminde geri kalınz. • Bu sayfayla iletişim kurabilmek için dergilerinizi ve kıtaplannızı aşağıdaki adrese gönderiniz: MustataŞetif Onaran HekimköySitesi20. Sok. No: 8 06800 Ümitkûy-Ank. Tel.: (0312)235 9111-2362346 C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 6 5 SAYFA 23