Katalog

NaomiKleindan ŞokDoktrini' Felaket kapitalizmin yükselişi No Logo adlı kitabıyla adını dünyaya duyu- ran Kanadalı gazeteci Naomi Klein, 1950li yıl- lardan itibaren dünya- yı ele geçiren ekono- mik sistemin-kapita- lizmin- ve getirdikleri- nin -veya götürdükle- rinin- insan hayatına aşamalı bir şekilde 'kabul ettirilişi- nin' hikâyesini anlatıyor şok Doktri- ni'nde. Kitap, Selim özgül'ün çeviri- siyle yayınlandı. a HazalAKBAŞ ok Doktrini, felaketlerden doğan kapita- lizmin, felaketlerle beraber açdan yeni sayfaların ve felaketler sayesinde ortaya çı- _ kan fırsatların(!) tarihi. Bu tarihte sık sık karşımıza çıkan "temiz sayfa" ve "yeni firsat" kavramlarının insanı olumlu düşüncelere yakın- ; v laştırdığı hiç kuşkusuz doğrudur ancak işin bilin- 1 meyen yüzii, fırsatın kime ve neye fırsat olduğu Naomi Klein'in kitabm açılışını yaptığı New Orleans örneğinde göriilebilir. 2005 ydında New Orleans'ı vuran Katrina Kasırgası şehri temizlemiş, zaten ortadan kaldınlması uygun gö- rülen toplu konutları ve okulları yerle bir etmişti. Yık- ma işi doğal bir felaketle gerçekleştiğine göre işin önemli kısmı bitmişti, geriye kalan şehri yeniden inşa etmekti. Toplu konutlann yerine güvenlikli siteler ya- pıldı. Devlet okullan neredeyse kaldırılıp yerini özel okullara bıraktı. Öğretmenlerin sendika anlaşmalan geçerliliğini kaybetti. Doğal afet tarafından ortaya çıkan fırsatlardan ya- rarlanan diğer bir bölge de Sri Lanka'ydı. 2006'daki tsunamiden sonra yıkılanları yerine koymaya ekono- mik gücü olmayan Sri Lanka hükümeti, IMF ve Dün- ya Banka'sından borç aldı, kıyı şeridini "yeniden yapı- İandırma"ya açmak karşılığmda. Bu, Sri Lanka halkı- nın kıyı şeridine evlerini kuramayacağı anlamına geli- yordu. Eskiden ba- lıkçılık yapılan sa- hiller turizme açı- lacaktı. Bütün bu olanla- rın mantığı 50 yıl öncesinde Milton Friedman ve onun başmda olduğu Chicago Üniversi- tesi iktisat bölümü tarafından oluştu- rulmaya başlan- mışu. Friedman'a göre serbest pazar ekonomisi ancak özgür dünyalarda gerçekleştirilebilir- di. Devletin eko- nomiden tamamen çekildiği bir dün- yada. Her şey özelleştirilmeliydi. Sağlık ve eğitimin paralı olması, emekli maaşının devreden çıkması gibi gereklilikleri olan bir ekonomi özgürlüğüydü bu. ' Normal koşullar altında insanların bu katı ekono- mik önlenıleri kabul etmesi akla yatkın gelmiyor. Işte bu noktada kitaba adını veren olgu devreye giriyor: Şok doktrini. Başlanna gelen beklenmedik bir felaket sonrasında şaşıran, ne yapacağını bilemeyen, şoka gi- ren halk daha önceleri kabul etmeyip karşı çıktığı yap- tırımlara boyun eğmek durumunda kalıyor. Sri Lanka halkının tsunami felaketinden önce karşı çıktığı özel- leştirmelerin felaket sonrası kolayca gerçekleştirilmesi ve şok halindeki insanların buna itiraz edicek fırsatı bulamamaları şok doktrininin gerçek hayattaki karşılı- ğı oluyor. Şok ortamını yaratmanın diğer bir yolu da felaketi yapay yollarla yaratmaktı. Sri Lanka ve New Orleans da insanlara korku salma görevini doğal afetler üstlen- mişken askeri darbelerin çok daha ürkütücü şoklar ya- ratmaya ortam sağladığı çok açıktı. Naomi Klein kita- bın önemli bir kısmında Şili deneyine yer vermiş. Şili, Milton Friedman'ın serbest ekonomi teorisini dene- mek için seçtiği ülkeydi. Demokratik rejimin askeri darbeyle devrilmesinden sonra başa gelen Pinochet diktatörlüğünde tutuklamalar, işkenceler, kaybetme- ler, cinayetler insanlan şoka sokarken, Chicago Üni- versitesi'nin zamanında Şili'den alıp yetiştirdiği öğren- ciler de ülkenin ekonomik danışmanhğını yapıyordu. Şiddet karşısında şoka girmiş Şili halkı ikinci bir şok- la- ekonomik şokla- karşı karşıyaydı. Ikna edici bir sü- re geçmesine rağmen Şili'nin düzensiz ekonomisini yeterince serbest ve özel olmayışına bağlıyordu Milton Friedman.Şok tedavisinin hangi yöntemlerle uygulan- dığından pek bahsedümiyordu. Klein, Şok Doktrinf nde hak arayışında tutuklanıp daha sonra kendilerini hak arayanları tutuklarken bu- lan insanların Polonya'smı, Falkland Savaşı'nm getir- diği milli duygulardan faydalanan Thatcher îngilte- re'sini, 11 Eylül'ün ardmdan insanlarınm korkuların- dan yararlanan ABD'yi> gerçek anlamda yıkılıp yakıla- rak şok üstüne şok yaşatılan Irak'ı, dünyanm dört bir yanından, farklı kıtalarda, farklı kültürlerde, farklı de- mokrasilerde uygulanan şok tedavisinin yok ettiklerini ve bunların üzerine inşa edilen kapitalizmi anlatmakla yetinmiyor. Şok tedavisinin insan beynine müdahalesi- ni de değiniyor. Şili deneyine benzer bir deney de McGill Üniver- versitesi'nde psikiyatrist Ewen Cameron tarafındf gerçekleşliştirildi. Insanın hafızasıyla beraber içindl" "i her şeyin silinip silinemeyeceği, boşaltılan yerin başk bir insanla doldurup doldurulamayacağı araştınlıyor- du. CIA destekli bu deneyde istenen sellerin alıp gö- tüdüğü New Orleans gibi yeniden yapılmaya hazır bir alan yaratmaktı. Cameron en küçük şikayetle gelen hastalan üzerinde bu deneyi gerçekleştiriyordu. lnsan- lar elektroşoka tabi tutulup yoğun uyuşturucu etkisi altında görmeleri, duymalan, konuşmaları, hisleri en- gellenerek günler geçiriyordu. Bu tüm duyulardan yoksunlaştırma eylcmi, hiçleştirme çabalarınm sonuç verdiği bir süre sonra ortaya çıktı. Ancak şok tedavisi, bu uygulamada yeni bir insan yaratmayı başaramadı. Dünyada yıllarda uygulanan bir sistemin biz farkına varmadan yaşadığımız hayatları adını adım değiştir- mesinin koca bir özeti Şok Doktrini. Peki, şok tedavi- sini bilmek, şoka uğratüdığımız felaket zamanlannda bu tedaviye karşı koyabilmemizde etkili olur rau?ı Şok Doktrini/ Naomi Klein/ Agora Kitaphğı/ 640 s. O OnurULUDOÖAN I ^û 996 tarihli David Lynch klasi- I ği "Lost Highway/Kayıp Oto- I ban" filmi, "Dick Laurent öl- •JL. dü" sözleriyle başlar ve bu sözlerin ardından kendimizi uzun soluklu bir kâbusun içinde buluruz. Domuzlun Tekmeleyen Çocuk ise"Cumartesi, 13 Haziran ve Ro- bert Caligari bugün ölecek" cümle- siyle başlıyor. Kitabın sayfalarını çevirip David Ro- berts imzah desenlerine göz attığımızday- sa aklımıza Tim Burton'm gotik karakter- lerini getirmemek elde değil. Kısacası, Domuzlan Tekmeleyen Ço- cuk, daha okumaya başlarken bize farklı bir serüven sunduğunu gösteren kitaplar- dan. Kitap, giriş cümlesinden de anlaşılacağı gibi bize Robert Caligari'nin öyküsünü anlatıyor. Robert on üç yaşında ve olduk- ça uyumsuz bir çocuk. En büyük eğlen- cesi gazetelerdeki seri ilanları okuyarak "doymak bilmez" hayal gücünü besle- mek ve tutumlu ablası Nerys'nin domuz biçimindeki kumbarası Trevor'ı tekmele- mek. Robert'In kumbara Trevor'ı tekmele- me tutkusu, meydana gelen birkaç ufak kazanın ardından evrilerek gerçek do- SAYFA 18 • " * * ' : ' - , Tom Baker'dan 'Domuzlan Tekmeleyen Çocuk' Bir çocuğun ölümü Domuzlan Tekme- leyen çocuk, Tom Baker'ın otobiyo- grafisinin ardından ikinci kitabı. Kitap için bir korku öykü- sü demek doğru değil. içinde barın- dırdığı mizahi un- surları ve şiddeti göz önünde bulundurarak "grotesk" ola- rak niteleyebiliriz. Kitabın bir diğer özel- liği de lokmalık kitaplardan olması. Yani, kitabı bir oturuşta okuyabiliyorsunuz. muzlara yönelmeye başlar ve bu tutku domuz pastırmalı bir sandviçi tekmele- mesi yüzünden tekmelenmesiyle son bu- lur. Tekmelenme tecrübesinin ardından Robert, en azından dışarıdan bakılınca, düzelmiş gibidir. tnsanlara gülümsemez, onlara kibar davranmaz. Ancak bu du- rum küçük Robert'ın insanlara olan nef- retini gizlemesini sağlayan bir maskeden başka bir şey değildir. Öykü, Robert'ın çocukça görülen bu nefretinin anlatımıy- la devam ediyor ancak söz konusu nefre- tin sonuçlan hiç de çocukça olmuyor. Domuzları Tekmeleyen Çocuk, sayfalar ilerledikçe, yüzlerce insanm (ve Ro- bert'ın) öldüğü bir korku fantezisine doğru yol alıyor. Aslında, Domuzlan Tekmeleyen Ço- cuk için bir korku öyküsü demek dogru değil. Kitabı, içinde barındırdığı mizalıi unsurlan ve şiddeti göz önünde bulundu- rarak "grotesk" olarak niteleyebiliriz. Ki- tabın bir diğer özelliği de lokmalık kitap- lardan olması. Yani, kitabı bir oturuşta okuyabiliyorsunuz. Kitabı okurken, bir yandan da kitap için yapılan desenlerdeki detaylan inceleyerek öyküye bir de David Roberts'ın gözünden bakabiliyorsunuz. Kitabın yazan Tom Baker (Thomas Stcvvart) aslında bir aktör. Baker, asıl bi- linirliğini, Guinness Rekorlar Kitabı'na dünyanın en uzun süren bilim kurgu tel- evizyon programı olarak giren "Doctor Who" isimli televizyon dizisinde, 1974- 1981 yıllan arasında "Doctor Who"yu canlandırarak kazanmış. Domuzlan Tek- meleyen Çocuk, Baker'ın 1997 tarihli otobiyografisinin ardından 1999 tarihli ikinci kitabı.B Domuzlan Tekmeleyen Çocuk/ Tom Baker/Çeviren: Oya Yalçın/Altıkırkbeş Yaym/112s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 106 5