Katalog

Koruyucu hekim odaklı gıda güvenliği Adnan SERPEN Veteriner Hekim ıda güvenliği; tüketime sunulan gıdalarda fiziksel, kimyasal, biyolojik ve her türlü tehlikeli ajanların bertaraf edilmesi için alınan tedbirlerin tümünü içerir. Bilimsel olarak temelinde insan sağlığının korunması esastır. İnsan sağlığının korunmasına yönelik faaliyetlerin tamamı bir koruyucu hekimlik hizmetidir. FAO (Gıda ve Tarım Teşkilatı) ve WHO (Dünya Sağlık Teşkilatı) teknik uzmanlar komitesi, hükümetler tarafından halka sunulan sağlık hizmetlerinde önemsenmeyen zoonozlar, çevre kirlenmesi ve evcil hayvan hastalıkları ile ilgili problemlerin kontrol altına alınması için hazırladıkları epidemiyolojik kontrol ve denetim programlarının yürütülmesi ve uygulanmasında gıdacı veteriner hekimlerin görevlerini ve uygulamalardaki fonksiyonlarını ortaya koymuş ve buna uygun hareket edilmesi yönünde öneriler yapmıştır. Günümüzde bazı ülkeler dışında diğer tüm ülkeler hastalıkların epidemiyolojik yöntemler kullanılarak nedenlerinin ortaya çıkarılması ve önlenmesine sıcak bakmamakta, genelde dünyadaki neoliberal politikalar doğrultusunda ranta yönelik ticarileşmiş sağlık politikalarını esas almakta, bunun sonucunda hem devlet bütçeleri, hem de sosyal güvenlik kuruluşları gittikçe ağırlaşan sağlık harcamaları ile karşı karşıya kalarak sosyal devlet anlayışından uzaklaşmaktadırlar. Parası olan sağlık hizmetinden yararlanır felsefesi gittikçe yerleşmektedir. Bu ülkelerde her geçen gün tehlikeli boyutlarda artan sağlık harcamalarının karşılanabilmesi amacıyla insanları çok ileri yaşlarda emekli ederek, değişik ve dolaylı şekillerde ağır vergiler koyarak ve yararlanması gereken sağlık hizmetleri hakkının bazı neoliberal çevrelerin dayatması ile kısıtlamaya gitmek suretiyle bedeller halka ödettirilmektedir. Halbuki insan sağlığının korunması açısından önemli bir kamu görevi olan gıda güvenliği "Tek Tıp Tek Sağlık Konsepti (One Medicine One Health Concept )" nin öncelikli ilgi ve faaliyet alanını oluşturmaktadır. Halk Sağlığı biliminin önemli ve gerçek üyesi olan beşeri ve veteriner hekimler oldukça benzer şekilde eğitilirler ve tamamlayıcı branşlarında benzeri yetenek ve bilgilere sahip olurlar. Tüm halk sağlığı faaliyet alanı içinde çok önemli bir yere sahip olan Zoonozlar, insan ve veteriner tıbbının olmazsa olmazı sayılan önemli ilgi alanlarıdır. Çünkü ABD’de bulunan, beşeri ve veteriner hekimlerin birlikte çalıştığı CDC (The Centers For Diseases Control and PreventionHastalık Kontrol ve Koruma Merkezi)’nin bugüne kadar yapmış olduğu araştırma çalışmaları sonucunda insan sağlığını tehdit eden toplam mikroorganizma sayısının 1415 olduğu, bunların yüzde 61’ini yani 868’inin zoonotik, yine bu zoonotik mikroorganizmaların yüzde 33’nün insanlara bulaştıktan sonra insandan insana bulaşabilir nitelikte olduğu saptanmış bulunmaktadır. Durum böyle olunca insan tıbbı ile veteriner tıbbı insan G sağlığının korunması ile halk sağlığı hizmetlerinin vazgeçilmez ikilisini oluşturmaktadırlar. Gelişmiş ülkelerden, özellikle her türlü bilimselliğin merkezi konumuna gelen ABD’de bu ikili konumlarının ne kadar önemli olduklarını bilmeleri, hastalıkların gittikçe küresel bir boyut kazandığı dünyamızda, özellikle insan sağlığını tehdit eden hastalıkların büyük bir çoğunluğunun hayvansal orijinli gıdalara bağlı zoonozların oluşturması ve yine zoonozların günümüzde biyolojik felaket haline dönüştüğünü O.I.E (Office International des EpizootiesUluslararası Hayvan Hastalıkları Örgütü)’nin dünyaya duyurması üzerine, insan sağlığının bu hastalıklardan korunabilmesi için geçtiğimiz yıl 30 Ekim 2007’de Massachusets eyaleti Boston şehri ve 04 Aralık 2007 tarihlerinde Rhode Island eyaleti Providence şehrinde insan ve veteriner tıbbının hekimlerini " Tek Tıp Tek Sağlık Konsept" i ile bir araya getirmiştir. Benzeri olarak bu toplantılardan çok önce İzmir Veteriner Hekimler Odamızın bünyesinde, veteriner hekimlerle Dokuz Eylül Tıp Fakültesinden bazı öğretim üyesi beşeri hekimlerin gönüllü olarak katılımıyla "Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu" oluşturulmuştur. Çalışma grubunun üyelerinden olan ve halen ABD’de bulunan Veteriner Hekim Arzu Temizyürek çalışma grubu adına 30 Ekim ve 04 Aralık 2007 tarihlerinde ABD’de düzenlenen " Tek Tıp Tek Sağlık Konsept" i toplantılarına katılma fırsatı bularak toplantıyla ilgili sıcak bilgileri çalışma grubumuza aktarmıştır. Bu üyemizin hazırlayıp bize gönderdiği "Veteriner Hekimler ile İnsan Hekimleri Tek Sağlık Konseptine Geri Dönüyorlar" isimli makalesi odamızın web sayfası dahil birçok sağlık dergisinde yayınlanmıştır. Bu toplantıların devamı olan toplantılar üyemizin ABD’de bulunması nedeniyle yakından takip edilmekte, insan sağlığına yönelik insan ve veteriner hekimlerin ortak multi disipliner çalışmalarını içeren gelişmeler sıcak bilgiler halinde odamız veteriner halk sağlığı çalışma grubuna ulaşmaktadır. 2007 yılında ABD’de yapılan "Tek Tıp Tek Sağlık Konsept" i toplantılarına benzer konferans ve toplantılar Avusturya, Kosova ve Meksika’da da yapılmıştır. Gerek ABD, gerekse Avrupanın birçok ülkesinde"Tek Tıp Tek Sağlık Konsept" i konusundaki gelişmeler Türkiye’nin de üyesi olduğu FVE (Avrupa Veteriner Hekimleri Federasyonu=Federation of Veterinarians of Europe) tarafından izlenmiş ve değerlendirilmiş olup, FVE’nin resmi internet sitesinde salgın hastalıkların önlenmesi konusunda özellikle ABD’de alınan kararların kendileri için de çok önemli olduğu, benzer kararların AB’nin zoonozlarla ilgili 2003/99/EC direktifine konacağı açıklanmıştır. Veteriner Hekimler ile insan hekimleri arasındaki bu bütünleştirici yaklaşım gıda güvenliği açısından da önemli olduğu için dünyada oldukça geniş yankı bulmuştur. Hollanda Halk Sağlığı Enstitüsünden Prof.Dr.Roel Countinho, birçok insan hastalıklarının hayvan ve hayvansal ürünlerle geçmesi söz konusu olduğu için hayvan ve insan hastalıklarının tek bir sağlık kavramı olarak ele alınması fikrini onayladığını belirtmiştir. Yine İngiltere’den üst düzey bir bilim adamı "veteriner hekimlerin, karşılaştırmalı tıp, hastalıkların kontrolü, genel epidemiyoloji ve gıda zincirinin tüm aşamalarında gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi konusunda gerekli epidemiyolojik bilgiye sahip tek meslek grubunun veteriner hekimler olduğunu ve bu nedenle gıda kaynaklı hastalıkların önlenmesi açısından tek tıp tek sağlık konseptinin desteklenmesi gerektiğini vurgulamıştır. AB’nin önemli kuruluşlarından EFSA (The European Food Safety AuthorityAvrupa Gıda Güvenliği Otoritesi); tek tıp tek sağlık konseptindeki bu gelişmeler ışığında ABD’deki FDA (Food and Drug AdministrationGıda ve İlaç Dairesi) ile işbirliğine gittiklerini özellikle gıda güvenliği risklerinin değerlendirilmesi açısından tek tıp tek sağlık konseptinde alınan kararların ilk anlaşma özelliği taşıdığını dile getirmiştir. Türkiye açısından baktığımızda hem Sağlık hem de Tarım ve Köyişleri Bakanlıklarının bu gelişmelerden uzak oldukları, mevcut uygulamalarından anlaşılmaktadır. Sağlık Bakanlığında dünyadaki halk sağlığı alanındaki bu gelişmeler kenara itilerek ranta yönelik neoliberal politikalar doğrultusunda sosyal devlet anlayışından uzak yüksek maliyetli sağlık felsefesinin hakim olduğu, tedavi hekimliğinin ön plana çıkarıldığı, ilgi alanı olmasına rağmen gıda güvenliğinin sağlık boyutu da dahil bir çok yetkileri Tarım ve Köyişleri Bakanlığına devretmesi, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının otorite benim deyip mevcut şartları ve kapasitesi gıda güvenliği gibi multidisipliner bir sorumluluğu taşıyacak kapasiteye sahip olmamakla birlikte hazırlanan "Veteriner Hizmetleri Gıda ve Yem" yasa taslağının gerek AB’nin gıda güvenliği, gerekse dünyadaki tek tıp tek sağlık anlayışından tamamen uzak, multidisipliner olmayan insan ve veteriner tıbbını dışlayan, tek tıp tek sağlık konsepti toplantısında alınan kararlarla ve bu kararlar doğrultusunda uygulamalara başlayan dünyanın önemli ciddi gıda güvenliği kuruluşlarının uygulamalarıyla hiçbir şekilde bağdaşmayan, mühendis orijinli meslek gruplarının asli görevlerinin dışında, insan sağlığına yönelik bir eğitim almamalarına rağmen, insan sağlığına yönelik otorite kılınmaya çalışılan bir çaba ve anlayışın varlığını sergilemektedir. Bu yasa taslağı ile ilgili değerlendirmelerde bulunan değişik meslek örgütlerinin dünyadaki bu gelişmelerden ve bilimsellikten tamamen uzak, kendi meslek mensuplarına nasıl istihdam yaratırım, meslek olarak nasıl erki ele geçirip otorite olurum anlayışıyla hareket ve tavır içinde oldukları kamuoyuna yansıyan açıklamalarından anlaşılmaktadır. AB sürecindeki ülkemizde gıda güvenliğine yönelik uygulamalar dünyadaki gelişen tek tıp tek sağlık konsepti çerçevesinde kuvvetler ayrılığı ilkesine uygun, koruyucu hekimlik odaklı olmak zorundadır. 20