Katalog

Rawi Hage ilk romanı De Niro'nun Oyunu i\e okurlann karşısına çı- kıyor. Hage kitapta, Lübnandaki iç sa- vaş sırasında ayrı ayrı dün- yalara sayrulan iki dostun var oluş mücadelesini anla- tırken; savaş, oyun, kumar gibi metaforlar yardımıyla bir sorgulamaya girişiyor. a AN BULUNMAZ D e Niro'nun Oyu- nu'nun yazan Rawi Hage Lübnaıı doğum- lu. Aynı zamanda iç sa- vaşın birebir tanığı. 1992'de Kana- J- B da'ya göç edene dek ülkesindeki ^ ^ karmaşık ve gergin ortamı gözlem- lemiş. Yazarlığının yanı sıra, görsel sanatlarla ilgilenen, küratörlük yapan öte taraftan, siyaset eleştirmeni olan tam bir entelektüel. Yazıları Mncelan s, 27ıe Toronto Re- vie\v, Fuse, Jouvert, Montreal Serai ve Al-JadJid gibi gazete ve dergilerde ya- yınılanan Hage, ilk romanı De Niro'nun Ojiznu'yla 2008 Uluslararası Dublin 1MPAC Ödülü'nü de kazandı. FARKLI YOLLARA KAYAN DOSTLUK -DeNiro'nun Oyunu, Lübnan'daki iç savaşm izlerini razlasıyla taşıyan ve bu savaş çevresinde iki arkadaşın Iıayatın- dan kesitleri ele alan bir roman. Konu savaş, hem de Ortadoğu'da bir savaş olunca, girizgâhı §u soruyla yapmanın sakıncası yok: Savaş bir oyun mu? Evet, kimilerinin masa başındaki oyunu. Ama sahaya inince gerçeklerle yüzleşiyorsu- nuz. De Niro nun Ovunu'nda, hem bu gerçekler hem de Hage'in kurguladığı hikâye birbirini tamamlayaıak yol alı- yor. • Hage, kitabı üçlü sacayağı üzerine oturtmuş. Buna göre, yapıtın bölümlen- mesi Roma, Beyrut ve Paris şeklinde. Kitabm başlannda, genel havayı yansı- ran; George ve Bassam'ı başka kutupla- ra sürükleyen savaş sahneleri anlatıma hâkim. "Bombalar yağıyordu" ifadesi, hem savaşm kendisini hem de ona du- yulan öfkeyi resmediyor. Bir yandan sa- vaşla yoğrulan günlük hayatm devam et- mesi gerek, bir yandan da insanlann ayakta kalması... Bunun bir yolu durup savaşmak, diğe- ri ise gitmek; işte Bassam bu çelişkiyi ya- şıyor: "Dudaklarıma on bin sigara değ- di, kırmızı gırtlağımdan bir milyon yu- SAYFA 12 Rawi Hage'den 'De Niro'nun Oyunu' Dünyada bir yabancı dum Türk kahvesi aktı. Nebile'yi, poker makinelerini, Roma'yı düşündüm. Bura- yı tcrk etmeyekararhydım (...) Mutfak sessizdi; annemin radyosu uzaklardaydı, gömüldüğü sığınakta sıçanlan ve kala- bahk aileleri eğlendirmekteydi. Bomba- lar yağınca sığmak bir eve, şekerden ya- pdma bir şatoya, çocuklann oyun kam- pma, bir türbeye, bir mutfağa, kahveha- neye, ocaklı, sünger şilteli ve bol oyunlu, karanlık, samimi, küçük bir mekâna dö- nüşüyordu. Fakat havasız, boğucuydu; açık havada ölmeyi yeğlerim." Lübnan'da yaşanan iç savaş, "oyun" diye adlandınlabilir; diğer yandan, aynı George'un oynamayı sevdiği gibi bir ku- mar da. Çatışmalarla harabeye dönen ve herkes uykuya daldığında en güvenli sa- atlerini yaşayan ülkede, yaşamla ölüm arasmda oynanana pek benzemese de, savaş bir kumar. Masanın bir tarafinda, "De Niro" lakaph George'a katılması teklir edilen Hıristiyan nıüisler bulunu- yor. George'un kafasmda ise bir tek şey var: Sahip olduğu kumarhaneyi bırak- nıamak. Mekân aracığıyla vurgun yapıp, ondan sonra ülkeden ayrılmak. Roman- da adı geçen Profesör Semir'in de dedi- ği gibi "saygıyı yok eden bir savaş" bu. ABD'nin, petrol uğruna ateşlediği, böl- geyi kanştınp saygıyı ayaklar altına aldı- ğı bir savaş... George'un, poker makinelerindeki hi- lelerle elde ettiği kazançran milisler de yararlanmak ister. Bu, tüm planları bo- zacak bir gelişmedir. Üsrelik George'un aklı milislerdedir. Bassam ile aralarmda geçen konuşma, hemen her şeyin iç yü- zünü açıklıyor: "Kumarhaneyi bırakıyo- rum, dedi George (...) Neden bırakı- yorsun? Ebu-Nahra birkaç iş yapmamı istedi. Ne tür bir iş? Yakında eğitim al- mak üzere lsrail'e gidiyorum. Milis güç- leri, güneydeki Yahudilerle işbirliğinc giriyor (...) Hayır Bassam; biz bu savaş- ta yalnızız, insanlarımız her gün katlediliyor (...) Yurdu- muzu kurtannak için şeytan- la ortak olacağız." HATIRLANACAK BİR YAŞAM... Bu sırada saldınlar sürer; iki arkadaş, geleceklerini tar- tışadursun, Bassam'm anne- sini kaybetmesi, hem pek çok şeyi yeniden hatırlamasını sağlar hem de ileriki günleri şekillendirir. Ha- ge, Bassam'ı ve George'u anlatırken, Lübnan'ın geçmişine de giriyor; iktida- rın, sokaklarm ve zenginliğin nasıl el de- ğiştirdiğini Mösyö Laurent'ın ağzından sorguluyor. Laurent'm öldürülüşü, Bassam'ın bu yüzden suçlanması, tutukluluk, işkence; bu arada süren işgal, işbirliği... Hemen hepsi, Hage'in savaş penceresinden bi- rer küçük manzara. Çivisi çıkmış bir ül- ke ve kent; o ülkede ve kentte yaşamaya çalışan, oradan kaçmak için fırsat kolla- yan insanlar. Bassam'm kaçışa yeltenmesi de bun- dan farklı değil. Lübnan'dan ayrıhp Fransa'ya yollanacak gemiyi gözlemesi, onun kaçış öyküsünün başlangıcına işa- ret ediyor. George'un anlattıkları ise sa- yılarla birleşince, her şey çok daha kor- kunç hale gelir Bassam için: "On bin, belki daha fazla (...) Çocuklar, kadınlar; eşeğibilevurduk." Bassam'm annesini, babasmı, Rana'yı; ülkesinde iyi ve güzel olan ne varsa hep- sini kaybetmesi, ayrılışını hızlandınr. Içindeki öfke, mutsuzluk ve burukluk, bindiği gemide, her an kendisinden uzaklaşan ülkesine dair "orada benim için hiçbir şey kalmadı" dedirtir. Arük Marsilya, Bassam için yeni bir hayatm ilk basamağıdır. Sonrası ise Paris. Geor- ge'un babasının Fransa'daki eşi ve kızıy- la tanışma; yeni hayatmdaki, yeni insan- lar... Bu noktada söz dönüp dolaşıp Geor- ge'a geliyor. Bassam'la George'un ço- culduk hatıralarma, okul anıları ve eski Lübnan'a dek uzanan geçmişin izleri tekrar canlanıyor. Bassam her ne kadar etraf'ında birileri bulunsa da, Paris'te bir yabancı. Tıpkı, o günlerde okumaya başladığı Camus'nün 1 afaanc/'smdaki Meursault gibi. Hage'in, romanda Bassam ile Meursa- ult arasmda bir benzerlik ya da bağ kur- duğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bas- sam'm tedirginliği, yalnızlığı ve sorgula- malan, Meursault'yu andmyor. Annesi savaşta ölmüş bir adamın hapisliği ve ül- kesinden uzakta olması, gönüllü sürgün- lük bir bakıma. Bu gönüllü sürgünlük, Bassam'm an- nesinin ölüm ve cenaze günüyle ilgili anılarmı da harekete geçirir; evdeki ka- labalık, kadmlar, erkekler, telâşe, ağıt- lar... Ne zaman ölmüştür annesi? Ya- bancı nın ilk cümlesi, bu anılar akhna geldikçe onu tetikte tutmaya devam eder: "Bugün annem ölmüş. Yoksa dün mü; emin değilim." Beyrut, Paris ya da Roma: Bassam'm geçmişi; yok olan veya yeniden "düzen- lenen" kent, babası, annesi, George; hepsi onu kovalar. Milislerin öldürdüğü insanlann ve George'un kanı hep zih- nindedir. Hiçbir kent veya tanıştığı hiç- bir insan bunu silemez. Onun istediği, hatırlayacağı bir yaşamdır ama "De Ni- ro" George'un oyunu, kendi yaptıkları ve ülkesinde olup bitenler hatırlamak- tan hoşlanmayacağı bir yaşam bırakır ona. Hage, kitabmda 1980'li yıllardaki kar- maşık Lübnan'm adeta fbtoğrafını çek- miş. Anlatım gerçekçi ve neredeyse sırı- tan hiçbir öge yok. Satırlar arasmday- ken, savaş alanlarında, Beyrut ardmdan da Paris sokaklannda ve insan ilişkileri- nin tam orta yerinde geziniyorsunuz. Bunun yanmda, Bassam ve George'un, kimi zaman yakın kinıi zaman da uzak arkadaşlığı etrafında şekillenen hikâye, Hage'in kurgusunun sağlamhğını göste- riyor. Ra\vi Hage ile kahramanlarından ve romanın anlatıcısı Bassam arasmda ben- zerliklcr yakalamak da mümkün: Hage de, Bassam gibi Lübnan'daki iç savaşa tanıklık ediyor ve arkasından başka bir ülkeye göçüyor. Hage, DcNiro'nun Oyunu ndn, Bas- sam ve George karakterleri, onların ya- şamı, arkadaşlığı ve Lübnan'da yaşanan iç savaş sonrasında dostluklarının tekrar şekillenmesi üzerinden bir var oluş hikâ- yesi koymuş oıtaya. Hikâyeyi sürükleyi- ci kılan çelişki, hesaplaşma ve hatırlama türünden duygular. George vc Bassam ile etrafindakilerin yaşadığı bu duygular, romanı okuyanlarda gerçeklerden kop- mama ve Hage'in yarattığı kurgusal or- tama kolayca girme gibi bir etki yapıyor. Pek çok insan gibi, Bassam ve Geor- ge'un yaşamı da, bu savaş ve çatışma arasındaki olaylarla savrulup, eskisine benzemeyecek biçimde değişiyor. Geor- ge'un saptığı alengirli yola karşın, Bas- sam'm çığbğı, savaşm sessizliğine karşı bir isyan gibi. Hage, bu çığlığı; Bas- sam'm (De Niro'nun Oyunu'ndaki ora- dan oraya sürüklenen yabancının), traje- diyi sorgulayışını öne çıkanyor roman- da. • [email protected] httpy/bulunmazali81.blogspot.conı De Niro'nun Oyunu/ Rawi Hage/ Çe- viren: Püren Özgüren/Everest Yavınla- i rı/252s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 5 7