Katalog

Yayıncılık endüstrisinin başladığı yer: Almanya TÜYAP Uluslararası İstanbul Kitap Fuarı’nda yayıncılığın beşiği olan Almanya’yı, büyük bir yayıncılık endüstrisini misafir edeceğiz. Umarım bu misafirlik, Türkiye yayıncılığına olumlu yansır. J ohannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg matbaanın mucidi olarak bilinir ama gerçekte matbaanın icadı için bin yıl geriye gitmek gerekir. İlk matbaa, ağaç oyma tekniği kullanarak MS 593’te Çin’de kurulmuş. Bilinen en eski eksiksiz basma kitap olan Tianemmen Ruloları Çin’de 868’de basılmış. İlk kez tek tek harfler dökerek baskı yapmayı da 1040’larda Pi Sheng adında bir Çinli porselenden harfler kullanarak denemiş. Mısır’da 4. yüzyıldan itibaren kumaş üzerine ağaç oyma kalıplarla baskı yapılmaktaymış. Aynı teknikle Arapça metinlerin basılması dokuz ve onuncu yüzyıllarda yine Mısır’da başlamış. Avrupa matbaacılığa ağaç oyma kumaş baskısını İslam dünyasından alarak başlamış. Avrupa matbaacılığının merkezi Hollanda olmuş. Tahta kalıplara kazıma yöntemi ile kitapları çoğaltmışlar. İlk kez tek tek harflerle baskı denemelerini 1430’da Hollanda’nın Harleem kentinde Lourens Janszoon Coster’in yaptığı biliniyor. Kısa adıyla Johannes Gutenberg, ortağı Fust ile birlikte Almanya’nın Mainz şehrinde metal harflerle basım tekniğini bulmuş ve matbaaya uygulamış. Yani matbaanın mucidi Gutenberg değil; Gutenberg matbaanın sanayileşmesini, kitabın seri üretimini sağlayan kişi. Gutenberg’in 1455’te bastığı İncil, yüksek kalitesi ve ucuz fiyatıyla kısa sürede önce Avrupa’da sonra tüm dünyada basılı kitabın yaygınlaşmasını ve benimsenmesini sağlamış. Gutenberg İncil’inin ilk baskı sayısı sadece 180 kopya. İLK YAYINLAR Yaygın inanışla Türkiye’de matbaa icadından iki yüz otuz dört yıl sonra değil 1493’te İstanbul’da kurulmuş. “Müslüman Türk” olduğu için ilk matbaacı kabul edilen İbrahim Müteferrika 1728’de matbaa açtığında İstanbul’da çalışan birçok matbaa var. Gutenberg icat ettiği seri üretimli matbaa ile ilk matbaacı ünvanını alıyor. Kısa süre sonra iki ortak Gutenberg ve Fust anlaşmazlığa düşüyor. Fust, Gutenberg’in İncil baskısını yaparken hesapsız davrandığını ve gereksiz masraflar yaparak sermayeyi çarçur ettiğini düşünüyor. Mahkemelik oluyorlar. Mahkeme Gutenberg’i suçlu buluyor ve 1457’de yine Mainz’da Fust yeni ortağı Schöffer ile kendilerini “ilk matbaacı” ilan ediyor. Tarih ilk Avrupalı yayıncı olarak Albrecht Pfister’i kaydetmiş. Pfister, 1448’de Almancada ilk kitabı “Der Ackermann aus Böhmen”i basmış. Bu kitap aynı zamanda Almanya’da basılan ilk resimli kitap. Pfister, önce tahtaya oyma yöntemi ile kitapları çoğaltmış, sonra da Gutenberg’in yöntemini kullanmış. 1632’de ilk kitap fuarını Leipzig’de düzenliyorlar. Alman Yayıncılar ve Kitapçılar Birliği’nin kuruluş tarihi 30 Nisan 1825. Almanya’nın ilk işadamları örgütü. Yine Leipzig’de kuruluyor. O zamanlar matbaacılığın ve yayıncılığın merkezi Leipzig’miş. 1851’de ilk Uluslararası Telif Hakları Sözleşmesi’ni yapmışlar. 1888’de kitapların kitapçılarda aynı fiyatla satıl ması sağlanmış. Ama sabit fiyat yasasının çıkması için iki yüz yıldan fazla mücadele verilmesi gerekmiş. 2002’de sabit fiyat yasası kabul edilmiş ve kitapların belli bir fiyatın altında ya da yüksek indirimle satılamayacağı yasaya bağlanmış. Nazizm ve III. Reich, İkinci Dünya Savaşı Alman yayıncılar için de birçok şeyin değişmesine neden olmuş. 1933’ten İkinci Dünya Savaşı sonuna dek Alman Yayıncılar Birliği Nazilerin kontrolü altında kalmış. Savaşın sonunda, 1945’de Almanya ikiye bölününce yayıncılık sektörü de bölünmüş. Sovyet yönetiminde kalan yayıncılar 1946’da Leipzig’de örgütlenip ilk fuarlarını yaparken Batı’da kalan yayıncılar da 1949’da Frankfurt’ta St. Paul Kilisesi’nde ilk fuarlarını açmış, 1950’de yine Frankfurt’ta örgütlerini kurmuşlar. 1982’de Doğu ve Batı Alman yayıncıları ilk ilişkiyi kurmuş. Beş yıl sonra Doğu Alman yayıncıların kitapları Alman Kitap Kataloğu’nda yer almış. Yeniden birleşmeden sonra 1991’de de tekrar tek çatı altında toplanmışlar. ALMANYA’DA EN ÇOK ROMAN OKUNUYOR Almanya bugün dünyanın en büyük üçüncü yayıncılık sektörü. 2015 cirosu 9 milyar 188 milyon Euro. 76 bin 547 yeni kitap yayımlanmış. Bunların 14 bin 165’i roman, 9 bin 81’i çocuk ve ilk gençlik kitapları. Yeni kitapların 9 bin 454’ü çeviri eserler. En çok çeviri yapılan dil 6031 kitapbı yüzde 63.8 oranla İngilizce. İkinci, 1131 kitap yüzde 12’yle Fransızca; üçüncü 628 kitap ve yüzde 6.7 ile Japonca. Ama Japoncadan yapılan çevirilerin çoğunluğunun manga denilen çizgi romanlar olduğu belirtiliyor. 7521 Almanca kitabın da yabancı dillerde yayın hakkı satılmış. Çince, İspanyolca ve İngilizce yayın hakkı en çok satılan diller. Yayımlanan kitapların içinde ekitap’ın payı yüzde 4,5. Almanya’da 1700 yayınevi, 71 dağıtıcı, 3 bin 64 kitabevi ve gazete, dergi ve kitap satış noktası var. En çok “hardcover” denilen ciltli kitaplar satılıyor. Pazar payı yüzde 73.4. Kitapların yüzde 48.2’si kitapçılardan satılıyor. Katalog, posta ya da telefonla tanıtım yoluyla satışlar yüzde 26.4. Yayıncıların doğrudan satışı yüzde 20.4. İnternet kitapçılarının payı yüzde 17.4. En çok roman okunuyor, yüzde 32.1. Çocuk kitapları yüzde 15.8, “self help” kendi kendine yardım kitapları yüzde 14.3, okul kitapları, inceleme kitapları ve akademik kitaplar yüzde 10’ar paya sahip. Onları yüzde 6.5’le gezi kitapları izliyor. Kitap okumak Almanların boş zamanlarını değerlendirmesinde 14. sırada yer alıyormuş. On dört yaş üstü Almanların yüzde 19,7’si “sık sık” kitap okuduğunu, yüzde 24.2’si ise “asla” kitap okumadığını söylemiş anketlerde. En popüler boş zamanları doldurma aracı yüzde 78,9’la televizyon izlemek. Bilgisayar oyunlarının payı da yüzde 10,4. En çok kitap okuyanlar yüzde 66 ile kadınlar. En çok kitap 1419 yaş aralığında okunuyormuş. Uluslararası İstanbul Kitap Fuarı’nda yayıncılığın başladığı ülkeyi, büyük bir yayıncılık endüstrisini misafir edeceğiz. Umarım bu misafirlik, Türkiye yayıncılığına olumlu yansır. (kaynaklar: boersenverein.de’den “The German Book Market 2015”, “Past and present: The history of the German Publishers & Booksellers Association”.) n 6 10 Kasım 2016 KItap