Katalog

KISAKISA... KISAKISA... KISA KISA... Statü Endişesı n Yelda DÖNMEZ üçükken "ııe olacaksın" ıliye sorarlardı hizi" sık sık. Derken büyüdük ve biz dc sornıaya başladık kiiçüklerimize "neolacaksınız di ye. Soru hcp aynı kaldı ama artık alınan yanıtlar farklılaştı.. Eskinin doktoru ınüİRTidisi bugünün fut boleusuna hatta mafya babasına bedellendi... Her çağ kendi yaşam biçinıirıi beraberinde gelirdi elbel. Devirden devire, roplıımdan ropluma, zamandan zamaııa statüler dc dcgişti. Orncftin MO 400 yılında Yıınan Yarımadasınıla iyi dövü şen Spartalı savaşçı erkckler önemliykcn, MS 476'da Batı Avrupa'da dini kişilcr, 1096' da şövalyeler po pülerlik kazandı. Mesleki formlar değişse de, yüksck statünün geürileri olaıı prestij vc para, özgürlük ve zaman, rahatlık ve mekan ile en az hıınlar kadar ctkin olan "öncmli bir hislc donatma hali" hiç scktcye uğramadl. Başkuları taralıııdan önemsenme vc değerli insan muamclcsi görme ödiilü liizi lıer dainı sıatünün peşinde sürüklemeye dcvaııı etli. Bunun başlıca göstergeleri ise clbettc davetler, pohpohlannıalar, yaptığl mız hcr cspriyc kötü bilc olsa kahkahalarla karşılık vemıeler, saygı vc ilgiydi. Hclc hele bu prestij vc itibar üzeıinde temellenmiş'l'ürk toplıı ınunda statünün anlaını daha da derindi. Şan vc şerefle ilgili atasözlerünizi bir düşünsenizc? Kız verilccck mcslcklcr sıralamasını aklınıza getirsenize. Statünün hcr biri mizin üstünc gölgcsi vuruyor öyle ya da böyle. K AĞIR KORKU Statü ağır bir korkuyu da taşıyor ruhlarımıza. Çünkü onun bir yaşam boyıı aynı seviyede tutmanın zor olduğunun bilincindcyiz. Başa rısız olmak pamuk ipliginc bağlı sadt'ce. Falanca konııda ahmaklık ctıncnıiz, tilanca bilgidcn yoksun oluşumıız, ülkc ekonomisi ya da beklenmedik bir kriz bizi kolayca sürükleyebilir başarısızlıfia. Vc statü cndişesi hizi fena lıalde keder ve hüznün koyuluguna sürükleyebilir. Iflas ettigi için intihar eden kişilerin sayısı hıına iyi bir ömektir. Botton'agöre bu korkıımuzu olıımlu yönde kııllanahilir, statü nün clindcn sütün den rahatlıkla yararlanabiliriz. Bu nun yolu da onu ya kinen tanımaktan geçer sadecc. Statü endişesinin nedenlcrini öğrcnmeli o lıalde. Botton 'a gö re sevgisizlik birinci ncdcn. Çünkü sevil mck; bcftcni, ilşi vc takdiıi bcraberinde gelirir. Düşünün hclc bir, insan takir olunca yaptığı her cdinı siİiklcşirkcn, zengin adamın her bir adımı çcvresince nasıl da parlatılır. Sevgisizlik neden SAYFA 38 çi'vrt'inizdfkilcr. bi/.i bu kadar çok et Oncnıli olan biz dekilcr pcki? Çünkü Statü bndişesi' giliz asla. Statümüz dog'dııg'ıımuz andan kadar varız. itibarcn kcndiıııizc «lan bakışımızı bclir" Modern diinyalcycn şey başkaları ıla gcçmi^c görc gelinm bizimlc ilgili nc rinıiz daha fazlaymış düşürulügüdür. Yap gibı göıüncbilir, an tığıınız csprilcrc gücak ıııodcrnircnin lünürse, egienceli bir getinligi zcnginlik insan oldıığıımu/u yalnızca görüntüdc inanınaya başlarız biz dır. Aslında daha fade.. kirizdir, çünkü bek lcntilcrimiz lena halSistcm bunu cm de tetiklenmiştir" pozc cdiyor biraz da. Ustelik hcr an ışıınizi kaybctmc Sürekli yarış halinde olnıa, ezme korkıısıı içindcviz. ()rncğin bangeçnıe, daha çok çalışma, iktidar kanıatiklcrin icadıyla bircyscl banhırsını pckiştirmc derkcn, o kcndi kacılıkta çalışanların yüzdc 5()'si varlığııun dcvamını saglaınlaştmrişsiz kalmış. Yarın biziııı işinıizi kcn, bizi dc critip bitirir. Statüniin yapacak bir makincnin icat cdilvarlığı da yukluğıı da rulııı ketııirir. nıeyeceği garanti mi? Sürekli en Bizi başarıya, paraya vc onlarm dişc halinde olmak, paronoya beraberinde gelen itibara hağımlı oluşturnıak pünümüzde gayct dohalc getiriı. ğal bir tepki vc dııygu durunıu haBaşarılarımız dogrıdtusunda line dönüştü. sevgi kazanırız. Karnemizdeki pe kiyilcr kadar öpücük vc hcdiycylc "Işinıiz toplııınun bize ne tlereödüllcndirilmcdik mi hcpimiz? cc saygı vc ilgi göstcrcccğinin tc"Egonıuz ya da kcndi kcndimizi mel helirleyenidir. Ne iş yaptığıalgılayışımız hava kaçıran bir balomız sorusuna vcrcceğinıiz cevap na benziyor: sönmenıesi için süinsanların bizi kcndi aralarına ne rekli sevgiye ihtiyaç duyuyor" oranda kabııl cdip ctlcmcyccekle rini bclirlcr. " STATÜDEN SIYRILMAK Işte Botton bu nokta da moStatümüzdcn sıynldığımızda dern slatü idcalinin ideolojisini ortaya çıkacak biz öncmini yitirir. çözmck gcrcktiğini söylüyor. Vc Koltuk vc nıcvki ile bulünleşip, çöziim önerileri sunuyor. değerlcşiriz çünkü.. Bunu günüFclsefi vc tarihsel tcmcllcrc damüzdcn örncklcrlc zenginleştir yanarak, statü endişemize karşı mek de nıümkiiıı. Eski Ycşilçam sağduyu silalunı avucumuza tutui}oyuncularına, popülerliligini yitirturııyor. " I iim sosyal yargılar bi miş siyasetçilcrc baktığımızda ya ze ulaşnıadan önce hepsini, sa^ da tclcvizyondaki ipc sapa gclmcz duyu süzgccındcn gcçircbiLriz" programlarda unııtulmuş yüzlcrini diyor. Akıllıca bir mizantropi adı yeniden aranır lulmak için didinı vcrcceğinıiz bir duruş cdinnıcknen eski ijöhrctlcri izledi/iimizde te yarar saglar diye ekliyor. Başka ne kadar derin bir hüziin içinde larının sözlcrindcki ve davranışla Mİduklarını görcbiliriz. rındaki adaleti sorgulama vc topSabir dcfcrlcr sistcminin zalinı lumsal kuıallara kayıtsızlık da de sınırları içinde alçak statü sahibi nebilir kısaca buna. olmanın cezası ise yoksulluktur. Bu hem ayi[) hcnı dc yaşamı zor "SANAT YAŞAMIN laştırıcıdır. Oysaki ça|* tükctim çaELEŞTİRİSİDİR" ğıdır. Cîüne ayak uydıırnıak için Yazar, statü korkusu ile savaşta bol para kazanınak gcıckir. sanatın gücünü dc yadsımıyor, sa"Ticarete dayalı bir toplumtla nalsal yapıtların geleneksel önem kişinin fakir ama erdemli olabile sıralamamızı ala^agı cdip, tüm stacefti düşüncesini barınanıaz." tüleri tepetaklak yapabileceğinin 1950' li yıllardan itibaren lüks altıııı çiziyor. tükctimin önenı kazanması insan "Sanat yaşamın eleştirisidir. lar üzcrindc itici bir güç oluşturdu. Dünyayı daha hakiki, sağduyulu Biitıdaki maddi devrim ve onun vc zekicc anlayabilmemiz için bize bir getirisi olan alışveriş mcrkczlc rehberlik ederler ' riylc yepycni istcklcr yaratıldı. Botton, sıradan yaş,aının yenilgi "Endişe ve gücennıcyi körüklc lerine basit bir şekilde bakmak ye ycn his jju an olduğumuzdan başka ı ine doğannzda olan budalahkla bir şey nlahileceğimiz hissidir." yüzleşmemizin, başarısızlık ve ycCîelişen kidc ileti^inı araçları nilgiye karşı olan koıkumuzu tör beklenrilcrimizi arrrmrken. kitap püicycccğıne inanıyor. lar bile sistemin taşıyıcı aygıtlan Bu arada statü korkıımıızla olan lı.ılinc i'i'ldi.. Biri Bizi Cozctliyor savaşunızda trajedi vc kara mizahı vc nniiulilı yanşnıa da unutmuyor. " < )nlar statü endihırla insanların kişişemizle dalga gcçıııc yctcncği kalıkleri iin vc para zandırabilir pekala " ıliyor. Olüm Lırşılığında rcncidc bilinci ve bohemlcrin statü karşıtı nliliyor. Yüksek yaşamı da işc yarayabilir. latü sahibi insanlaAlain de Botton akıtı bir dille ın yaşamı ikonlaşlıikaye tadında sunuyor bilgilcrini. : ı ılarsık. magazin Filozoflardan vc iinlü düşünürler[ırogramları vedizideıı yaptıgı alınlılanyla zcnginlcş lerlc her gece evi tiriyor savlarını, dcnnlcştiriyor anıııizc ta^ınıyor.. lattıklannı. Keklanılarla begcAma var olan düzeni clcştirmck ııilerinıiz, seçinıleriyerine onunla nıullu olmanın yolıniz, hcdcllcrimiz larının sunuyor bize. Statü gerckli, riddi bir yönlendirlakal onu korkuya ılönüşlürmeıııcııin clkisi aluııa mek gerck diyor sadecc... Bu da giriyor. llşyalarbizbiraz düsündüriivor. • deıı daha öııemli halc gcliyor. Statünıüzc odaklanıyor Statü Endişesi/ ALıııı dc Bollorı/ Svl Yayıucılık/ İİ2 s. Aynada Arbede a Hüseyin PEKER uat Çiftçi; ilk kitabı 'Ay nada Arbede' ile, şiire lıiç dc yabancı durıııadıgıni bclletiyor en başta. 'îjiiriıı gözaltındayıın, dizclerin boynıında' (s. 2i) diycrck şiire bir yerinden tııtunması da, bunu göstcriyor zatcn. Şiirlcrindcki özgıün sesi yakalamak da, dergi lerde tek tek şiirlcrini izlemek yerine kitap uylumuncla izlen mesinde saklı. bu kitapta birçok takıntısı da çıktyor ortaya Çilt çi'nin. F FRANSIZ EDEBİYATININ İZLERİ Bir kez kirabın hemen başında ycr alan ve kitabına adıııı ve ren 'Aynada arbede' adlı cnfcs şiirinde, eğitimini aldığı Fransız dili ve edebiyatının izlerini yakalıyorsunuz. Kitabın girişinc koydıığıı, Baudelaire'e ait, 'Kardeşitn, bcnzerin, iki yüzlü okuyu CLI!' dizesinde bile rengini belirttigi bir gürüşü ortaya koyu yor öncelikle. (Jkııru hcm bcnimsiyor, hem de ona güvensiz lik izleri taşıyor. 'etimden önce çüriir mü acım?' (s. 20) derken Fransız sembolistlerinin yoğunlu^unu taştnyor önümiize. Kesif, ağdalı bir anlatım bu. Ve usta işi. zaten Fransız şiirinin eğitimini almanın ııstalığı ve yogıınlu^u, derin okıımalar getiriyor önümüze. Dıınıp durtıp tekrar yokluyorsunuz dizeleri. Bazen o dizclerin birbirine bitişmekteki anlaııı ilişkilerini bizzat okurun kendine bırakıyor. Her şeyi tam açıklıgıyla yazmıyor; okurdan, şiir ilgilisınden beklediği çok şey olduğu açık. zckâyla yogrulan bir tarafı var bu şiirin. 'Ruhıı muıı iç çanıaşırını ancak irin paklar' (s. 15) dediği yer, bir zamanlar Ahıııet Haşim'e, A. M. Dıranas'a, Yahya Kemal'e uzanan sinıgeci Fransız şiirinin bugünün modern koşuflarında yeniden okunmasıdır bence. Bu konudaki en belirgin şiir 'Aynada arbede' adını taşıyan başarılı şiir öncelikle. Bu şiirde sözedileıı kapı; onu dünyaya, şiirin do lambaçlı yollarına koşturan, ay dınlığa uzanan kapıdır. Tıpkı Mallarme, Rimbaud'daki o simgcscl güzelliklerin boğazından geçirir şiiri önümüze. 'cunıını sıvazluyan Jcrın yontu çrile sığıntt bir yelkenint; sağtr'(s. 11) F.lbct Sarhoş Gemi'deki o usta işi güzelliği burada yakalamış Fuat Çiftçi. Diğer şiirlcrindc ise daralan bu kapı, llban Berk'e, Enis Batıır a, Ramis Dara'ya, 1 lilmi Haşal'a, Sıvas'ta yanan ozanlara, Irak'ta savaşan mücahitlcıe, kırgın aşklara, Haydar İTgülen'c, 1 lilmi Yavıız'a, babası 1 lüseyin Çiitçi'yc olan hayranlığına kadar uzanıyor. ESNEKLİĞE YER YOK Fuat Çiltçi nin şiirlcrindc sık kullandığı bir teknik var. Söylcdiklcıini bir atasözü, vccize gibii bitirmekten, toplu bir dü şiincc yumagına dönüştürmekten hoşlanıyor. îjöyle ki; 'susnıak eşittir dövünmeklc' (s. V)) 'barış bir çocuğun adıdır mutlaka' (s. 21), bu örncklcr çogaltılabilir. Bu tür deyişin mesclelcrc, ve ciz sözlere yaklaşan bir tarafı da var elbet. Zatcn Çiitçi yer yer kcsin sözlcr söylcmcktcn hoşlanan bir tip. Esneklige ycr vcrnıi yor. Onda sözün tartısı taş kadar ağır. '<tşk i'jil ıkıfcıtılmıyor üstclik' (s. 57) dcyişinde gizli defil mi bu! "I'ünıce hapisanesi' şiirinde, adından anlaşılacaf ı gibi kclimelere, öz dilinc ve şiirsel iııançlarına nc kadar bağlı bir kimlik ol duğunu duyuruyor öncelikle. Sözü ruhundan soyuyor. 'Ben'i keşfedememektcn yakınıyor. Özledigi ışığa dar kaldıgının duyıırusunu ezinçle söylüyor. Ve veciz sözünü ekliyor şiirin orta'Jüjleri görülrncmiş yaşam ki, bu dünyanın lckclenmermş yu/ağı' (s. 61) ağaçları, sabrın tarih kitabı sa yan ozan; bazen bir ögretmen bileliğine yaslanıyor. Biistünii yonttu^u bir şişc şarabın, onıla tarihsel bir tortu gibi söylendiği nc tanıksınız. Çünkü ondaki sarhoşluk. harrlcrin gövdesindcn doğmuş bir csrimcdir. sözleri ancak anahtar deliğinde kırabi lir. (s. '54) 'sözlükle aldatımntz eşinizi' (s53; Şiire olan inancını, baöklığını ne kadar iyi anlatıyor yukardaki dizeler. Onda belki büyüyen bir anlamın dillere dolanışına tanık oİLiyorsunuz ilkiıı. Esnemeyen bir dille şöyle söylcmcsi dc bunu gösteriyor: 'yarıgımna nasıl su tajtr suyu \anarken Tiirkçe' (s. ">i) 'Şairin mııtlu kalıbı olmaz' di yor Çiltçi. Körlcr allabcsindc aydınlattığı karanlığı, bir kez daha dikcltiyor görüşünıce. Öyle bir aya£a kalkma ki bu; içinde tediı ginlik saklı, hem kcndinden cmin; hem tle acıların fink attıgı bir şairin yaralı söylcmi. l'ııat Çiftçi, 1982'den beri Nevşehir'in Avanos ilçesinde yaşıyor. Şiirinin bu derin ses çıka raıı iç iniltisi, kaynagını sanırım bu şchirdeki yeraltı serinliklerin dcıı alıyor. Okuyunca siz de kcş fedilnıemiş bu sesin bir yanını okıır olarak göreceksiııiz. luat Çiftçi hamallık cıliyor şi ire. (s. 41) Hem de sözün scdcfine atını cvcılcvcrck.B (*) Aynada Arbede/ Ftuıt Çiftç/ (.kük?0() V Yı,m Yavıııı/ 64 s. K İ T A P S AYI C U M H U R İ Y E T 790