Katalog

KISAKISA... KISAKISA... KISA Sadettin Paşa S A M I ö N A I. Sadettin Paşa'nın Anılart hrnvnı Kılrl (ll«»l.rı IVui, IK<M| ı~l önerKEMAL w^ u anıları nastl ele geI J çırdınız? Kımdir Sa» I J dcttin Pa$a? i J Anıları nasıl ele geçirdigımi kitabın önsöziindc ayrınlılı btr biçimde anlattım. Anıları 1989 yılında Sadcttiıı Paşa'nın torunundan aldı ğım kitaplar arasından çıktı. Kıtaplar Sadettin Paşa'nın oğlu Darüllünun Felsefe Müderrısi Orhan Sadettin Bcy'c aitti. Anı delteri de Paşa'nm el yazısıyla 1896'da Van bölgesınde yazılmış 125 saytalık bir günluktü. Sadettin Paşa 1851 yılında tstanbul'da doğmuş sırasıyla Bursa Işıkiar Askcri Lisesi, Istanbul Harp Okıılu, Harp Akademisi'ni bitirmiş başarılı bir kunnaydır. 93 Harbi öncesi ve savaş sırasın da Rıımeli'de yararlı hi/ınetlcr verdiği içiıı kısa aralıklarla terli ederek 1884 te paşalıga yiikselmiştir. Cîcnel Kurmay karargâ lıında çeşitli görevler üstlenmiş, yavcrleri arasına katılmıştır. 1896 yılı başında Van Bölgesi'ndeki Hrmcnı ve Kürt olaylarını yatıştırmak üzere söz kunusu bölgeye gitmiş oldııkça giiç koşııllar al tında unutulmaz hizmetler vermiştir. IZrtesi yıl Sadettin Paşa'yı Makedonya'da görüyoruz. Buradaki görevi de yine yatıştırıcılık tır. Bıı görevini dc başanyla yiirüten Sadettin Paşa 1908 yılı başlarında lstanbııl'da ölmüştür. VAınızdekı maheme kus,ku\uz cskt yazı olmalı, nasıl ^alnjlınız? Flimdeki malzemeler olsıın, araştırma sırasında ulaştığım malzemcler olsun tümüyle eski yazıydı. Devlet salnamcleri, başta Serveti Füııun ulnıak üzere bir çok dergi koleksiyonıı baskı cski yazı, öbürleri yazma ve oldukça okunaksız belgelerdı. Çalışma yaparken epey zorlandım. ürneğin 125 sayfalık el yaz ması dcfteri 20 günde çevirdi£im halde dört baylalık önsözde sağ lam bilgiler verebilmek için aylarca çalıştım. Sadettin Paşa'nın ölüm tarihini ve mezar yerini dogru olarak saptama ugruna Falih Caıııisi mezarhğı ile Di vanyolıı MezarlıgVnda 700 adet eski yazı mczartaşı okudum. Hele Paşa'nın görev yaptiğı yerleri yanlışsız sıralamak için karşılaştırdığım yazılı ve basılı kaynağın SAYFA 26 sayısı azımsanacak gibi değil. Anılarda ılgınç tezler gelıştırıliyur. Ermcni tvzlerınin aksine birçok kantl var Yabancı güçlerin tavrınt da açıklayabılır misıniz? Anılar dikkatlice okunduğu zanıan iki gerçekle karşılaşıyor sunuz. Birıncısi olaylann ekonomik nedenlerden kaynaklandığı, ikincisi de dış güçlerin rolleri anlaşılıyor. Bölgedeki Miislüman halkııı çok yoksııl oluşu ve aşiret hayatı yaşaması, Ermcnilerin de varlıklı oluşları ve yabancı güçlerin kışkırtmalarına kapılmaları olaylan çıgmndan çıkarmış, karşılıklı öldürmeler çıg" gi bi büyümüştür. Tanmda, ticarette, okullaşma ve yaşam scviyesi nin yüksekliğinde Hrmenilerin çok önde olmalan yerli ve Iranlı Kürt aşiretlerinin iştahını ka bartmış, Krmcni köylerine saldırıp soygun yapmalarına, kadın ve kızları kaçırmalarına neden olmuştur. Kısa siirede örgütle nen, Rus, lngiliz ve Fransız me mıırları ile Amerikalı misyonerlerden destek alan lirnıenilcr bu soygıınlara cinayet işlcycrek cevap vernıiijler, ele geçirdikleri Kürt yolculaıını ve ()smanlı askerlerini parçalayarak yol kenarlarma dizmişlerdir. Bu olaylarda asıl kapışan yerli F.rmenilerle Kürt cşkıyasıdır. Osmanlı askeri ve yöneticileri ara bulmaya, olayları yatıştırmaya çalışmışlardır. Dış güçler ibe lirmenileri kışkırtıp ()smanlı yönetımınc karşı bagımsızlık hareketlerini teşvik eden davranışları ile kar^ şımıza çıkmaktadırlar. okuyucu karşısına gökten zem billc incîir" Yaşamöyküsünü yazdıgınız bir Obinanlı Paşası'nın mesleki aşamalarını doğru olarak saptayabilmek için aylarca resmi kuruluijlaıın kapısını aşındırıyor, ailedcn bazı kişilcrin peijinden koşuyorsunuz. Sonra da badetıı bıyıklı bir allâmeden(!) sizc eleştiri okları geliyor. "Neden bu çalışmamn başına adını koydun.'" Peki senin adını mı koyacaktım. Bu çalı^mayı kim yaptı, bu zahmetlcre kim katlandı? Sergilenen çalı^ma sadecc 125 saylalık bir delterin çevirisi degil kı. Oyle bile olsa, o da başlı başına bir eıııek ister, ()sman lıca bilgisı ister. • Sadettin Paşa'nın Anıları/ ErmenıKürt Olayları (Van, 18%)/ Sarni ÖnaU Kcmzi Kıtabcvı/lhf) v alt kata inen kedi azarı işitiyor: "Minıikleri, beden dili açıkça 'Çattık belaya!' diyordu. ü n a emrettim: Yukarı çık! Çıktı, sıırat asarak. Kulaklarını arkaya yatırıp, merdivenlerden yukarı ağır ağır çıktı adeta azarlanmış ve gözden düşmüş bir köpek gibi: Ama köpeklerdeki gurursuzluktan onda eser yoktu: Tam tersi bana da sinir olmuştu, olup bitene de." "Özellikle Kediler" iki dişi hakkında.Yu kanda srizü geçen, annelikten lıazzetıneyen Siyam kırması gri kedi ve eve sonradan dahil olduğu halde kolay pes etmeyen, "ikinci kedi" konumunu de ğiştirmek için her fırsattan yararlanan ufak tefek bir başka kırma, müthiş. anaç kara kedi. Doris Lessing. Kedilere Dalrdedeyaşamına glriki kedi arasındaki mi5 kedilerle kurduğu Hetlşlml anlatıyor gözde olma yarışmı nefis ayruıtılarla anlatıyor bu üstünde dcngede durmaya çalıboliimde Lessing. Mesela şuraşıyor, ulumak için kalasmı yukada: "Cıri kedi begeni toplamak rı kaldırıyordıı. Bu oynadığı ti için uzanıp yere yatar, biz güzel yatrolardan biri de^ıldi, yürekedi, güüüüzzzeeeel kedi deyinğinden gelen derin bir acının cc, kara kedi onun yanına devriçığlığıydı, gerginlı^i, acısı, şaşlip yatar, aynı pozu almaya çalıkınlığı, kayıp bacağının utancı şır. Gri kedi esner; kara kedi de hafifleyince bir süre ıızandı, ama esner. Derken gri kedi kanepesonra tekrar ayaga kalkıp bagırnin altında sırtüstü kcndini kaydı. Bu kanımı dondunlu, çare dırır, kara kedi işte şimdi bozgu sızlikten çılgına döndiım, bir kana u^ramıştır, bu nıımarayı berabasan yaşıyor ve anlayanııyor cerenıez. () da kalkıp yavrularıdıı, ben de ona anlatamıyor nın yanına gıder, zira oraya gelip dum." Kitap ştı Mİzlerle biliyor: ona da iltifat edeceğimizi çok iyi "Sessizce birlikte oturnıamı/.dan bilir." hoşlanıyor ona erışmek isteğimin iarkında oldugunu bana HAYATTA KALAN incelikle belli ediyor, kediye erişmek, kedinin özüne, onun 1 layatta Kalan Rufus'ta yazara en iyi yönlerine. İnsan ve kedi, yanaşıp cvine yerleşen, evin iki bizı neler ayırıyorsa onları aşmaerkek kcdisini, Butchkin ve ya çalışıyoruz." Charlcs'ı alt edip birinci kcdı olmaya çalışan ama bunu başara Anlattığı kcdılerın hcr bırinın mayan hasta ve yaşlı bir erkek kendine özgü karakter özellikle sokak kedisi anlatılıyor. "Hayrini bu tür anekdotlarla ustaca vaıılarla birlikte olan herkes bazı açıg"a vuran Kedilere Dair, her anlarda ortak bir dile sahip olkediseverin başucu kitaplann nıak için büyük bir istek duyar. dan biri olacak. Kitap, yaklaşık İşte bu o anlardan biriydı. Başı35 yıl önce yayımlanan ()zellikle na nc gelmişti, plan ve hesap Kediler'in vc 15 yıl önce ona ekyapmayı nasıl öğrenmişti, nastl lenen Hayatta Kalan Rııius'a, olup da böylesine düşüncbilen 2000'de yayımlanan 17,I Magnıfi bir kedi haline gelınişti? 'lamam co'nun Yaşlılığı katılarak genişdoğuştan zeki bir kediydi, ama lctilmiş hali bu arada. Böyle usta Butchkin'le Charles da öyleydi. bir yazarın dönüp döniip hayatı[1 lem çok aptal kediler de varna girmiş kedileri anlatnıa ihti dır] Diyelim doğuştan belirli bir yacı duyması bile kedilerle özel yapıdaydı. Ama ömrümde Rufus bir iletişımi olmayan, hatta çeşitkadar düşünmeye, bir sonraki li sebepleıle kedilerden hoşlan hamlesini hcsaplamaya böylesine mayan ciddi okurların da ilgisini yetenekli bir başka kedi görmeçekmek için yeterli aslında. Bir dim." Lessing, Rufus'un insanla yandan iyi bir edebiyat metnı ra karşı güvensizliğini şöyle açıkokurkcn bir yandan da kedilerlıyor: "Birisine duyduğu güvcn den uzak duıaıak kendilerinı ve sevgide fcna halde aldatılmış, nelerden mahrıım bırakrıklarım bu yüzden de kendini bırakıp anlamış olacaklar; kedileri ayıı tekrar sevememişti." Kimbilir, ayrı bireyler olarak "görmeyı" belki de Rufus'un sahibi Galögrenmiş olacaklar. Daha ne olton'un soyundan gelme biriydi. sun! • Bu bölüm " Kedileri tanıyıp ha Derlenen Kaynaklar: yat boyıı kedilerle birlikte olunca BBC radyosunda Doris l,es gcriye insanlara karşı duyulan sing'le yapılan söylcşının metnı: dan çok farklı bir hüzün tortusu http://www.bbc.co.uk/radi kalıyor: Onların çarcsizliği karşı • o4/discover/archiveintervi sında çekilen acı, hepimiz adına cws/36.shtml dııyulan suçlııluktan oluşan bir "One Cat Is Contrite, Anot tortu" sözleriyle bitiyor. her C.alculatıng", Christopher LehmannHaupt, 21 Kkim V,\ Magnifico'nun Yaşlılığı ön 1991. ayaklarından biri kökündetı kesilen bir erkek kedi hakkında. "Bir gün daha önce hiç duymaKedilere Dair/ Doris Irssıng/ dığım bir şckilde uluduğunu duÇeviren încı Ötügen/Metts yııp dışarı baktım, üç ayağıntn Yayınları/143 s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 779 Kediler ve însanlar OSMANLICA BİLCİSİ Konuyu btr de şu açtdan irdclcyclım Böylcsi nolhırı yapıt haItne getırırken kuşku\uz çok cmck vcrilıyor. Nc dcrsınız? Elbetteki emeksız hıçbir çalışma olmaz, ciddi yapıılar orta ya çıknıaz. 125 sayfalık el yazması bir defteri yeni yazıya çevirmek benim gibi yaşamının ya rım yüzyılını Osmanlıca kitaplarla yazılı belgelere vermiş bir insan için belki kolay. Ama yetmiş ya^ın eşigindeki bir insanın mezarlık ınezarlık dolaşlp kitabe çıkarması, yiizlcrcc yazılı ve basılı kaynaktan bilgi derlemesi kolay bir ış mi.^ Hangi yapıt Derleyen: Sedef TEKKAN yüzyılın sonla rında Ingilız bılimci Francis Cîalton "Kedi topluluk halınde yaşamayan tek hayvandır" demişti. " ü n u evde tutan $ey, biiyüdiiğü evin rahatlıgına olan olaganüstü düşkün lü^üdüı." Cialton'ın dii^üncesı bugün dc geçcrli, özellikle de insanlarla daha çok iletişiın kur dukları için köpekleri tercih eden kişiler arasmda. Ama Doris 1 essing bu kişilerdcn dcğil, kedilerle iletişim kurmayı tertilı edenlerden. 80'leri ni süren Lessıng, Londra'nın kuzeyindeki, kitap ve kedi tüyü dolu, külüstür eşyalarla doşeli büyük evinde, hâlâ yaşlı kedisi nin yalayamadığı postundaki kepeklerle, keçeleşmiş tüylerle uğraşıyor. Kedilere Dair'de de yaşamına gırmiş kedilerle kurduğu iletişinıin, kurallan çogun lukla kediler tarahndan konan iletışimin çeşitli boyutlarını anlatınak istenıiş. Kitapta hikâye lerı anlatılan kcdılcrın ilkı, Siyam kırması gri kedi, kurallan başka biri koyunca çok bozuluyor mcscla. Daha çok insanların dostluğunu tercih ettiöi için üst kattaki yavrularını tcrk cdip 19.