Katalog

UYUYORVEACIÇEKİYOR... çmeymı -yaklaşık 1.400 gr ağırlı- ni 1.700 grama kadar çı- ın beyni devasa boyutta- balina ve yunustan daha ına olan oranı sö: konusu insanlann artık en üst sı- :us etruscus) terk etmesi tık, beyni 0.3 gram ağır- jna oranla en büyük bey- EVE arasında kesin olarak bir jekli zekâ konusunda da- iince beynin korteks böl- ayvanda olmayan bu bö- içiren kısrnı- s kulübünün udun Beynin hayvan o ka- ânın tek be- llanımını ele ıda profesyo- goride may- sırt üstü ya- umuşakçala- indekini ye- rse görünsel, er yaratıcılık ise kargagil- i cinsleri kap- nda insan dı- daha be- ı yazmış! du- indeki eti çı- kanca yapan ılu bir kabın içine taş ata- neye çahşan inçolanhay- şekilde yük- rçları seçme- ı kuşların bu ılıkla memelilerde dc bu- dir. Bu üğrenme ile ilgili t bazal ganglianm birden rda tek bir parçadan olu- Hebrevv Üniversitesi'nin da, kuşlardaki bu tek ya- azla işlevi olduğu ankışıl- AMANINETKİSİ pvanlarda zekânın tek be- ıde yaşadıklan topluluklar r için tek başına yaşamak, kolaydır. Kutup ayların- ıvlanmak ve avmı oturup yemek daha az sorun çıkartır. Avı paylaşırken güçgös- terisinde bulunmak, birlikte avlanırken strateji geliş- tirmek gibi sıkıntılara gerek kalmaz. Hayvanlar zekâlannı sergileme fırsatını en çok avlanma sırasında yakalarlar. Toplu halde yaşayan hayvanlarda neden sonuç iliş- kisi belirgin değildir. Başka bir deyişle, birlikte yaşamak zekâyı geliştirebilitken, doğuştan sahip olunan zekâ, hay- vanı toplu halde yaşamaya itebilir. Kesin olan karga- gillerin kuşlar arasında en sosyal yapıya sahip oldukla- rıdır. Bu hayvanlann uzun yaşaması ve güçlü grup bağ- lan bu tür yaşam için gerekli olan altyapıyı sağlar. BaşVa bir ilginç yapı da sürü halinde yaşayan hayvanlarda gö- rülür. Bunlarda zekâ kınntı boyutlanndadır. Bunlar da eşgüdüm içinde yaşam sürmelerine karşın, sürülerinde belirgin bir işbirliği yoktur. Duke Üniversitesi'nden hay- van biyoloğu Christine Drca sürü hayvanlarınm özel- liklerini şöyle değerlendiriyor: "Bir buffiılo sürüsünde A hayvanı, B hayvanının kim olduğunu düşünmez. Ancak primattar, sosyal etoburlar, balinalar ve yunuslar arasında her fert öıcl bir yere sahiptir." 'BEN VE DİÖERLERÎ' BİLİNCİ Bir hayvanın beynini ve davranışlarını incelemek kolaydır, ancak sıra bilişsel yeteneklcrin ortaya çıkar- tılmasma geldiğinde iş sarpa sarar. Bir insan çocuğunun öğrenmesi gercken en önemli yetenek "aklın kuramı" denilen olgudur. Bu da tüm bilginin evrensel olmadı- gı anlammda kullanılan bir kavramdır. Ömegin emek- leme evresindeki bir bebek dadısının oyuncağmı oda- nın bir yerine sakladığını gördügü zaman, daha sonra oda- ya giren herkesin oyuncajSın yerini bildiğini düşünür. Çocuk ancak 3 yaşına geldiğinde kendi bildiklerini ba§- kalarının bilmesi gerekmediğini öğrenir. Aklın kuramı, iletişimin ve öz farkındalığın (kişi- nin, başka insanlardan ve şeylerden ayn bir varoluşa sa- hip oldugunun bilincinde olması) temelini oluştunır. Az sayıda hayvan bu özelliğe sahiptir. Köpekler bu nadir liay- vanlann arasında yer alır. Aklın kuramınm en belirgin göstcrgesi, parmakla işaret etmenin ne anlama geldiğini anlayabilme yetisidir. Başka bir deyişle bireyin çevre- sinde birinin paylaşmak istediği bir bilgisinin olması ve bireyin dikkatinin o yöne çekilmesi; böylece bireyin de o bilgiyi öğrenebilmesidir. Bu yeti bizlere basit gibi gö- rünebilir, çünkü insanlar doğuştan bu yetiye sahiptir ve işaret etmek için parmaklarımız vardır. Büyük may- munların da parmakları vardır, ancak bunlar bu yetiy- le doğmazlar. Orneğin Kanzi, doğal ortaniından farklı olarak insanlarla büyüdüğü için elleri boş kalıp, işaret yoluyla iletişim kurma yeteneğini kazanmıştır. Aklın kuramını kavrayabilen akıllı türlerin tek gös- tergesi parmakla işaret edebilmek değildir. Ömeğin sak- sağanlar yiyeceklerini saklarken diğer saksağanların ken- dilerini izleyip izlemediğine dikkat ederler. Eğer izlen- diklerinden kuşkulanırsa, etrafta kimsenin olmadığı bir zamanda yiyeceği ilk yerinden çtkartıp başka yere gö- merler. Böylece diğer kuşların akıllarından ne geçtiği- ni anladıkları gibi, akıllarından geçen düşünccyi de de- ğiştirme yeteneğine sahiptirler. Bir hayvanın öz farkındalığımn olup olmadığını an- lamanın en güvenli yolu ayna testidir. Bu test, bir hay- vanın aynaya bakıp gördüğü görüntünün ne olduğunu anlayıp anlamadığını ölçer. Bu testi geçen hayvanların başında filler, maymunlar ve yunuslar gelir. Test sıra- sında bu hayvanlann alınları veya vü- cutlarının bir noktası boya ile boya- nır. Hayvan aynaya baktığı zaman par- mağı veya hortunıu ile aynada yansı- yan görüntüye değil de kendi vücu- dundaki boyalı kısma dokunuyorsa tes- ti geçmiş demektir. HAYVANLARDA HİSSEDERMİ? Hayvanlar empati besleyebilir- ler mi? Merhamet duygusuna salıip midirler? Birbirlerine aşık olabilirler mi? Yas tutabilirler mi? Başkalarına özen gösterebilirler mi? Bilim şimdi bu soruların peşinde.. Araştınnalar fıllerin ölüleri için yas tuttuğunu kesin olarak gösteriyor. Yollarının üzerindefiliskeletine rast- larlar ise, dikkatli bir şckildc kafata- sını ve fildişini incelerler. Maymunlar da süriide ölen bir üyenin başında günlerce bekleyebilirler. Yaşayan grup üyeleri için empa- ti gösterisi sıçanlarda gözlenen bir tu- tumdur. Harvard Üniversitesi'nden antropolog-biyolog Marc Hauser, acı ile kıvranan sıçanlan izleyen diğer sı- çanların da acı içinde kıvrandıklarını gözlemiş; bu göz- lemi yorumlamak için nöro-biyolojiye gerek olmadığı- nı söylüyor. ŞONUÇ:'HAYVANLAR VE İNSANLAR EŞİTTİR' Hayvan hakları savunucusu Singer, hayvanlar da in- sanlar gibi acı çektiğine göre bu ikisinin onurlu bir ya- şamı hak ettiğine inanıyor: "Acıyı bir insanın ıtıı yok- sa farenin mi çektiği fark etmez. Acı acıdır. Dolayısıyla bu ikisi eşittir." Bilim insanları, ba:ı konulardaki görüş farklılıkla- nna karşın hayvanlara karşı tutumuzun köklü bir değişim geçirmcsi gerektiğinc inanıyor. Ömeğin Avrupa Birliği yetkilileri hayvanlann dalıa "insani" koşullarda yaşarnası için gerekli önlemleri almaya çalışıyor. Çiftliklcrdeki ko- şullar daha sıkı denetleniyor; besi hayvanları kesime git- meden önce bayıltıhyor vb... Ne var ki Singer insanlann vejetaryen olmalan ge- rektiğine inanmıyor. Ancak midye, salyangoz, istirid- ye gibi hayvanlann daha az acı çektiğini düşünerek bun- ların yenmesinin daha doğru olduğunu söylüyor.' Türkçesi: Reyhan Oksay Kaynak: Time, 16 Ağustos 2010 www.comparativecognition.org http://www.psycliol.cam.ac.uk/ccl/ www.disc0vennaga2ine.com •-3 O co > - En akıllı hangisi? Hangi hayvanın daha zeki olduğu henüz netlik kazanmış değil. Ancak kabaca şu sıralama yapılabilir: T Büyük maymunlar ve büyük deniz hayvanları Çok gelişmiş bir yaşamları vardır. Büyük beyinlere sahiptirler; var olduklarının bilincindedirler. Kargagiller Alet kullanımında ve sorun çözümünde rakipsizdirler. Sosyal bağları çok güçlüdür. • - m o Sosyal etoburlar Grup halinde avlanmak eşgüdüm ve iletişim gerektirir. Sürü hayvanları Birlikte yaşarlar, ancak sosyal bir yapıya sahip değildirler. Zekâları çok kısıtlıdır. o<0 tr m ııl "- 1 7UI Çift kabuklu yumuşakçalar Zakâ söz konusu değildir; | hatta bilinçlerinin olduğu bile söylenemez. 2 co cvı CM