Katalog

Doğumunun 150. yıldönümü dolayısıyla: Bursalı Mehmet Tahir ve ‘Osmanlı Müellifleri’ Bursalı Mehmet Tahir ve onun en önemli yapıtı olarak gösterilen “Osmanlı Müellifleri”, daha çok kaynakça yönünden değerli bir yapıt. Kitabın başlığından, yazarların daha çok yaşamöykülerini verdiği sanısını uyandırsa da kitapta yazarlar üzerine kısa bilgiler verilip özellikle ölüm tarihleri ile yapıtları ayrı ayrı gösterilir. Mehmet Tahir’in doğumunun yüz ellinci yılı dolayısıyla yapıt tekrar gündemde. ? M. Türker ACAROĞLU izde çağdaş kaynak ve yaşamöyküsü yazarlarından biri, belki de birincisi olan Mehmet Tahir 1861’de Bursa’da doğdu, İstanbul’da Üsküdar Zeynep Kâmil Hastanesi’nde 1924’te öldü; mezarı Üsküdar’da Aziz Mahmut Hüdai Camii yanındaki mezarlıktadır. Babası Rıfat tarih, yaşamöyküsü, şiir ve tasavvufla uğraşmış. Mehmet Tahir ilkokuldan sonra rüştiyede din ve Arapça dersleri aldı. Babası gönüllü olarak katıldığı TürkRus savaşında (187778) Plevne’de Aziziye Bugünkü Teliş köyünde şehit düştüğünde, oğlu ortaokulu birincilikle bitirdi, askeri liseye yazıldı. Üç yıl sonra orayı da bitirip harp okuluna geçti. Teğmen olarak Manastır Askeri Rüştiyesi coğrafya ve geometri öğretmenliğine atandı. Yüzbaşılığa terfi ederek Üsküp Askeri Rüştiyesi müdürü oldu. Oradan Selanik Askeri Rüştiyesi müdürlüğüne gönderildi. İttihat ve Terakki ile Hürriyet cemiyetlerine üye oldu. Bu yüzden okul müdürlüğünden azledildi. Bir süre sonra ManisaAlaşehir Alayı tabur komutanlığına nakledildi. Buradan İzmir Fırka Divani Harp üyeliği görevine getirildi. Yarbay rütbesiyle emekliye ayrıldı. 1908’de İkinci Meşrutiyet ilan edildikten sonra, Bursa mebusu seçildi. Meclis’in ilk dönemi sonunda da siyasal yaşamdan çekildi. Türk Derneği’nin asil üyelerinden biriydi. Gazete ve dergilerde, genellikle kaynakça ve yaşamöyküsü konularında yazılar yazdı. Bursa’da ilin resmi gazetesi olarak yayımlanan Hudavendigâr gazetesinin 1907 tarihli özel sayısında çıkan “Bibliyografya: İlmi Ahvali Kütüb” başlıklı yazısı kaynakçanın önemini anlatır. YAPITLARI İlkin Kitabi Meşayih ve Ulemadan On İki Zatın Teracimi Ahvali (İst., SAYFA 38 ? 12 NİSAN B 1898) ve Tercümei Hal ve Fezaili Şeyh ülEkber Muhyiddini Arabî (İst., 1898, 1913) ile işe başladı. Meşayihi Osmaniyeden Sekiz Zatın Teracimi Ahvali (İst., 1900), Ulemai Osmaniyeden Altı Zatın Tercümei Hali (İst., 1903), Müverrihîn Osmaniyeden Âli ve Kâtip Çelebi’nin Tercümei Halleri (Selanik, 1904), Aydın Vilayetine Mensup Meşayih, Ulema, Şuara ve Müverrihin ve Etıbbanın Teracimi Ahvali (İzmir, 1906), Hacı Bayramı Veli (İst., 1911, 1913, 1922) ve Kâtip Çelebi (İst., 2. basım, 1913) ile bu işi sürdürüp gitti. Daha sonra en büyük yapıtı olan Osmanlı Müellifleri gelir. M. Tahir, tam on iki yıl uğraşarak Mirat yahut Osmanlı Erbabı Kemal ve Maarifi adı altında bir dizi yapıt yazmaya başlamıştı. Bu dizide, Osmanlıların ortaya çıkışından kendi zamanına değin (1915) gelip geçen, mesleklerinde kitap yazan Osmanlı şeyhleri, bilginleri, edipleri, tarihçileri, hekimleri, matematikçileri, coğrafyacılarının hepsini bölüm bölüm, her bölümde abece sırası gözetilerek yaşamöyküleriyle birlikte basılmış, basılmamış yapıtları, seçme ufaktefek parçaları da gösterilerek bir düzenleme yapmıştı. İşte bundan üç ciltlik Osmanlı Müellifleri adlı büyük yapıt doğmuştur. Gerçi bizde Taşköprüzade Ahmet İsameddin’den (14951561) Edirneli Mehmet Mecdi’nin çevirdiği Hadaik üşşakaik (İst., 1853) ve zeyillerinden Nevizade Ataî’nin (15831635) Hadaik ülhakayık Fi Tekmilet işşekaik (İst., 2 cilt, 1852) ve Tezakiri Şüara gibi kimi kitaplar basılmıştı, bunlarda kimi ünlülerimizin yaşamöyküleri verilmişti ama yeterli değildi. O dönemden sonra yetişmiş yüzlerce, belki de binlerce bilim ve sanat adamızın adları oralarda bulunmamaktadır. Osmanlı Müellifleri, OsmanlıTürk kültürü araştırma ve incelemelerinde belli başlı kaynaklardan biridir. Yazarı, kaynakça çalışmaları konusundaki düşüncelerini şöyle özetler: “Kitaplıklarımızdaki eserlerin bibliyografya kurallarına uygun fihristleri yapılmazsa, onların korunması ve okuyucunun yararına sunulması çok güç olur.” Üç ciltlik Osmanlı Müellifleri, daha çok kaynakça yönünden değerli bir yapıttır. Gerçi başlığından, yazarların daha çok yaşamöykülerini verdiği sanısını uyandırsa da kitapta yazarlar üzerine kısa bilgiler verilip özellikle ölüm tarihleri ile yapıtları ayrı ayrı gösterilir. Yalnızca değerli yazarlar için ayrıltılı bilgiler verilmiştir. Kitapsız bilgin ve sanatçılara alınmamıştır. Bütün ciltlerde, toplam olarak bin altı yüzü aşkın Osmanlı yazarı, bunların yazdığı yirmi bini aşkın kitabı tanıtır. Osmanlı Müellifleri’nin kitap kimliği şöyledir: I. cilt, İst., Matbaai Âmire, 1915, 406+14 s. II. cilt, 1. kısım, İst., Matbaai Âmire, 1915, 192+5 s. II. cilt, 2. kısım, İst., A. Şükrü matbaası, 1922, ss. 193510. + III. cilt, İst., Matbaai Âmire, 1924, 327+13 s. (T.C: 2012 Mehmet Tahir’in üç kaynakçası daha vardır: 1. Ahlâk Kitaplarımız. İst., Necmi İstikbal matbaası, 1909. 44 s. İlkin Sırati müstakim dergisinde yayımlandıktan sonra genişletilmiş olup 200’ü aşkın yazar ve yapıtları üzerine bilgi verir. 2. Siyasete Müteallik Âsârı İslâmiye.İst., Kader matbaası, 1916. 24 s. Politika üzerine yazılmış İslam yapıtlarını tanıtan bir kaynakçadır. Bunun yeni basımı Siyasete Dair İslâmi Eserler adıyla İstanbul’da Yeni Zamanlar Yayınevi’nce 1994 yılında çıkarıldı (34 s.). 3. İdarei Osmaniye Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri. İst., Kitaphanei Sudi, 1919. 38 s. Osmanlı yönetimi dönemindeki Kırım yazarlarını ve yapıtlarını tanıtır. Bursalı Mehmet Tahir’in basılmış öteki kitapları da tarih sırasıyla şunlardır: 1. Türklerin Ulum ve Fünuna Hizmetleri. İst., İkdam matbaası, 1898. 42 s. (Kitaphanei İkdam: 11. Yeni basımı: İst., Necmi İstikbal matbaası, 1911. 47 s. Türk Derneği neşriyatı, sayı 1. 2. Meşayih ve Ulemadan On Zatın Teracimi Ahvali. 3. Delil üttefasir.İst., Hilâl matbaası, 1908. 64 s. (Yeni basım: İst., Necmi İstikbal matbaası, 1909. Sırati Müstakim kütüphanesi: 4). 4. Müntahabati Mesari ve Ebyat, derleme. İst., Necmi İstikbal matbaası, 1912. 192. s. 5. Mevlâna İsmail Hakkı Celvitî Hazretlerinin Muhtasaran Tercümei Halleriyle Matbu ve Gayrı Matbu Âsârını Havi Risale. İst., Matbaai Bahriye, 1913. 9 s. 6. Nazari İslâmda Fark. İst., Müşterek ülmenfa Osmanlı Şirketi matbaası, 1914. 14 s. 7. Menakıbı Harb. İst., A. İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Şirketi, 1917. 23 s. Mehmet Tahir’in 7 kitabı yazma olarak kalmıştır. Bunlar arasında Manastırlı şeyhler, bilginler, ozanlar ile ArapFras atasözleri de vardır. KAYNAKÇA: Osmanlı Müellifleri’nin dizinini Ahmet Rezmi Akyürek hazırlamıştır: Miftah ulkütüb ve Esamii Müellifîn Fihristi. İst., 1928. Kitapta Prof. Dr. M. Fuad Köprülü’nün Bursalı Mehmet Tahir üzerine bir yazısı vardır. Daha önce de Muallim Vahyi Bursalı Tahir Bey adlı bir kitap yayımlamıştır. (İst., Matbaai orhaniye, 1918. 194 s., 1 plânş). Bursalı Mehmet Tahir’in kaynakları arasında, Osmanlı ülkelerindeki kitaplıkların bir bölümü ile Mısır Ulusal Kitaplığı’nın kitap adları defterleri de vardır. Fatma Korkmaz’ın Uludağ Üniversitesi Tarih Bölümü bitirme tezi 2004 yılınad kitap olarak yayımlandı. Murat Bardakçı’nın “Tanihin Arka Odası” başlıklı yazısı Hürriyet gazetesinde çıktı. (20.03.2005). Osmanlı Müellifleri, OsmanlıTürk kültürü araştırma ve incelemelerinde belli başlı kaynaklardan biridir. Yazarı Bursalı Mehmet Tahir, kaynakça çalışmaları konusundaki düşüncelerini şöyle özetler: “Kitaplıklarımızdaki eserlerin bibliyografya kurallarına uygun fihristleri yapılmazsa, onların korunması ve okuyucunun yararına sunulması çok güç olur.” Maarif Vekâleti reşriyatından, adet 63). Yazarları ölüm tarihlerine göre sıraladığını, yalnızca en ünlü oldukları sanat ve bilim bölümlerinden birinde andığını, şiir yeteneği bulunanların da kim şiir ve manzumelerine yer verdiğini söyler. Kitaplar için kaynakça kurallarına göre açıklamalar yaptığını ekler. “Her ilimden iftihar edeceğimiz eserler yazılmıştır” der. Asıl amacının: “Yalnız mesleklerinde eser yazan zatlardan ancak bir kısmının muhtasar hal tercümeleriyle (...) kitaplarının isimlerini yazarak bütün ilim dünyası ile Osmanlı Türkleri’nin meydana getirdiği eserleri bilmek isteyen diğer milletlere hiç olmazsa bu eserlerin fihristlerinin bir kısmını sunup Osmanlı âlimlerinin ilme yüksekliğini ve insanlığa yaptıkları hizmetleri kısa yoldan ispatlamak” olduğunu belirtir. Araplar ve İranlılardan yetişen sanat ve bilim insanlarını ayrıca yazacağını söylerse de bu vadi gerçekleşmemiştir. Osmanlı Müellifleri’nin yine üç cilt biçiminde yeni harflerle yayımını hazırlayan A. Fikri Yavuz ile İsmail Özen, İstanbul Müftülüğü’nde görevlidir. Kitap kimliği şudur: İst., Meral Yayınevi, 197175; XXX+480, XXXI+446,XVI+320 s. İlk cildin baştarafında bir sunuş yazısı ve önsözden sonra, yazarın yaşamöyküsü ve yapıtları ayrıntılı olarak tanıtılmıştır. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1156