Katalog

Atila Alpöge’nin “Hayat Ağacında Tavus Kuşları” üzerine Genç Oyuncular’ın ‘50. yıl kitabı’ ‘Benimle Oynar mısınız’ da Genco ile Çetin... lecek kuşaklara anlatmaya. Önce kişisel arşivlerini elden geçirdiler: Fotoğraflar, gazete ve dergi kesikleri, kişisel notlar, mektuplar, afişler, basılı malzemeler tarandı. İstanbul’da olanlar zaman zaman bir araya gelerek geçmişi konuştular ve ses bantlarına kaydettiler. Ortaya 25 saati aşan ses kaydı çıktı, bir de 800 sayfaya yakın belge. Bütün bunları benim önüme yığıp ‘Haydi, bu serüveni yaz bakalım!’ dediler” Nasıl bir kitap çıkmış ortaya? Son yıllarda yayımladığı tiyatro kitapları, özellikle de Brecht’in Bütün Eserleri’ni içeren dizisiyle yurdumuzda tiyatro edebiyatının beslenip geliştirilmesinde büyük payı olan MitosBoyut Yayınları, Tiyatro/Kültür Dizisi’nin 77. kitabı olarak 2007’nin son ayında Atila Alpöge’nin Hayat Ağacında Tavus Kuşları adlı 301 sayfalık incelemesini yayımladı. Bu denli geniş bir araştırmanın konusu olan ‘Tavus Kuşları’ kimdi acaba? Yanıtı kitabın altbaşlığında buluyoruz: Genç Oyuncular. Yazımı 1987 ile 2007 yılları arasına yayılan kitap gerçekten zorlu bir yazma serüveninin ürünü. Ama bugün ortalama 70 yaşlarına yaklaşan bu ‘gençlerin’ geçmişlerine özlemle bakan bir anı kitabı olmanın ötesine geçiyor. Duygusal olmasına duygusal, coşkulu, ama duygusallığı aşıp nesnel verilere dayanan, ‘50’li yılların tarihsel ve toplumsal olgularına yer veren ve onlarla hesaplaşmasını bilen, sorgulayıcı bir bakışla özeleştiri yapmaktan da kaçınmayan örnek bir bilimsel araştırma çıkmış ortaya. Kitabın asıl önemi de bu yanından kaynaklanıyor: Hem anı, hem tiyatro tarihi, hem sözlü tarih niteliği taşıyan bir yakın tarih incelemesi. Kısaca, her okur kendi ilgi alanına göre farklı açılardan okuyabilir kitabı: Türk tiyatro tarihi içinde Genç Oyuncular topluluğunun öyküsü olarak; Yurdumuzda amatör gençlik tiyatrolarının ilklerinden olan Genç Oyuncular topluluğunun kuruluş ve çalışma biçimi, ilkeleri, imza attığı ilkler, yetiştirdiği tiyatrocular ve bugüne uzantısı açısından; 50’li yıllar Türkiye’sinin tiyatro/sanatına bakış, o yılların toplumsal yapısı, Sıtkı Yırcalı ve Muhsin Ertuğrul örneklerinde sanatçıpolitikacı ilişkisi yönünden; Bugün artık iyice yaygınlaşan, hatta bir anlamda yozlaşan belde festival/şenliklerinin ilk örneği olarak Erdek Şenlikleri’nin amacı, yer seçimi, uygulama biçimi, yöre halkıyla ilişkisi vb. gibi noktaları öğrenmek için; Tiyatro temelinde birleşen bir grup gencin elli yıl süren dostluk öyküsünü dinlemek için. redir./ Pişekâr yerindedir./ Yıl 1950’lerden biridir. / Pişekâr: Efendim safalar getirdiniz / (Zurnacıya) Ammâ benim pehlivanım. / Zurnacı: Buyur benim pehlivanım./ Pişekâr: “Genç Oyuncular” oyununun taklidini aldım. / Çal usul ve ahenk ile de, oyun başlasın.” Sondaki Hoşça Kalın bölümü ise şu sözlerle bitiyor: “Pişekâr: Efendim oyunumuz tamam oldu. Her ne kadar sürçi lisan ettikse af ola!” Önoyunun ardından gelen Birinci Perde, topluluğun 1957’de kuruluşu ile başlayan ve 1963’te sonuçlanan serüvenini yılbeyıl 7 sahnede öykülüyor. İkinci Perde ile Sonoyun olayın düşünsel boyutunu, etkilendikleri olayları ve kişileri anlattıktan sonra Genç Oyuncular’ın yaşadıkları bu etkileyici serüveni amatörlük, kurumsallık, profesyonellik, halk tiyatrosu gibi açılardan eleştirel bir bakışla ele alıyor. Ama sanırım, yazarın kendisinin de dediği gibi, yaşanan bu serüvenin en önemli yanı öyküsü değil, geride bıraktığı etki ve izlerin sorgulanması. Kitabı ilginç ve okunmaya değer kılan özelliklerinden birisi de anlattığı öyküye, sunduğu eklerle renk katması. Kitap, Genç Oyuncular’ın tiyatro serüveninin öykülendiği ana bölümün dışında 65 Çerçeve, 10 tane Ek, Kaynakça ve metne önemli bilgiler ekleyen dipnotlardan oluşuyor. Çerçeveler, tarihsel gelişimi bütünler nitelikte geçmişten günümüze resimler; her yıl topluluğa katılanların adları; yapılan duyurular; Erdek Şenlikleri’yle ilgili belgeler; şenlik kapsamında tiyatronun yanı sıra düzenlenen konser, film gösterimi, şenlik radyosu programları; Erdek’te kendi kurdukları açık hava sahnesinin görünüş ve plan çizimleriyle oyunlarda kullanılan maske ve kostüm tasarımlarını içeriyor. Kitabın sonundaki Ekler ise özellikle araştırmacıların ilgisini çekecek ve işini kolaylaştıracak nitelikte zengin bir arşiv çalışmasından oluşuyor. Bunlardan Gösterim Listesi Genç Oyuncular’ın oynadıkları oyunların, gösterimlerin dökümünü yapıyor (Kronolojik olarak oynanmış oyunların adı, yazarı, oyuncularının yanı sıra gösterim yeri, seyirci sayısı, seyiryeri kapasitesi, bilet fiyatı gibi); Sayılarla Genç Oyuncular adını taşıyan ek, “Arif Erkin’in tuttuğu kayıt defteri”nden alınmış istatistik niteliğinde ilginç sayısal veriler sunuyor; Basından Seçmeler, “Değişik görüş, yorum, eleştiri ve övgüleri okuyucunun bilgisine sunmak, değerlendirme yapmasına olanak tanımak” amacıyla “Genç Oyuncular’la ilgili olarak gazete ve dergilerde ¥ Ë Nilüfer KURUYAZICI Ağustos 1957’de, çoğu İTÜ’de öğrenci olan tiyatro âşığı 13 gencin bir araya gelmesiyle kurulan, varlığını ancak beş yıl sürdürebilse de farklı yanlarıyla sayısız girişime imza atarak Türk tiyatro tarihine damgasını vuran Genç Oyuncular’ın ‘50. yıl kitabı’ elimizdeki. Tiyatro oynamanın ötesinde, lise öğrencileri arasında tiyatro sevgisini yaymak amacıyla etkinlikler düzenleyen, çocuklara yönelik programlar hazırlayan, ilk sokak tiyatrosunu deneyen, ilk tiyatro ve kültür şenliğini gerçekleştiren bir amatör topluluk söz konusu olan. Kitabın adı ise topluluğun ambleminden geliyor: Ortada “duygulara ve düşüncelere hayat veren” bir olgu olarak tiyatro’ yu simgeleyen bir hayat ağacı ve iki yanında onu kollayan tavus kuşları, yani “bazı değerleri savunup kollama görevini yüklenen” genç oyuncular. 9 Muhsin Bey’le Erdek’te... Ayakta Arif, Üstün. Cengiz, Muhsin Bey, Esen, Manfred. Yerde Ergun, Atila, Çiğdem, Genco, Ayla, Birkan, Aytaç (üstte). Çatıda Yaşam: Gençler burayı elden geçirip temizlediler, düzenlediler, yere oturulacak bir şeyler koydular. ‘Çatı’ gerçek bir yuva oldu topluluk için. Önemli bazı konukları bile burada ağırladılar. Aşağıda(soldan sağa) Arif, Atila, Oya, Manfred, Üstün, Esen ve Çetin görülüyor. Kitabın Kurgusu: Hayat Ağacında Tavus Kuşları Türkiye gençlik tiyatroları tarihi içinde önemli yer tutan bir topluluğun öyküsünü gene bir tiyatro oyunu kurgusu içinde veriyor. Kitap, SunuşÖnoyunİki Perde, 10 Sahne OrtaoyunuSonoyun’dan oluşuyor. Oyuncular olarak da tüm Genç Oyuncular’ın adları ile Dostları’nın adları sıralanıyor. Gerçekten de oyunun başındaki Merhaba bölümü bir ortaoyunu izleyeceğimizi doğrular nitelikte: “[…] Şimdi oyunyeri ışıklanmak üzeCUMHURİYET KİTAP SAYI 946 Kitabın yazılış öyküsü: Atila Alpöge yazmış kitabı, ama o kendini yalnız “sıradan bir zabıt kâtibi” olarak niteliyor ve giriş niteliğindeki “Seyir Defterinden Birkaç Satır” adlı bölümde “sözü kitabın esas sahiplerine, Genç Oyuncular’a bırakıyor”. Kitabın malzemesinin nasıl toplandığına ve nasıl yazıldığına baktığımızda anlıyoruz Atila Alpöge’nin neden kendini zabıt kâtibi diye tanımladığını: “Genç Oyuncular 1987’de karar verdiler serüvenlerini geSAYFA 16