Katalog

6 HAZİRAN 2010/ SAYI 1263 PAZARİ YÜKSEL AKKAYA Van Yüzûncû Yıl Ünlversltesl, Prof. Dr. - Bu sadece bize özgü değil. özellikle 1968 öğrenci hareketlerinden sonra kapitalist dünyada üniversitelere ve öğrencilere bakış radikal şekilde değişti. Üniversitenin ve öğrencilerin sistemi tehdit eden bir konumda olduğu düşünüldü. öğrencilerin içinde emekçilerin çocuklarının oranı düşürüldü. Örneğin Fransa'da 1980'lerin başında işçi çocuklannın üniversite öğrencileri içindeki oranı yüzde 11 'ken, 1990'lann sonunda yüzde 6'ya düştü. Bunu Türkiye'de daha net gözlemliyoruz. 12 Eylül ve YÖK bunun radikal bir uygulaması. Izlenen siyaset kadar iktisat politikalan da bunda önemli paya sahip. Piyasanın gereklerini yerine getirecek, daha dogrusu 24 Ocak karartarının gereği olan bir üniversite isteği YÖK'te somutlaştı. Bir yandan düzeni tehdit etmeyen bir üniversite ve öğrenci; diğer yandan toplumun değil piyasanın isteklerini yerine getiren bir üniversite ve ona uygun ögrenci hedef alındı. Bu tutumun somut ömeklerinden biri sosyal politika bölümlerinin piyasaya uygun olarak önce çalışma ekonomisi ve endüstri ilişkilerine, sonra da insan kaynakları bölümlerine dönüştürülmesi. -1968 ögrenci hareketi sadece öğrencilerin değil, toplumsal sorunlarla pratik olarak ilgilenen bir akademisyen kuşağının da sonucu. Söyleneni pekiştiren eylenen eylemdir. Yani çalışmadan çevre hakkına, pek çok sorunla ilgili teori üretenler, bunu pratikleriyle desteklemeli. Yoksa söylenenler sırça köşklerin süsiü duvarlannı aşmaz. Fransızların ünlü sosyoloğu Pierre Bourdieu ölümüne yakın katıldığı işçi mitingi nedeniyle meslektaşlarınca kıyasıya eleştirildi. Oysa, Bourdieu tüm teorik birikimini son bir pratikle taçlandırmak istemişti. Edvvard Said de önemli bir örnek. Muhalifliği yüzünden neredeyse akademik ve siyasal linçle karşılaştı. İkisi de toplumsal, siyasal sorunların eylemcilerine hem esin kaynağı oldu, hem umut ve güç verdi. önceki yıl 1 Mayıs'ta Istanbul sokaklarında gaz bombaları ve biber gazı dumanı içinde beni ve Fuat Ercan'ı gören tersane işçileri "Gelecek yıl da inadına sokaktayız, sizi görmek bize cesaret, umut veriyor" dedi. Tekel işçilerinin kararlı, inatçı direnişinde yer alan akademisyenler de bu açıdan önemliydi. Merkezden uzakta olmak, aktivistliği daha da zorlaştırıyor. Her bölgenin, kentin kendine özgü dokusu akademisyenlerin de toplumsal sorunlara yönelik tutumlarında etkili oluyor. Eğitim ödeneği merkez ve batıdaki üniversitelere göre daha yüksek olan üniversitelerde toplumsal sorunlara duyarlılığı görmek pek mümkün değil. En pasif eylem olan imza atmaktan bile imtina ediliyor. Buralarda temel kaygı "servet" biriktirmek. Bunun yollanndan biri "ders ticareti". Verebileceğinden daha fazla saatte ve çeşitte ders vermek. Bırakın toplumsal sorunlara duyarlılığı ögrenci sorunlarına, eğitime karşı duyarlılık bulmak bile zor. - Bir ülkenin siyasal, toplumsal, iktisadi, kültürel vb. tüm sorunları bir akademisyenin temel sorunları olmalı. Siirt'teki kız ocuklarının yaşadıklan da, Zonguldak'taki kömür madenlerinde ı önlem alınmadığından katledilen işçilerin "kaderleri" silet takip sistemleriyle biyolojik ihtiyaçlan kısıtlanan . işçileri de, banka kuyruklanndaki emekliler de, yokŞjUİluktan okuyamayan çocuklar da bir akademisyenin sofjifUK)labilmeli. -(jöçjjkluğunu ve gençliğini kurslarda, dershanelerde heba etmiş Şğrenciler, üniversiteyle tanıştıklarında düş kınklığına uğruybr/Bunu atlatınca, aldıklan eğitimin ne işlerine yarayacaklannı soruyor, toplumsal açıdan önemli olan dersleri bırakarak, piyasada işlerine yarayacak derslere önem veriyorlar. Bugân doğru düzgün roman okumamış bir kuşak ile karşı karşıyavız. Kentin ve bölgenin özelliklerine göre öğrencilerin tutumlar da değişiyor. Kuşkusuz, istisnalar toplumsal sorunlara duyarlı bir ögrenci kitlesi olduğunu da gösteriyor. 1 Mayıs ve TEKEL işçileri direnişlerinde olduğu gibi. • Imtlyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına ilhan Selçuk Genel Yayın Yönetmenl: İbrahim Yıldız Yayın Yönetmeni: Ayşe Yıldırım Gtfrsel Yönetmen: Aynur Çolak Sorumlu Müdür: Miyase llknur Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ Idare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar öktel Sok. No: 2 34381 Şişli / İstanbul (0212) 343 72 74 (20 hat) Reklam Genel Müdürü: özlem Ayden Genel Müdür Yardımcısı: Nazende Pal Reklam Koordinatörieri: Hakan Çankaya / Neşe Yazıcı Rezervasyon Yönetmeni: Onur Tunalı (0212) 251 98 74/ 75 / 343 72 74 (554-555) Baskı: DPC Doğan Medya Tesisleri Hoşdere Yolu 34850 Esenyurt / İstanbul Cumhuriyet gazetesinin parasız pazar ekidir. Yerel süreli yayın. ([email protected]) Yaratıcıyı oynama sırası insanda. DNA teknolojisi, kopyalama derken sentetik hücre de yaratıldı. Yani cansızdan bir canlı üretildi. Bu sıçramanın insanoğluna ne getireceği belirsiz. Bilim insanları belirsizlikten endişeli. Çünkü hayal gücü, sermaye ve doymak bilmeyen hırslar bu gücü yönlendirecek. Ne de olsa Pandora'nın Kutusu açıldı bir kere. ALİ DENİZ USLU I nsanın genetik haritasını çıkaran ilk bilim insanı Amerikalı Craig Venter, laboratuvar ortamında bakterilerin DNA'sını kopyalayarak ilk yapay DNA'yı üretmişti. Bilim dünyası bunu şaşkınlık ve heyecanla karşıladı. Endişe sonradan geldi. Sonuçlar iki şekilde yorumlandı; bilimde devrim ve etik problem. Ama Maryland Enstitüsü'nde çalışan ekip bir adım daha attı ve canlı bir bakteri hücresine yapay DNA'yı nakletti. Yapay DNA ile yaşayan hücrenin genetik kodu laboratuvarda nasıl belirlendiyse, hücre o şekilde davrandı. Bölünerek çoğalan hücreler yapay DNA'lara sahipti. Bu da bizim dilimizle yapay bir canlının üretildiği, yaratıldığı anlamına geliyordu. Venter, yapay DNA'nın başansının ardından "bir hücreyi bilgisayar olarak görürseniz, işletim sistemi hazır. Geriye sadece bu yazılımı yüklemek kalıyor" diye konuşmuştu; şimdi yazılım da yüklendi. Evet, tartışmalar sürüyor. Bu bilimsel sıçramanın insanoğluna ne getireceği belirsiz. Onkim Kök Hücre Teknolojileri Genel Müdürü Aysel Yurtsever (sağda) Pandora'nın Kutusu'nun açıldığını söylüyor. Sonuçlarını kestiremediğimiz ve durduramayacağız değişimlerin yaşanmasının kuvvetle muhtemel olduğunu da anlatıyor. Ona göre yeni bir çağ çoktan başladı. Yapay hayatın dünyaya kazandırdıkları, kazandıracaklarını sıralamak gerekirse; yapay bakterilerle hava kirliliğine ve küresel ısınmaya önlem alınabilmesi, koruyucu tıbbın en üst seviyeye çıkması, kaliteli ve uzun ömür, yeni enerji kaynakları, açlığa karşı ucuz ve kaliteli besin üretimi ve daha pek çok muazzam gelişmenin kapısı aralanıyor. Aynı kapıdan gelenler arasında Hollywood filmlerinin senaryolarından daha rahatsız edici olanlar da var; yeni hastalıklar, yaratılan hastalıklar yani biyolojik silahlardaki çeşitlilik, sipariş insanlar, iktidar çatışmasında bu teknolojilerin payı, toplumdaki uçurumun iyice açılması, üstün ırk yaratma hırsı. - Geçen hafta "sentetik hücre" ve "yapay hayata ilk adım" kavramlannı duyduk. Zira gündem çabuk ve sert şekilde değişti ama bu konuda bilmediğimiz, anlamadığımız çok şeyin olduğunu unutmadık. Kopyalanan koyun Dolly'nin bilimsel olarak kapıyı çaldığı, sentetik hücre üretiminin ise kapıyı kırdığı söyleniyor. Nedir hikâyenin aslı? - Dolly klonlamaydı, kopyalamaydı. Basit şekliyle genetik bir benzerin üretilmesi anlamına geliyordu. Şu anki gelişmeye göre çok masum bir ilerleme bu. Şimdi, yaratmak hayal gücüyle sınırlanıyor, aslında sınırsızlık demek daha doğru. Sentetik hücre, cansızdan üretiliyor. Canlı üremek ister, bu onun doğası çünkü amacı neslini sürdürmektir. Cansız ürer mi? Hayır. Pandora'nın Kutusu bu noktada açılıyor. Cansıza canlılık özelliği katarsam, ürer. O üremeyi kontrol edebilir miyiz? Edemezsem? Sonuçlarını tam bilemediğimiz bir gelişme var önümüzde. Genetik kirlilik de çok yakında gündemimize düşecek. - Dünya ve hayat manipüle edilmiyor mu bu şekilde? - "Manipüle edilmiş dünya", doğal dünyanın rahminde büyüyor. Bugünkü karmaşık, kalıcı olmayan yapıdaki doğal dünya, milyarlarca yıllık bir evrimin sonucu. Doğal ayıklanma ve genetik değişim mekanizmaları, Parmak izi bile artık tek değil K imerik canlılara evriliyoruz. Daha anlaşılır şekliyle iki DNA'lı bir canlı demek. ilginç bir örnekle de literatüre giriyor; İngiltere'de bir boşanma davasında yüklü miktarda para talep ediliyor. Ortada üç çocuk var. Baba DNAtesti yaptırıyor. Baba yüzde yüz baba ama teste göre anne çocukların annesi değil! Kadın hapse atılıyor. Neden açık; "kimden çaldın bu çocukları?" suçlaması var. Araştırma derinleştiriliyor ve annenin rahim dokusundaki testler sonunda çocukların onun olduğu anlaşılıyor. Yani insan da evriliyor. Artık parmak izi bile tek ve güvenilir değil. Neyle karşı karşıya olduğumuzu bilmemiz gerekli. • türleri zaman içinde biçimlendirmiş, değiştirmiş, ortadan kaldırmış ve dönüştürmüştür. Günümüzde biyoteknolojiyle manipüle edilmiş, evrimsel modellerin yol açacağı dalgalanmalar, tüm toplumsal değerlerimizi zorluyor. ilerlemeler mülkiyetin toplumsal temelinin genişlemesini değiştirecek. Buna karşı ya kesin pozitif tutarlı bir yanıt verilecektir ya da sistem "tersinden çözüm" geliştirecektir. Demek istediğim artık sanayi çağı kapanıyor. Başka bir çağ başlıyor. 21. yüzyılın sonunda bambaşka bir dünyaya uyanacağız. îlaşır sekild&örneklersek, bu gelişme nelere gebe? imelere çift tar^^akmak gerekli. Şunu biliyoruz ki insanlar luştan bu yana ölüfHklüğü istiyor. Elbette bu ölümsüzlük bedensel değil, genetik aktarımın sonsuza taşınması anlamında kullanılıyor. Doğa bu anlamda kendini dengeliyor olsa da günümüzde bunun önüne geçmek mümkün. Yeni gelişmelerle insanlık adına çığır açılması kaçınılmaz. Hastalıkların önüne geçmek, koruyucu tıbbın yükselişi bu şekilde kamu masrafları ve zaman kaybını önlemek, erken tanı da devrim, organ nakli ve üretiminde inanılmaz gelişmeler, uzun ve kaliteli ömür ki 120 yıldan belki de 200 yıla kadar, hiç olmazsa 80 '. yaşında seks yapabilmek, tükenmeyen ya da yenilenebilir enerji kaynakları, açlığa karşı ucuz gıda üretim imkânı ve daha sayılabilecek onlarca çılgın gelişme... j ÜSTÜN IRK TEHDİTİ İ - Koruyucu tıbbın önünün açılması, ömrün uzaması, hatta 80 yaşında seks yapabilmek fıkri güzel de, sentetik hücre devrimi sermayenin, siyasi erkin elinde iktidar aracı olursa ki muhtemel, ürkütücü değil mi? - Evet, ürkütücü, fazlası da var. Tüm bunlar, dünyada iktidara sahip olma histerisinde büyük bir çatışma alanı. Yine de biyoteknolojik manipülasyonlar konusundaki tartışmaların hiçbiri teknolojinin ilerlemesini durduramaz. Yeni teknolojik gelişmeler, yeni düzenlemeleri de beraberinde getirecektir. Bilimin neyi nasıl yapacağını, teknolojinin yaşamımıza nasıl yansıyacağını, toplumdaki egemen sosyal ve ekonomik güçler belirliyor. İnsan soyunu kurtarmak, yoksulluğa son vermek, gerçek özgürlük ancak toplum ve insan çıkarını başa alan doğayla barışık, kolektif üreticilerin, kolektif denetimiyle mümkün. - Bu gelişmeler "insan siparişi'ne kadar gidiyor. Istediğiniz özelllklerde ve yeteneklerde çocuk yapabilmek buna dahil. Talep, insanlann parasına ve arzulanna bırakılırsa bu işin sonu olur mu ya da "üstün ırk" yaratmak gibi bir fantezi? - Yaratıcı ya da yetenekli insanlar sipariş etmek işin kolay kısmı. Tabii bu ne kadar kendi çocuğunuz oluyor, kişinin zihniyetiyle orantılı. Yakın zamanda herşey için bir kılıf uydurulabilir. Arap ülkeleri Behlül'ü beğeniyormuş, kimileri de Bihter hastası. Tüm dünyada Behlüller ve Bihterler olur mu? Olur. Sermayenin el attığı her şey çirkinleşecektir. Düşünülmesi gereken bunu devletlerin nasıl kontrol edip, nasıl kullanacak olduğu. Çünkü işin silah boyutunda bir spreyle binlerce kişiyi zehirleyebilirsiniz. Irk yaratma derdine gelince öjenik uygarlık tehdidi biliniyor. Öjenik, iyileştirilmiş, üstünleştirilmiş doğum ve tohum anlamına geliyor. Bunu Hitler idea haline getirmişti. Tüyleri diken diken eden bir şey. Film senaryosu gibi, farkı bunlar çok gerçek. Aristokrasisi zengin, kusursuz fizikleriyle fabrikasyon bir ırkın önünde diğerleri ne kadar direnebilir? işte o yüzden tehlike siyasi. Türkiye'de araştırmalar yasak. Üzücü ki bu yasak, olanları algılamamızı da engelliyor, bizi savunmasız bırakıyor. Kamu, endüstri ve akademik birliktelik ile bunun denetimi yapılarak araştırmaların başlaması gerekli, acilen! - GDO'larda da aynı sıkıntı vardı. - Hem yasaklıyoruz hem genetiği ile oynanmış tohumları kullanıyoruz. Bize gelen her şey genetik olarak oynanmış olanlar. - Bu konuda en ileri ülkeler hangileri? - iran inanılmaz bir ilerleme kaydetti. Hayali zorlayan teknolojilere sahipler. Amerika'dan üstünler. ilk beşi sıralamak gerekirse İngiltere, Rusya, Çin, israil, iran. • [email protected]