Katalog

Terry Barrett'dan Fotoflrafı Elegtlrmefc Imgelerl Anlamaya Glrlş' Fotoğrafı okuma yaklaşımlan Fotoğra- fa eleştl- rel yakla- şımda bu- lunmak hangl öl- çütlere dayan- malı? Bu soruya yanıt niteliğini de Içeren yayınlar son yıllar- da kitap raflannda dlkkat çekmeye başladı. Fotoğra- fı Eleştlrmek. ImgeleriAn- lamaya Glrlş, özelllkle fo- toğrafa nasıl bakılması ge- rektiği konusunda ve Im- geleri anlamaya girlş nlte- liğlnde ayrıntılı örnekler Içerirken kuramsal bllglnin önemine işaret ediyor. O KayaözsEZClN I A merikan asıllı bir sanat / \ eğitimcisi olan Terry Bar- / % rett, kitabın giriş bölü- JL JLmünde üngeyi değerlen- dirmenin en iyi yollanndan birinin "onu gözlemek ve üzerine düşü- nüp konuşmak" olduğunu belirti- yor haklı olarak. Nitekim sanat eleştirisi de bunu gerektirir. Be- timleme, yorumlama, değerlendirme ve nihayet kuramlaştırma gibi dört aşama- dan gcçiyor fotoğrafa kuramsal yakla- şım. Bu an a bölümlcme çerçcvcsinde öncc genel anlamda eleştiri kavramı üzerinde duruluyor, daha sonra dört aşama açılımsal yöntemle ele alınıyor ve eleştirel yaklaşım örnekleriyle pekiştiri- liyor. Kitap boyunca eleştiri kavramı olumsuz yargı anlamında dcğil, bakış ve değerlendirme çabası olarak geniş bir etkinlikler alanını kapsayacak biçimde yorumlanıyor. Yazara göre eleştiri, bü- tün sanat dalları için geçcrli olmak üze- re "sanat hakkmda bügûenmiş söy- lem"dir(s. 18). MANA VE ANLAM ARASINDA Peki, fotoğraf açısından bu söylem nasıl başladı? Dadaist vc sürrealist tek- nikler, fotoğraftan yararlanarak plastik sanatlar kapsamı içinde bu teknolojik bulgunun alanını genişletirken, onun genel sanat terimleri aracılığıyla yorum- lanmasınm yolunu da açmış oluyordu. Barthes, "camera lucida" ile bu yolu ge- nişleten düşünürlerin başında geliyor. Fotoğrafa özgü içerik ("studium") ve fotoğraf görüntüsünün izleyici üzerinde yarattığı etki Cpunctum") terimlerini yaygınlaştıran odur. Rosalind Krauss da fotoğrafın 1%0'h yıllarda tarihsel ya da SAYFA 10 estetik nesne kimliğini ardında bırakıp "kuramsal bir nesne" haline geldiğini öne sürmüştü. Nitekim Terry Barrett da fotoğraf konusunda "kategorik" bir sı- nıflama yaparken, bu sınıflar arasında "kuramsal fotoğraf" diye ayn bir bölüm üzerinde duruyor. (Bu bölüm dışında, "betimsel", "açıklayıcı", "yorumsal", "etik" ve "estetik" açıdan değerlendi- rici türde fotoğraf tasnifi yapıyor.) Türü ne olursa olsun, her fotoğraf için sanatçının niyeti ile o fotoğrafa yö- nelik yorum arasında doğrudan bir ör- tüşüm söz konusu değil. Ilk bakışta aynı şey gibi görünse de yazar, mana ("mea- ning") ve anlam ("signifıcance") arasın- da bir aynm yapar. Ona göre, anlam, manadan daha "kişisel"dir. Anlam, bir fotoğrafın bizi nasıl etkilediğinc veya bi- zim için ne demek olduğuna gönderme yapar. Mana ise, anlamdan daha nesnel- dir, fotoğrafın kendinde ne olduğuna, birçok insanın işaret edebileceği veya herhangi bir bilgili izleyicinin açıkça an- layabileceği şeye gönderir bizi (s. 86). Bu noktada eleştirmenler, sanatçılar, ta- rihçiler, komisyoncular, koleksiyoncular ve izleyicilerden oluşan bir "yorumcu- lar cemaati" devreye girer. Kimsenin kendi algısını "mümkün tek algı" gibi görmemesi gcrektiğinin altını çiziyor ya- zar. "Cemaat" hataları düzeltecek, bir yorum, ancak duyumsanabilir olup "bil- giye katkıda bulunduğu sürece" kabul görecektir (s. 87). Her yapıta dışardan bakan kişinin o yapıta yükleyeceği yorum farklıdır kuş- kusuz. Eco'nun "açık yapıt" kuramı fo- toğraf için de geçerli. Bu bağlamda "yo- rumsal stratejiler" başlığı altmda for- malist (biçimci), semiyotik, Marksist, stüistik, biyografik, yönelimci (intentio- nalist), tekniğe da yalı yorum türlerı üzerinde duruyor yazar. Ona göre eleştirmenler, "ge- niş bir perspektif- ten" yorumlar fo- toğraflan. Bu ise fotoğrafın anlam dağarcığına açık lık getirmek açı- sından kaçınıl- maz. Bir fotoğrafa bu stratejilerdcn birkaçıyla bakıla- bilir, bakılmalı da. Örneğin Edward Weston'ın fotoğ- ratlarının çoğu es- tetik açıdan de- ğerlendirici kate- goriye girdiği hal- de, çevrcnin yıkı- mını kınayan fo- toğrafları etik açı- dan değerlendirici katcgoriye uyar (s. 126). Yazar, bağlam- sal açıdan fotoğra- fa bakarken de iç- sel, orijinal, dışsal bağlamlar üzerin- de durur. lçsel bağlam, betimsel olarak "apaçık" olana dikkat et- Sırt Çantasındaki Dört Mevslm. Brastal, 1932. meyi gerektirir; buna karşılık dışsal bağ- lam, bir fotoğrafın içinde bulunduğu ya da sunulduğu "durum"la ilgilidir. Fo- toğrafın nerede ve nasıl görüldüğü, onun anlamını "kökten etkiler." Örne- ğin Doisneau'nun Fransız kafelerinden çektiği fotoğraflara, içkinin kötülükleri- ni anlatan bir broşürde yer verilmişti. Fotoğrafın dışsal bağlamıyla ilgilidir bu. Barthes, basın fotoğraflarınm dışsal bağlamı üzerine söz ederken bu bağla- mı "iletim kanalı" olarak isimlendir- mişti (s. 178). Orijinal bağlama gelince, Barrett bunu, fotoğrafı "sadece görmüş olmakla edinilen bilgiden fazlasını ge- rektirecek kadar gizetnli" olmak biçi- minde yorumluyor. FOTOĞRAF NEDİR NE DEĞİLDİR? Kitabın "Fotoğraflan Değerlendir- me" bölümünde yazar, örnekler üzerin- den değerlendirme ölçütlerine ışık tu- tuyor. Burada Sontag'ın ünlü kitabında, insanlann gerçeğin basit görünümleriy- le oyalanarak Platon'un mağarasında oturmaya devam ettikleri yolundaki suçlamasını anımsamak gerekir. Yazarın değerlendirme ve yargı kav- ramlarını "eşanlamlı" görmesi, bu iki kavramın örtüşmesi demek. Her değer- lendirme, yargıyı da gerektirir mi? Ya- zara göre her eleştirmen, "iyi" ya da "kötü" gibi kesin yargılarda bıılunmaya egiümli. Yargı ise bir nedene ihtiyaç du- yar, yorumlar gibi yargıların da bir "mantığı" vardır çünkü. Nedensiz yar gılar pek fayda sağlamaz. Öte yandan eleştirmenlerin kullandığı ölçiitlcr fark- lıdır. Bunların çoğu yaygın sanat ku- ramlarından türetilmiş akımlar içinde gruplandınlabilir: Gerçekçilik, dışavu- rumculuk, biçimcilik ve enstrümenta- Solda: Kmtharin» Hepbum, 2 Mayı* 1955. K.H., Kahverengl, Ince, mağrur ve büyüleyicl kadın tlpinln bir ömaği. Sağda: Francl» Bacon, portn, 11 Nltmn 1979. RlchardAvedonun ob/ektmnden lizm (yaşam için sanat) gibi. Bunların dışında başka ölçüüer de söz konusu olabilir. Ölçütler birbirine katılabilir ya da aynı fotoğraf üzerinde farklı ölçütler uygulanabilir. Bu ise çok farklı yargılara yol açabilir. Böyle bir esnek açıdan fo- toğrafa yaklaşmak, fotoğraf gibi başka sanat türleri için de geçerlidir. Yargıla- rın nesncleri tekil fotoğraflar ya da poıtföyler olacağına göre, her yargı ait olduğu yapıtla ya da yapıtlarla sınırh ka- lacak, ama gerektiğinde o sanatçının başka işlerini de kapsayabilecektir. Yazar, görüşlerini, kitabının yargılarla ilgili bölümünde, Hilton Kramcr ve Grace Glueck'in yorumlan eşliğinde Robert Mapplethorpe gibi yaygın etik kuralların dışında kalan uç bir örnek üzerinde yoğunlaşunyor. Kramcr, bu fotoğraflan "iğrenç" bularak onların sergUenmesinin kamu ahlakmı "ihlal" ettiğini öne sürerken, Glueck onu yo- rumlar ve dışavurumcu ölçütlerden yola çıkar. Bu türden karşıt görüşler, aynı yayın organında yer alır ve farklı tepki- İere yol açar. Ama görüşler genellikle sanılanın aksine olumludur. Örneğin Koch, onun kimileri tarafından "porno- grafik" bulunan fotoğraflarını "ütopya- cı bir estetiğin peşinden zarif ve ikna edici biçimde koştuğu için" takdir eder (s. 187). Sanat meraklılannın kafalannda dü- ğümlenen ve çoğu zaman açığa vurul- mayan ana sorulardan biri kitabın ye- dinci bölümünde ele alınıyor: "Bu sanat mı?" Hatta neyin fotoğraf olduğu neyin olmadığı sorusu da bu ana sorunun bir uzantısı. Kitap boyunca sürdürülen ku- ramsal yaklaşım, fotoğrafın sanatsal de- ğer içeren örnekleri söz konusu olduğu- na göre, sorunun yanıtı kuşkusuz olumlu olacak. Aynca bu tür fotoğrafın müze koleksiyonuna dahil edilmesi ve 1%0'lardan bu yana ekonomik değeri- nin hızla yükselmesi, tartışmaları anlam- sız hale getirir. Danto'dan Barthes'a, Sontag ve Gombrich'e uzanan kuramsal yorumlar da cabası. Burada ışığın yaptı- ğı resmi, "yalan söyleyebildiği için" sa- nat sayan H.P. Robinson'ın ünlü sözü- nü de anabiliriz. Barthes daha ileri gide- rek fotoğrafın sanat değil, "büyü" oldu- ğu görüşünde ısrar eder ve bu büyünün fotoğraftaki "geçmiş gerçeklik"ten kay- naklandığını öne sürüyor. O nedenle de öteki temsil sistemlerinden farklı fotoğ- raf. Işin özü, önünde sonunda fotoğraflar üzerine yazmak ve konuşmak eyleminde düğümleniyor. Terry Barrett kitabının son bölümünde, fotoğraf üzerine yazacak ve konuşacaklara bu ko- nuyla ilgili olarak bazı temel öneri- lerdc bulunuyor. Sonuç olarak pratik öneriler bunlar; her öneri fotoğrafı değerlendiren kişiye göre ağırlıkb olacak, uygulanması ise yazana ve konuşacak olana göre öncelik-sonralık değeri taşıyacak. Ancak fotoğrafı "doğru" okuma- da, kuramsal bilgi birikiminin önemi tartışılmaz. • Fotoğrafı Eleştiımek: Imgderi Anlamaya Giriş/ rerry Barrett/ Çeviren: Yeşim Harcanoğlu/ Ha- LeeUHIer. yalbaz Kitap/268 s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 5 2