Katalog

r OKURLARA LJünya yazarlart mutfağa girersekazı nasıl pişirir, sosu nastl kanşttrır, biberi nastlserper, üstiine bir kap edebiyatı nasıl parçalar, deyişleri nastl rendeler, bilge domatesler, erbap kalem köfteler, soğanlı deneme tadında çeşnüer, öykü tadmda turtalar, yumurta sarısı kıvamında tiratlar. Bu nitelemelerde bulunmak öyle zevkli ki her an kabak ladt verdirebilir. Londralı fotoğrafçt Mark Crick'in kitabı 'Kafka'mn Çorbast", ünlü yazarlartn kaleminden çıktığını iddia ettiğj mutfak maceralarmdan oluşuyor. Mark Crick ile çok tat alarak okuyacağmtz kitabı 'Kafka'mn Çorbasint hem karıştırdık hem de konuştuk. Teyzeler, amcalar, kardeşler, nineler, dedeler, kocakartlar, hacısı, hocast, bıçkın ağır abisi, sümüklü şirin veletleri, tekir kedileri... Büyük bir ailenin fertleri... Yazarının içselinde konuşlu kalabalık aile duyumsayısı, kasaba ahalisinin birlik duygusu, sohbetler, buluşmalar, güçlü paylaştmlar şeklinde akan ortak hayatlar... Ahmet Büke birey birey yaztyor hepsini... Ahmet Büke ile "Kumrutıun Gördiiğü" adlt kitabınt ve öykülerinin belkcmiğindeki o gözlemci çocuğu konuştuk. CemalSüreya'ntn "KasaBalt Lorca" diye adlandırdığt ve erken yaşta aramızddn bir kaza sonuct4 ayrılan Abdülkadir Bulut'un yaşamt F. Saadet Bilir ve Ali Bilir'in kaleme aldtğ: "Abdülkadir Bulut: 'Kasaba//Lorca"'adlt kitapla okura sunuluyor. Kitabı Ali Taş değerlendirdi. însant ve hayatı tütn yönleriyle imgelere bü'ru'ndürerek anlamlandırma uğrasında olan ve siirin bir umut, yaşamsal bir ihtiyaç olduğju inanctnı yitirmemiş bir şairyazar Ahmet Ada. Çtkttğt bu keşifve yaratıcılık yolculuğunda doğa tütn yönleriyle kendisine pusula. Ada ile poetik yazılartnı toplayan 'Modem Şn'r Üzerine Yazı lar'ı veson şiir kitabı 'Paça/; Bulu/'u konuştuk. Bol kitaplı günler... PeterBrooktan 'BoşMekân' Hayata açık sahne O Ali BULUNMAZ f iyatronun sınır tanımayan bir sanat dalı olduğu açık. Herhangi bir mekânın sahneleştirilebileceği de ortada. Kısacası her an her yer bir sahneye dönüşebilir. Ansızın her şey dekorlaşabilir, dekor sanılanlar da oyunun bir parçası olabilir. Tiyatro eleştirmeni vc yönetmen Peter Brook, tiyatronun ne olduğunu, ne olmadığını ve onun zihninde neler çağnştırdığını sorgularken spot ışıklanndan, perdedcn, seyirciden ve karanlıktan söz açmasma rağmen, daha derine inmenin gerekliliğini vurgular. Bu yüzden Boş Mekân kitabında dörtlü bir sınıflandırmaya gider: Ölümcül, kutsal, kaba ile şimdi ve burada tiyatro. Brook'un önünde bir sorun var: Ne yazılmışsa o mu oynanacak? Yazanmıza göre, "metne bağımlı kalan oyuncu taklit ve gelenekten kurtulamaz", yani trajedinin ruhuna erişemez. Oysa trajedinin esası, oyunu canh biçimde sahnelemekten geçer. Brook burada "ölü doğmuş ya da hatta bir an için inandırıcı görünen gerçek bir yaşamın parıltıları olduğuna" Peter Brook, Eskimeyen Shakespeareöen sonra BoşMekânla karşımızda. Brook, bir yönetmen ve eleştirmen olarak tiyatronun anlamı ve Işlevi üzerinde dururken kendini metin yazarı, yönetmen, oyuncu ile izleyicinin yerine koyarak, hem içeriden hem de dışarıdan bakıp değerlendirmeler yapıyor. I ' Brook Içln tlyatroda vöntem veya formül yok. l$in özü uygulama. safllam bir metin. lyl bir yönetlm. doğru kostüm ve sahneleme ve bunlann hakkını verecek becerlkll bir oyunculuk... ınanır. Brook tam bu nokta üzerinde dururken, genele bir kapı aralar ve tiyatronun kimliğini eşeler: "Tiyatro sözcüğünün pek çok savruk anlamı var. Dünyanın birçok yerinde tiyatronun kesin bir yeri, açık seçik bir amacı yok, parçalanmış bir halde varlığını sürdürüyor. Tiyatronun biri para peşinde koşuyor, biri olmayan koşullardan şaşkına dönmüş, gücü tükenmiş durumda oradan oraya sürükleniyor." Belki de tiyatro için ölümcül olan budur, kimbilir... Buna bir de Brook'un "beceriksizlik" eleştirisini eklersek, tiyatronun neredeyse bir dolu sorunu ameliyat masasma yatırılmış oluyor. "Sahneleme, tasanmlama, konuşma tekniği, yürüme, oturma ve dinleme"deki beceriksizlikler. Aslında Brook, ölümcül sıfatını tiyatronun başına yerleştirirken bir türdeıı çok eleştirel bir bakış açısı oluşturmaya çalışıyor. Ölümcül oyun, ölümcül eleştirmcn, ölümcül yazar ve beylik olana kafa tutmayan ölümcül yönetmen bileşimiyle meydana gelen bir bakış açısı, "Metni ve oyunu nasıl daha iyi hale getirebiliriz?" sorusuna yanıt aramanın fitilini atcşliyor. DOĞAÇLAMANIN KUTSALLIĞI Tiyatroda kutsal olanla yüksek ya da nezih olan birbirine kanşınca ayak kayıveriyor. Oysa Brook'a göre nezih olan kutsallaştırılınca yavanhğa yönelün de kaçınılmazlaşır. Şiirsellik tiyatroda anlam zenginliğini sağlayabiliyorken, Brook bundan vazgeçildiğini söyler. Durum böyle olunca, tiyatrodaki kutsallığın yani şaşırtmanın (hayrete düşürme de denebilir buna) harekete geçirilmesi gerekir. Bir bakıma "uyandırma"dır bu; temelinde de doğaçlama yer alır: "Buna göre seyirci öyle bir sarsılır ki her şeyi yeni bir gözle görme yetisi kazanır, gözü açılır ve çevresindeki ha yatı baska türlü görmeye başlar." Brook'un kastettiği, amacın kutsallığı; gündelik hayatın gizlediklerini, herkesin içinde yatanları dürtükleyerek dışarı çıkartmak. Burada yine Shakespeare'i örnek gösterir, onun fizik ötesini amaç belleyişini, öbür taraftan da fazla yükseklerde dolaşmayışını; seyirciyi kaldırıp kaldınp yere indirişini anlatır. Brook, kutsal tiyatronun yerde mi yoksa gökte mi aranması gerektiğini sorgularken, kaba tiyatroya kafa yormaya başlar. Ona göre "halka yakın", "biçemden yoksun" ve "ele ne geçeni silah olarak kullanan" kaba tiyatroda, seçip ayıklama gibi bir eylem söz konusu değil. Onun "halk" derken anlatmaya çalıştığı, "sataşma", "amansız taşlama" ve "çarpıtıp karikatürleştirme"yi kapsayan, içinde "utançsız bir neşe ve kahkahanın" bulunduğu kaygısız gelenektir. Neşe ve kahkaha, hicveden, putlan kıran ve toplumsal değişim yaratmayı amaçlayan bir işleve sahip. Ömeğin Brecht, izleyiciyi sarsıp aldını en doğru biçimde çalıştırmasını sağlamak isteyen yabancılaştırma etkisi ya da tekniğiyle buna büyük katkıda bulunur. Brook, kaba tiyatro ve öncülerini anarken sözü yeniden gününe getiriyor: "Bugün kabalığm her zamankinden daha diri, kutsallığmsa her zamankinden daha ölümcül olduğunu kabul etmeliyiz (...) Tiyatronun istendiğini, çahşanlarına güvenildiğini söylemek güç. Böyle olunca inançlı ve dikkatli bir izleyici kalabahğmın toplanacağım düşünemeyiz. Onun dikkatini avcuna alacak, inancım zorlayacak olan biziz. Bunu yapabilmek için gizli kapaklı, hileli hiçbir şeyin olmadığmı kanıtlamalıyız." HAREKET HALİNDE TİYATRO Kaba, ölümcül ya da kutsal, hangi nitelikle anıhrsa anılsın, hep şimdiki zamanda var olan tiyatro Brook'a göre önünde sonunda hem bir büyüteç hem de küçülteçtir. Küçük bir olay büyütülüp oyunlaştınlabileceği gibi makrokosmosa alternatif bir küçük dünya da yaratılabilir. Brook için tiyatroda yöntem veya formül yok. tşin özü uygulama. Uygulamadan, sağlam bir metin, iyi bir yönetim, doğru kostüm ve sahneleme, tüm bunların hakkını verecek becerikli bir oyunculuk anlaşılmalı. Brook'un bu belirlemeleri yaparken kendini metin yazarı, yönetmen, oyuncu ve seyircinin yerine koyduğunu da not edelim. Yani olaya tam ortasından bakıp tez(ler)ini güçlendiriyor. Onun bir başka tezi, tiyatronun yapaylıktan büyük ölçüde uzak durması gerektiğiyle ilgili. Sahnenin hayatla bağlantılı olmasına dair bir açılım bu; oyuncunun ve seyircinin kırmızı halıdan sakınmasını sağlayacak bir değerlendirme: Dış dünyaya geçit verecek ve olmazsa olmazı; tekrar, temsil ve yardımı göz ardı etmeyen bir tiyatro. Bu da "izleyicide açlık ve susuzluk yaratacak çalışmalar ortaya koyma" gibi bir amaçla beraber hayat bulabilir ancak. Brook şunu da söyler: "Tiyatro hareket halinde olduğundan onun kara tahtası sürekli silinir." Perde açılmadan veya kapanırken bütün bunları düşünmeli. Brook'un istediği de bu sanki; eleştirel bir gözle tiyatroya bakmak, onu bir gereklilik olarak görmemek... • Boş Mekân/ Peter Brook/ Çeviren: Ülker lnce/ Hayalbaz Kitap/182 s. bulunmaz [email protected] http://bulunmazali81.blogspot.com TURHANGÜNAY epostîi: [email protected] [email protected] Imtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına Orhan ErinçOGenel Yayın Yönetmeni: ibrahim YıldızOYayın Yönetmeni: Turhan GünayO Sorumlu Müdür Miyase llknurOGörsel Yönetmen: Dilek AkıskalıOYayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.Oİdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli Istanbul, Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 640Baskı: DPC Doğan Medya Tesisleri, Hoşdere Yolu, 34850 Esenyurt ISTANBUL 0 Cumhuriyet Reklam: Genel Müdür: özlem Ayden/ Reklam Müdürü: Eylem ÇevikOTel: 0 (212) 251 98 74750 (212) 343 72 74 0 Yerel süreli yayın 0 Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1084 SAYFA 3