Katalog

Balzac'tan sanat ve sanatçının sorunları CİZU BASYAPH Gizli Başyapıt Büyük izlenimci ressam Cezanne'ı, Picas- so'yu, Henry James gibi bir yazarı ve Jacques Rivette gibi bir sinema ustasını derinden et- kilediği söylenen Balzac'ın Gizli Başyapıt\, gerçekten de okuru içten ve derinden etkileyen bir öykü. özellikle sa- natın ve sanatçının sorunlarına kafa yoranlar için. ~ı Aydoğan YAVAŞU 1 612 yılının Aralık ayında bir gün, Nicolas Poussin adında cebi delik ama yeteneldi bir delikanlı, tıplu 1993 yılının sonlarına doğru soğuk bir Aralık sa- bahı, yalnızca fotoğraf çektirmek için önüne kadar gelen Enis Batur'Ia Sa- mih Kifat gibi, Paris'tcki Grands- Augustins sokağındaki eski ve gör- kemli yapınm öniine gelir. Gelir ve Fran- çois Porbus Usta'nm evdc olduğunu öğre- nir öğrenmez döner merdivenin sonundaki sahanhkta karşılaştığı tuhaf giysili, gösteriş- li dantcl yakalığı olan yaşlı adamla (Fren- hofer) birlikte atölyeden içeri girer. Ressam Porbus, Frenhofer karşısında saygıyla egilir. Poussin'i ise, üstadın yanın- da getirdiği sıradan biri olarak algı- lar. Pouissin, kargaşa ve devrim- ler dönenıindc daha o zamanlaı ünlcnen ve kötü günlerde herkes adına kutsal atcşi ko- ruyan birkaç inatçının za- man zaman ziyaret ettiği bir tabloya dikkalle bakar. O güzel resim, kendisini karşı- ya geçirecek kayığın parası- na vermeye hazırlanan Mı- sırlı Merycm'i canlandırmak- tadır. Bu resim, yaşlı.ressam Fren- hofer'in de hoşuna gitmektedir. Fakat gene de bazı eleşürileri vardır. Frenhofer'e göre, "Büyük şair olmak için dil bilgisini iyi bilmek ve dû yanlışı yapma- mak yetmez." O, baktığı resimde düşünce- nin sıcaklığını da görmek, yakalanıak ister. Bu amaçla Porbus'a sanat üstüne uzun bir söylev vcrir. Porbus'un o resimde başarılı ve başarısız olduğu yerleri gösterir. O ka- dar ki, bir ara bir şövalyenin ve tuvalin kar- şısma geçip paletinc aldığı boyalarla 'iki aeemi'ye handiyse ders verir. Şövalyedeki gergin beze karmaşık renkleri bir deli gibi vururken, öte yandan heyecanla, çılgınlar gibi anlatmaktadır: ".. .Şurada Tiziano'nun zengin ve sanşın rengi, rıpkı zayıl bir kalıbı kınuı erimiş tunç gibi, onıı içine döktüğün ince Dürer çizgisini patlatmış. Başka yerde çizgiler da- yunmış ve Venedik paletinin olağanüstü taşkmlığuıa karşı koymayı başarmışlar. Fi- gürü ne kusursuz biçinıde çizmiş, ne de kusursuz biçimde boyamışsın; bu kararsız- lığın izleri her yerde görülüyor. U iki ra- kip tarzı aynı üstün yeteneğin potasında eritmek için gerckli gücü kendinde görme- diysen, yaşam koşullarmdan biriııin sirnge- si olan o birliği elde etmek için, açıkça iki- siııden birini seçmek gerekirdi."(.. .)"Sa- natın görevi, doğayı kopyalamak değil, dı- §avumıaktır.(...) Bizim işinıiz, nesnelerin ve varlıkların düşüncesini, ruhunu, çehre- sini ele geçirmektir. Görsel etkiler! Görsel etkiler! ...Yaşamın geçici arızalarıdır onlar; kendisi değildir. Bir el yalnızca bedene bağlanmaz; yakalamamız ve aktarmamız gereken bir düşünceyi sürdüriir ve dışavu- rur. Ne ressam, ne şair, ne de yontucu, görsel etkiyi nedeninden ayırmamalıdır; baş edilmez biçimde birbirinin içindedir onlar. (...) Güzellik şakaya gelmez. Ken- dini kolay ele vermez. Teslim olmaya zor- lamak için sıkıştırmak, sıkıca sarılmak ge- rekir." Frenhofer'in acımasız eleştirileri Pous- sin'i tedirgin eder. Yaşlı üstada karşı çıkar. Ustat, "Kim bu ufaklık?" diye sorunca Po- ussin, "Her türlü bilginin kaynağı olan bu kente (Paris'e)" yeni geldiğini söyler. Por- bus'un uzatuğı bir kâğıda Meryem'in çizgi- lerini oracıkta ustalıkla aktarır. Poussin'in çizgilerini başarılı bulan Frenhofer, eskiler- de kalmış ünlü ressam Mabuse'ün tek öğ- rencisi olduğunu söyler ve Porbus ile Po- ussin'i birlikte, birkaç kadeh şarap içmek ve gene sanattan, resimden konuşmak için evine davet eder. Frenhofer'in evine gel- diklerinde Porbus, Frenhofer'in "Kavgacı Güzel" adlı henüz ha- zırlık aşamasında olan cfsanevi tablosunu görmek ister. Bu konuda epey ısrarcıdır. Yaşlı ressam buna kesinlikle izin vermez, çünkü onu henüz kusursuz bulmamaktadır. Şaşırtıcı bir §ey tabii: Yaşlı ve inatçı ressam Fren- hofer hâlâ, "Alı, aşk bir gi- zemdir, yalnızca gönüllerin Jibinde yaşayabilir ve bir er- kek, isterse en yakın arkadaşı- na, 'îşte benim sevdiğim!' dedi- ğinde, her şey bitmiş demektir" de- mektedir. Tabii gene de Gillette'i aniden karşısında görünce irkilmiş ve kızın "ürkek bir Gürcü kızının saf ve sade edasıyla" dunnasına hayran kalmıştır. Atölycye çağrılan Porbus ile Poussin, tu- valde hiçbir şey göremezler. Yaşlı tilkinin kendileriyle dalga geçtiğini düşünürler. Çünkü tuvalde yalnızca sayısız tuhaf çizgi- ler vardır. Tabii bir de tuvalin bir köşesin- de çıplak bir ayağı ucu. Fakat Frenhofer, orada kusursuz bir kadın resminin varlı- ğında inat etmektedir. Epey sen tartışma sahnclcrinden sonra şöyle der Frenhofer: "Yürürken yalnızca yürümüşüm. Hiçbir şey üretmemişim!" Böyle de dese, Frenho- fer, Catherine adlı o 'efsanevi tablo'sunu yeşil bir şayakla örttükten sonra konukları- m scssizce, aceleden ezilip büzülerek atöl- yesindcn kapı dışarı eder. O gece, bütün tuvallerini yaktıktan sonra ölür. Kitabm Fransızca aslından olağanüstii güzellikle çeviren Samih Rifat, Balzac'ın Gizli Başyapıt adlı bu kitabıyla tutkulu bir ilişki kuran -Cezanne hariç- bir başka bü- yük ressamın da Picasso olduğunu söylü- yor ve ekliyor: "Balzac'ın Gizli Başyapıfı özellikle sanat dünyasını çok ilgilendirmiş bir metindir. Çünkü tepeden tırnağa res- min, sanatın, yaratının sorunlanyla örülü- dür. Yazddığı dönemden başlayarak res- şamları, sanatçılan, sanat tarihçilerini şa- şırtmış, düşündürmüş, heyecanlandırmış- Ur." • ii '... hoyratça aransa üstümüz sinsice eşelense cebimiz hiçbir şey çıkmazdı birbirimizden başka; ne ihanete, ne sadakate bulamazlardı bir kanıt biz; birbirimize görüntir birbirimize kokardık..." Gizli Başyapıt/ Honore de Bdzac/ Çe- viren: Samih Rifat/ Can Yaytnlart/ 60 s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 4 1 SAYFA 11