Katalog

TMMOB Gıda Mühendisleri Odası üketiciler, yaşamlarını sağlıklı bir biçimde sürdürmek ve gereği gibi beslenmek için, gıda maddelerinin tüketiminde kendilerince doğru bildikleri yolları izleyerek doğru seçimler yapmaya çalışırlar. Gıda maddesinin satın alınması aşamasında çok farklı kriterler göz önünde bulundurulur. Bu kriterler arasında dikkat edilmesi gereken ve bilinçli bir şekilde incelendiğinde mutlaka fayda sağlayacak olan bir kriter vardır: gıda maddesinin etiketi. Gıda maddesinin etiketi; doğru düzenlenmesi ve bilinçli okunması halinde, gıda maddesi ile tüketici arasındaki en temel ve sağlıklı iletişim aracıdır. Bu iletişim aracını doğru kullandığımızda; hem gıda maddesinin tüketiminden maksimum faydanın sağlanması mümkün olur, hem de tüketicinin yanıltılması ve sağlık riskleri minimuma iner. Etiket; gıda maddesini tanıtıcı her türlü yazılı veya basılı bilgi, marka, damga ve işaretleri içeren ve gıda ile birlikte sunulan veya ambalajında basılı bulunan tanıtım bildirimidir. Görüleceği gibi, işin en başında, etiketin tanımlanmasında çok önemli bir ipucu vardır tüketiciler için. Satın alınan ürün dökme olarak pazarlanan bir ürün dahi olsa (buna örnek olarak marketlerde şarküteri reyonlarında satılan peynirler, zeytinler verilebilir); gıda maddesinin adı, üretici firmanın adı ve adresi, orijin ülke, son tüketim tarihi ve parti ve/veya seri numarası gibi gıda maddesinin tanıtımına yönelik bilgiler tüketicinin görebileceği yerlerde bulundurulmalı veya gıda maddesiyle birlikte tüketiciye sunulmalıdır. Gıda maddelerinin etiketlenmesine yönelik tüm kurallar, tebliğler ile belirlenmiştir ve uyulması zorunlu olan kurallardır. Bu kurallara uyulmaması, hukuki yaptırım nedenidir. Etiketleme ile ilgili yürürlükte olan yasalara göre; ¦ Satışa sunulan her gıda maddesinin ambalajında etiket bulundurulması zorunludur. ¦ Etikette; gıda maddesinin adı, içindekiler, net miktarı, üretici ve paketleyici firmanın adı, tescilli markası ve adresi, son tüketim tarihi, parti numarası ve/veya seri numarası, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca verilmiş olan üretim izin tarihi ve sayısı, sicil numarası veya ithalat kontrol belgesi tarihi ve sayısı, orijin ülke, gerektiğinde kullanım bilgisi ve/veya muhafaza şartları ile hacmen yüzde 1,2 den fazla alkol içeren içeceklerde alkol miktarının bulunması zorunludur. ¦ Gıda maddelerinin içinde bulunan katkı maddelerinin etiket üzerinde hem adı, hem de E Kodu ile belirtilme zorunluluğu yoktur. İki bilgiden biri yeterlidir. Ancak, katkı maddesinin fonksiyonu mutlaka belirtilmelidir. ¦ Görüleceği gibi, etikette üretim tarihi belirtmek yasal zorunluluk değildir, ancak son tüketim tarihi mutlaka etiket üzerinde yer almalıdır. Son tüketim tarihi; ürünün raf ömrüne göre yalnızca gün, ay, yıl olarak veya ay ve yıl birlikte veya sadece yıl olarak belirtilebilir. Ancak, kristal ve kesme şeker, yemeklik tuz, sakız gibi bazı ürünlerde son tüketim tarihinin belirtilmesi zorunlu değildir. Bu ürünlerin raf ömrü kısıtlı değildir, başka bir deyişle geçen zaman, ürünün kalitesini olumsuz etkilemez, sağlık riski yaratmaz. T Gıdaların dili: Etiket ¦ Gıda maddesinin bileşiminde tatlandırıcı var ise "İçinde tatlandırıcı vardır" ifadesi, hem şeker hem tatlandırıcı var ise "İçinde şeker ve tatlandırıcı vardır" ifadesi, gıda maddesine yüzde 10 veya daha fazla şeker alkol eklenmiş ise "Aşırı tüketimi laksatif etkiye neden olabilir" ifadesi, kullanılan tatlandırıcı içerisinde aspartam var ise "Fenil alanin içerir" ifadesi etiket üzerinde yer almalıdır. Bu uyarılar metabolik rahatsızlığı olan bir kısım tüketici için hayati önem taşımaktadır ve bu kesim tarafından mutlaka hassasiyetle okunmalıdır. ¦ Gıda maddesinin adı, net miktarı, son tüketim tarihi ve yüzde 1,2’den fazla alkol içeriyorsa içerdiği alkol miktarı etiketin aynı yüzünde yer almalıdır. ¦ Gıda maddesinin etiket bilgileri tam, doğru ve anlaşılabilir olarak ifade edilmelidir. ¦ Etiketleme dili Türkçe olmalıdır. Türkçenin yanı sıra uluslararası kabul görmüş diğer resmi diller de kullanılabilir. Türkçe etiketi olmadan pazara sunulan ürünlerde etiketleme kuralları açısından yanlış yapılmış demektir. ¦ Etikette bulunan tüm maddeye dayalı oldukça fazla sorun yaşanmaktadır. ¦ Bebek mamaları, glutensiz gıdalar, diyabetik ürünler gibi ürünleri tanımlayan özel beslenme amaçlı gıdalar dahil, herhangi bir gıda maddesinin etiketinde, o gıda maddesinin hastalıkları önleme, iyileştirme ve tedavi etme özelliği olduğunu bildiren veya ima eden ifadeler yer alamaz. Bu hususlar yine gıda maddesinin tanıtımı ve reklamı için de geçerlidir. Ancak bu noktada bir konuya açıklık getirmek gerekir: etiketleme tebliği ile kurala bağlanmış kimi sağlık beyanlarının kullanımına izin verilmektedir. ¦ Bu kurallara uygun olarak dahi olsa; etiketinde, tanıtımında veya reklamında beslenme beyanı ve/veya sağlık beyanı yapılan gıdaların etiketinde beslenme yönünden bilgilendirme yapılması zorunludur. Diğer gıdalar için böyle bir zorunluluk yoktur. Enerji değeri; protein, karbonhidrat, şeker, yağ gibi öğelerin miktarının belirtilmesi beslenme yönünden etiketleme tanımı içerisindedir. Bir örnek vermek gerekirse "light meşrubat" satın aldığınızda etiketinde besin öğeleri yer almalıdır, ancak normal bir meşrubat için böyle bir zorunluluk yoktur. Beslenme etiketlemesi kapsamında verilen bilgiler ambalajın tek bir yüzünde bulunmalıdır. ¦ Gıda maddesinin enerji veya yağ değerlerinde sağlanan en az yüzde 25’lik azalmalar etiket üzerinde "azaltılmış" veya eşdeğeri bir kelimeyle ifade edilebilmektedir. "Azaltılmış" ifadesinin eşdeğeri olarak en yaygın kullanılan terim, yabancı bir kelime olmakla birlikte "light" ifadesidir. "Light" ifadesinin enerji açısından mı, yağ miktarı açısından mı kullanıldığını etikette okumak gerekir. ¦ Geleneksel hali ile tuz ilave edilerek üretilen ürünlere yemeklik tuz eklenmediği takdirde "Tuz ilave edilmemiştir" ifadesi yer almalıdır. ¦ Besin ögeleri çizelgesinde vitamin veya mineral bulunması; bu vitamin veya mineralin günlük ihtiyacımızın en az yüzde 15’ini karşıladığı anlamına gelmektedir. Gıda maddesinin "yüksek" miktarda vitamin veya mineral içerdiğinin belirtilmesi ise, günlük ihtiyacımızın en az yüzde 30’u kadar vitamin ve mineral içerdiği anlamına gelmektedir. Yazının içeriğinden anlaşılacağı gibi, gıda maddelerinin etiketleri tüketiciye sadece "raf ömrü" veya "katkı maddesi"ne yönelik bilgiler vermemekte, oldukça yoğun bilgi aktarmaktadır. Bu yazımızda daha çok temel kavramlara açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Ancak, bu yazıda hiç değinilmeyen ve son derece hassas ve önemli olan etiketlerde yer alan sağlık beyanları konusu bir sonraki sayıda tek başına değerlendirilecektir. Tüketici etikette yer alan bilgileri okuma, anlama ve maksimum faydayı sağlama konusunda bilinçlendiğinde ve bunu bilimsel temele dayanmayan, kulaktan dolma kaygılarla değil gerçekçi temellerle sağladığında gıda maddelerinin etiket ve reklamlarında yaşanan birçok sorun gündem dışı kalacaktır. Bir ürünün doğru tanıtılması ve pazarlanmasında "satın alan" kesimin oluşturduğu gerçekçi baskılar, en az denetimden sorumlu resmi otoriteninki kadar etkili olacaktır. yazılar fonla zıtlık teşkil edecek şekilde, silinmez karakterde, okunabilir renk ve boyutta olmalı, ambalaja sağlam bir şekilde basılmış, yapıştırılmış veya tutturulmuş olmalıdır. Ayrıca etiket üzerinde bulunması zorunlu bilgiler başka yazılar ya da resimlerle örtülmemeli veya kesilmemelidir. ¦ Gıda maddesinin etiketi, ambalajı ve biçimi sahte veya yanıltıcı olmamalıdır. Etiketin okunması sonucunda; gıdanın doğasına, bileşimine, özelliklerine, miktarına, raf ömrüne, orijinine ve üretim metotlarına göre hatalı bir izlenim yaratılmamalı; gıdanın sahip olmadığı etki ve özelliklere atıfta bulunmamalıdır. Özellikleri açısından benzer olan gıdalara üstün olduğunu beyan edecek biçimde olmamalı; yanlış izlenimler yaratmak suretiyle doğrudan ya da dolaylı olarak, anlam karışıklığına yol açabilecek veya tüketiciyi başka gıda maddesi ile ilgili olduğunu düşündürebilecek ya da tüketiciyi yanıltacak resim, şekil ve benzerlerini içermemelidir. Bu hususlar gıda maddesinin tanıtımı ve reklamı için de geçerlidir. Görüldüğü gibi bu kurallar sadece etiketler için değil, tanıtım ve reklamlar için de geçerlidir. Üzülerek belirtmek gerekir ki, ülkemizdeki gıda maddelerinin etiketlenmesinde bu 29