Katalog

nkara başkent ekonomisi Modern sanayinin serüveni Sümerbank ve Etibank'la başladı... 28Ekim2011Cuma382 Ekonominin temeli planla atıldı MURAT KIŞLALI NKARA Cumhuriyetin kurulduğu 1923 yılında Türkiye'de Osmanh döneminden gelen ufak atölyeler ve imalathanelerin dışmda sanayi yoktu. Bugün Türkiye dünyanm 17. büyük ekonomisi. Bu ekonominin temelleri Ankara'da, üstelik devlet eliyle atıldı. İşte, Korkut Boratav, Gencay Şaylan, Şevket Süreyya Aydemir, Mustafa Özkan ve Gündüz Ökçün gibi ekonomist ve tarihçilerin kaleminden o dönemin öyküsü... A İlk yıllardaki liberal dönem Cumhuriyetin ilk yıllan olan 19231931 yıllan arasmdaki dönem, pek çok ekonomi tarihçisine göre, görece liberal bir dönemdi. Ekonomik kalkmmada temel unsur olarak görülen özel sektörün güçlendirilmesi amacıyla 1924 yılmda İş Bankası, 1926 yılmda Emlak ve Eytam Bankası kuruldu, 1927 yılmda Teşviki Sanayi kanunu çıkanldı. (Şaylan 1980) Teşviki Sanayi (1927) Kanunu özel yerli sanayiye çok geniş himaye, teşvik ve muafıyet unsurlan sağladı. Ne var ki tüm davetlere rağmen, yabancı sermaye, Türkiye'ye gelmedi. Yerli özel sermayenin de aynı dönemde parlak bir smav verdiği söylenenemez. Bunun yerine anonim şirketler ve inhisarlar kanalı ile ve Türk sermayedarlarla işbirliği içinde ülkede faaliyet göstermeyi tercih etti. Bütün teşvik ve himayelere rağmen özel teşebbüs doymuyor, daha fazla himaye, daha fazla muafiyet ve imtiyaz istiyordu. Devletin özel teşebbüsle kurduğu ortaklıklar devlet hazinesi aleyhine sonuçlar doğurmuştu. Devletçilik dönemi başlıyor Bu dönemde Türkiye, uluslararası alanda da 1929 Büyük Buhranı ile karşı karşıya kalmca, Mustafa Kemal ve yönetimi dev letçiliği çıkış yolu olarak seçti ve başanlı da oldu. Artık konuşulan veya kabul gören "özel teşebbüslerin yapamadığım devlet yapsın" görüşü değil, "ülke için yaralı ve gerekli olaııı devlet yapsın" görüşü idi. 1933 yılmda ilk 5 yıllık plan uygulanmaya başlanması ve bu planda yer alan projeleri gerçekleştirme görevinin aynı yıl kurulan Sümerbank'a verilmesi, Sümerbank'm devletçilik açısıdan bir simge olarak kabul edilmesine neden olmuştur. Sümerbank bir kalkınma holdingi olarak düşünülmüş ve hükümetçe hazırlanan birinci beş yıllık sanayi planının yürütülmesi görevini üstlenmiştir. Sümerbank dünyada ilk kurulan ekonomik kalkınma kuruluşlarmdan biriydi ve modeli, yetişmiş insangücü, yurda getirdiği teknoloji ve çalışma yöntemiyle bir okul işlevi görmüştü. Atılım yıllan Genel olarak bakıldığında Batı sermayesine umut bağlayan bir sanayileşme modelinin terk edildiği büyük kapitalist merkezlerle ekonomik bağların asgariye indirildiği 19331939 dönemi Türkiye'de tam tersine, durgunluk değil, özellikle sanayi alanında atılım yıllanydı. Bu yıllarda ulaşım, özellikle demiryolu şebekesi, elektrik santralleri, demirçelik endüstrisi gibi "ferdin yapamayacağı" işler, kamu yatırımlan ile ve devletçilik politikası adına inşa edilmişti. Türkiye ekonomisi tarihinin en hızlı büyümesini bu yıllarda yaşamış, bu yedi yıldaki ortalama büyüme hızı yüzde 8,56'ya ulaşmıştır. 193239 dönemi devletçiliği bir milli sanayileşme çabasıydı ve geri kalmış ülkelerde devlet öncülüğünde planlı sanayileşme uygulaması da ilk defa Atatürk Türkiyesi'nde gerçekleştirilmiş oldu. Ankara da bu dönemde yürütülen çabaların plan ve uygulama merkezi olarak, Türkiye 'nin bugün geldiği noktaya ulaşmasmda en önemli köşetaşlarmdan birisi olmuştur. Sovyetler'den gelen heyet Sovyetler Birliği dışa kapalı bir ekonomi sayesinde buhranın etkisi dışmda kalıyordu. Türk planlama çalışmaları 1932 Ağustosu'nda bu ülkeden Türkiye'ye Prof. Orlof başkanlığmdaki bir Sovyet heyetinin gelmesiyle başladı. Orlof heyetinin, Türkiye'de kurulması gerekli sanayi tesisleri ile ilgili hazırladığı raporu İktisat Vekili Celal Bayar kabul etti ve 1933 yılı içerisinde başvekalete sundu. 17Nisan 1934'te kabul edilen Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, planı uygulayacak olan Sümerbank'a tebliğ edildi. Bazı yabancı şirketlerin maden arama imtiyazlarmın ve tesislerinin veya yerli şirketlerdeki hisseleri bu dönemde millileştirildi. Bunlara örnek olarak Ergani Bakır, Ereğli Şirketi bulunmaktadır. Devletçiliğin madencilik alanında en önemli hamlesi ise Etibank'm kuruluşudur. 'Bunalıyoıum, her taraf yokluk içinde' Serbest Fırka'nın kapatılmasmdan sonra Mustafa Kemal, bazı siyasi liderlerle birlikte uzun bir Anadolu gezisine çıktı ve hükümete karşı duyulan hoşnutsuzluklarm kaynağmm iktisadi olduğunu bizzat tespit eti. Mustafa Kemal'in ekonomik sıkmtılarla ilgili tespitleri, bu gezisi sırasmda umumi katibine söylediği şu sözler ile ortaya çıkmaktaydı: "Bunalıyorum çocuk, büyük bir ıstırap içinde bunalıyorum! Görüyorsun ya, her gittiğimiz yerde, mütemadiyen dert, şikâyet dinliyoruz. Her taraf derin bir yokluk, maddi manevi perişanlık içinde. Ferahlatıcı pek az şeye rastlıyoruz. Memleketin hakiki durumu ne yazıkki bu." ANKARA'NIN İLKSANAYi TESİSLERİ