Katalog

¥ sınıflandırmayı bozmuyorlar. Paleontologlar arasında fosil dinozor savaşları da çıkmış! Müzeler çok büyük paralar vermeye başlayınca rekabet oluşmuş. Mesela önceleri birlikte çalışan iki Amerikalı Edward Drinker Cope ve Othniel Charles Marsh daha sonra anlaşmazlığa düşüyorlar. Ekipleriyle Wyoming’de ayrı ayrı dinozor fosilleri çıkaran Cope ve Marsh, 1877’de fosilleri hızla Doğu’daki büyük müzelere satma yarışına girmişler. Karşılıklı suçlamaları zamanın gazete ve dergilerinde uzun süre haber olmuş. Durum öyle bir hal almış ki her ikisi de silahlı koruyucular bile kiralamış. Fakat bu rekabet sayesinde 130 yeni dinozor türünü ortaya da çıkarmış hatta bunların iskeletlerini de inşa etmişlerdir. Gamze Akdemir ve Mümtaz Arıkan söyleşide. DİNAZORLARIN ÖMRÜ... Dinozorların ömürlerinin ne kadar olduğu tahmin ediliyor? Türüne göre 30 ila 130 yıl arasında değişiyor. En uzun yaşayan dinozorların dev otoburlar Sauropodlar olduğu sanılıyor. Çünkü pek düşmanları yok, o kadar iriler ki. Böyle birkaç özel türü ana özellikleriyle anlatır mısınız? Mesela beyinlerinin büyüklüğü vücutlarına oranla küçük. Anladığımız anlamda akıllı havyanlar değiller ama hepten aptal oldukları düşünülmemeli onca zaman egemen olabilmelerini geliştirdikleri birtakım korunma taktiklerine bağlamak olası. Bu da içgüdüyle sarılı bir akılla olur. Sonra hepsi olmasa da içlerinde yüzücü olanlarının olduğu, denize doğru inen izlerden anlaşılmış durumda. Mesela kendi yavrusunu yiyen bir tür etobur var: “Colepsis.” Hatta karnında yediği yavruyla bulunmuştur. İlk dinozorlardan “sabah yağmacısı” anlamına gelen Eoraptor da önemlidir. Triyas döneminde, 230 ile 225 milyon yıllar arasında yaşamıştı. 1 metre uzunluğunda küçük bir hayvandı. Kertenkele kalça kemikliydi, ön bacakları daha kısaydı. Pençeleri 5 parmaklıydı. Onun gibi ilkel dinozorlarda görülen 5 parmak, daha sonra evrimleşen Theropodlar’da 3, hatta 2 parmağa doğru azalacaktı. Jura döneminde 150 milyon yıl önce yaşayan dev otobur Apatosaurus, 21 metre uzunluğu, 40 tona yakın ağırlığıyla en iri kara hayvanlarındandı. Yine Jura dönemindeki Brachıosaurus 70, Süpersaurus 100, Ultrasaurus ise 150 GIGANOTOSAURUS (Jiganotozorus) ton kadardı. İlginç bir örnek de Hadrosaur dinozor ailesinden ses çıkaran, 10 metre uzunluğundaki otobur Parasaurolophus’dur. Fosili ABD’de bulunmuştur, Kretase döneminde yaşamıştır. En ilginç yanı, 1 metrelik boynuza benzeyen ibibiğidir. Bu kemik oluşumunun içinde hava kanalları vardır. Avurtlarını şişirerek bu kanallarda hava pompalar ve ses çıkarabilirdi. Uzmanlar bu sesin obua sesini andırdığını açıklamışlardır. Parasaurolophus’un, çıkardığı sesle, soydaşlarını tehlikeye karşı uyardığı veya eşini çağırdığı tahmin ediliyor. Kitabınızda bir de hayali bir insansı yaratıktan bahsediyorsunuz… Evet, eğer deniliyor dinozorlar yok olmasaydı da memeliler de gelişme imkânı bulamasaydı çünkü öyle olacaktı, o zaman dinozorlardan zamanımıza kadar uzanan evrimde ortaya nasıl bir yaratık çıkabilirdi sorusunun varsayımıdır. İnsanın atası dinozorlar değil ama memelilerin ataları olarak dinozorlardan önce memeli benzeri sürüngenler var, oradan geldiği düşünülüyor. Megazostrodon diye 12 cm’lik bir fare şeklinde bulunuyor fosil. Ve ilginçtir yumurtluyor ama memeli. Yavrularını sütüyle besliyor. Bu evrimde bir geçiş halkası olarak düşünülebilir. Yeni çalışmanız yine doğa ile mi ilgili? Bir anlamda evet, insan doğasının karanlık yönüyle ilgili. Cinayetler üzerine İnsanlığın Karanlık Yüzü adlı bir kitap hazırlıyorum, yine baştan sona çizimli olacak. Önümüzdeki yıl bitirmeyi planlıyorum. Milattan önceki cinayetlerden başlayarak ki tabletlerde kazılıdır, günümüzdeki cinayetlere kadar çok çeşitli zaman dilimlerine ait cinayetleri inceliyorum. Macbeth gerçekten yaşadı mı, Kral’ı öldürdü mü de var, yani Shakespeare dönemi de var. Osmanlı döneminde işlenen cinayetler de… Suikastler, seri cinayetler, Karındeşen Jack gibi meşhur caniler var. ? gamzeakdemir@cumhuriyet.com.tr Dinozor Kitabı/ Mümtaz Arıkan/ NTV Yayınları/ 192 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1038 SAYFA 5