Katalog

Dr. Reyhan Tutumlu’nun Vüs’at O. Bener incelemesi üzerine... Vüs’at O. Bener sanatına açıklayıcı bir yaklaşım Memet Fuat Ödülleri’ne üniversitelerimizde hazırlanmış bilimsel incelemeler de katılıyor. Bu tür çalışmaların öteden beri pek azı kitaplaşmaktadır, edebiyat kamuoyunun bu incelemelerle tanışması bu yüzden çok güçtür. Bu yıl böyle bir dosya “Eleştiri/inceleme” dalında birincilik kazandı. Seçici Kurul üyesi olarak Dr. Reyhan Tutumlu’nun başarılı çalışmasını yarışmaya katılan öteki meslektaşlarının tezleriyle birlikte okudum. Onlar da akademik derecelerini hak etmiş genç araştırmacıların çalışmalarıydı. Ancak bir yarışmaya katılanlardan yalnızca birinin kazanması kaçınılmaz sonuçtur. • Ruken Alp, “Gülten Akın Şiirlerinde Kadın Duyarlığı”, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Edebiyatı Bölümü, yüksek lisans tezi, Temmuz 2007 Reyhan Tutumlu’nun şimdi bir ödül sahibi de olan “Vüs’at O. Bener’in Yapıtlarına Anlatıbilimsel Bir Yaklaşım” başlığını taşıyan söz konusu çalışmasının tanıtılması, belki yayınevlerinin konuya ilgi duymasını, yapıtın basılmasını sağlar. Reyhan Tutumlu, 1975 yılında Almanya’da doğmuş. 1998 yılında Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi RadyoTelevizyonSinema Bölümü’nü bitirmiş. “Anlatı Bilimi Açısından RomanSinema Etkileşimi ve Bir Uygulama: Anayurt Oteli” başlıklı teziyle 2002 yılında Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı bölümünden yüksek lisans derecesi almış. Şimdi Lefke Avrupa Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde öğretim görevlisi. “Vüs’at O. Bener’in Yapıtlarına Anlatıbilimsel Bir Yaklaşım” onun Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı bölümünde savunduğu, jüri tarafından “üstün başarılı bulunmuş” doktora tezi. Dr. Reyhan Tutumlu’nun daha önceki çalışmaları arasında çeşitli bilimsel sempozyumlara sunduğu “Walter Benjamin’in Gözüyle Charles Baudelaire’in Dünyası”, “Bilimsel Şiir Eleştirisinin Temelleri: Eser Gürson”, “Mitsel ve Muhalif bir Anlatı Ozmos Kronos”, “Perdedeki Roman: Anayurt Oteli” gibi bildirileri de dikkat çekici. Dr. R. Tutumlu, anlatıbilimsel yaklaşımdan yararlanarak Vüs’at O. Bener’in yapıtlarını anlatıcının konumu, anlatım teknikleri, zaman kullanımı gibi biçimsel öğeler açısından incelemiş. Böylece bu yapıtlardaki temel özellikleri belirlemiş. İzlediği yolu şöyle açıklıyor: “Bener’in yapıtlarının birbirini tamamlayan ve kendi aralarında gönderimlerle ilerleyen bir yapısı vardır. Aynı karakterler Bener’in birden fazla yapıtında karşımıza çıkar ve kimi zaman da aynı olaylar tekrar tekrar anlatılır. Bu özellikleri dolayısıyla bu yapıtların bir bütün olarak okunması ve birbirleriyle bağlantılarının ortaya konulması gerekmektedir. Bütün bu anlatılar, bağlantılar gözetilerek okunduğunda Bener’in yaşamından yoğun izler taşıdığı ortaya çıkar. Dolayısıyla bu yapıtları çözümlemede Bener’in yaşamını, yani bu yapıtların alt metnini bilmek önem kazanır. Bu nedenle bu çalışmada yazar odaklı bir yaklaşımdan da yararlanılarak Bener’in yaşamının metinlere yansıyan boyutu ayrıntılı olarak incelenmiş, yapıtlarıyla yaşamı arasındaki ilişki irdelenmiş ve yapıtlardaki kurmacalaştırma yöntemleri saptanmıştır.” ANLATIDA ÖZYAŞAMÖYKÜSÜNÜN YERİ Dr. Tutumlu’nun yapıtı anlatı edebiyatında yazarın yaşamöyküsüyle kurmacanın ilişkisi sorununu yeniden gündeme getirmektedir. Genç araştırmacı çalışmasının “yaşamöyküsünü belirleme” aşamasında yazarın anılarının da arasında yer aldığı kaynakları dikkatle gözden geçirirken Bener’in eşi, kardeşleri, yeğeni ile yaptığı görüşmelerden yararlanmıştır. Tezin önemli bir bölümünü, yazarın yaşamıyla ilgili ayrıntılı zamandizini oluşturur. Daha sonra geniş bir “Yapıtlardaki ortak kişiler” çizelgesi verilir. Örneğin buradaki kişilerden biri “Anlatıcının âşık olduğu ve mektuplaştığı evli kadın”dır. Yazarın yaşamında gerçekten böyle birinin yer aldığı zaman dizininde gösterilir. Yapıtlarla ilgili çizelgede de bu kahramanın “Yaşamasız” öyküsünde, “Buzul Çağının Virüsü”nde, “SiyahBeyaz”daki “Cezaevi Günleri”nde, “Mızıkalı Yürüyüş”te, “Kara Tren” öyküsünde “Kapan”daki “Tabanca” öyküsünde söz konusu edildiği görülmektedir. bir biçimde yer aldığı gösterilmektedir. Yazarın anlatı kişisi olarak kendi konumuyla ilgili tutumu incelemede şöyle belirlenmektedir: “Bener’in yapıtlarının birçok eleştirmen tarafından vurgulanan en dikkat çekici özelliği otobiyografik bir boyutunun olmasıdır. Ancak, bugüne kadar bütün yapıtları birbiriyle bağlantılı bir şekilde incelenerek bu yapıtlarda ‘gerçeklik’in nasıl kurgulandığı, kurmaca ile ‘gerçeklik’ arasında nasıl bir ilişki olduğu ele alınmamış ve yapıtların bu boyutu yeterince irdelenmemiştir. Tezin ‘KurmacaGerçeklik Sınırında Vüs’at O. Bener Anlatıları’ başlıklı bölümünde ele alınan bütün yapıtların birbiriyle ve Bener’in yaşamıyla bağlantıları ortaya konulmuştur. Bu yapıtlarda otobiyografik özelliklerin fazlaca yer aldığı, fakat Bener’in yaşamıyla örtüşen bazı olay ve karakterler aktarılırken kimi değişiklikler yapıldığı gözlemlenir. Bener bir yandan röportajlarında ve ‘Kendi Öyküsü’ adlı kısa otobiyografi yazısında yaşamıyla ilgili bilgi vererek bu yapıtları çözümleyebilmemiz için ipuçları bırakır, diğer yandan da bu yapıtlardaki anlatıcının kimliğini tamamen açığa çıkaracak noktaları saklar.” İnceleme yazarı, Vüs’at O. Bener’in yapıtlarını edebiyat türleri kapsamında şöyle belirlemektedir: “Buzul Çağının Virüsü” özyaşamöyküsel roman, “Bay Muannit Sahtegi’nin Notları” anı roman, “Mızıkalı Yürüyüş” özyaşamöyküsü... Çalışmasına konu olan yazarın bütün bu yapıtları oluşturma yolundaki tutumunu da şöyle açıklamaktadır: “Vüs’at O. Bener, yapıtlarını kendi yaşamından kaynaklanan bir alt metnin üzerine inşa ederek bütünlüklü tek bir yapıt oluşturmaya çalışmıştır. Bunun, ayrıntıları yıllar öncesinden hesaplanmış bir tasarım olduğu söylenebilir. Bunu yaparken de kurmaca ile gerçeklik arasındaki ilişkiye devingen bir yapı kazandırarak edebiyatın yaşamla iç içeliğine dikkati çeker.” YAPBOZUN PARÇALARI Vüs’at O. Bener’in zamanı kullanışı da kendine özgüdür. Reyhan Tutumlu örneğin “Buzul Çağının Virüsü” romanında yapbozun parçalarını nasıl yerine oturttuğunu şöyle açıklamakta: “Romanda anlatılan olayların birbirleriyle bağlantılarını ortaya çıkarabilmek için öncelikle hangi olayın ne zaman gerçekleştiği ve kimin anlattığının saptanması gereklidir. Bunun için bu tezde roman, zaman kullanımı ve anlatıcının konumu açısından ele alınmış ve yapısal çözümleme yapılmıştır.” Vüs’at O. Bener’in sanatını aydınlatan “Bir Tuhaf Yalvaç” kitabı gibi (Norgunk Yayıncılık, 2004), Reyhan Tutumlu’nun yapıtının da basılması, yeni edebiyat kitaplığımızın önemli bir kazancı olacaktır.? Ë Konur ERTOP atıldıkları yarışmada kazanamamış olanları duyurmak alışılmış bir durum sayılmaz. Ancak ben bu adları kamuoyuna duyururken öncelikle üniversitelerimizin yeni edebiyatımıza yakın ilgisini göstermek istiyorum. Çalışmalarına edebiyatçıların, okurların, yayıncıların ilgi duyacağını düşündüğüm genç bilim insanlarıyla onların bu yıl yarışmaya katılan birbirinden ilginç yapıtları şunlar: • Göksel Aymaz, “Sanatsal Üretimin Toplumsal OluşumuNâzım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İletişim Bilimleri Anabilim Dalı, İletişim Bilimleri Bilim Dalı, doktora tezi, tez danışmanı Prof. Dr. Nurçay Türkoğlu, Haziran 1907 • Leyla Burcu Dündar, “Edebiyat Sosyolojsi Açısından Türk Öykücülüğü: 19902005”, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Edebiyatı Bölümü, doktora tezi, tez danışmanı Yrd. Doç. Dr. Süha Oğuzertem, Temmuz 2007 • Murat Devrim Dirlikyapan, “Phoenix’in Evrimi Edip Cansever’de Dramatik Monolog”, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Edebiyatı Bölümü, doktora tezi, tez danışmanı Yrd. Doç. Dr. Süha Oğuzertem, Ağustos 2007 • Yalçın Armağan, “Türk Şiirinde Modernizm”, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Edebiyatı Bölümü, doktora tezi, tez danışmanı Yrd. Doç. Dr. Laurent Mignon, Eylül 2007 K Reyhan Tutumlu’nun yapıtının da basılması, yeni edebiyat kitaplığımızın önemli bir kazancı olacaktır. Ancak inceleme yazarı, özyaşamöyküsüyle yapıt arasındaki bağlantıyı ele alırken beklenen duyarlığı da göstermektedir: “Bener’in yapıtlarında (...) çoğunlukla yazar kendi yaşamını kurmacalaştırdığından kişisel yaşamı, metni çözümlemede, diğer birçok yazara göre önemli bir işlev kazanır. Aslında Bener’in yaşamı diğer metinlerde de yinelenen olaylarla aktarıldığından burada bir ölçüde metinler arasındaki göndermelerden de yararlanıldığı söylenebilir. Yine de bu bilgileri kullanırken dikkatli olmamız ve metnin bize anlattıklarından fazlasını anlatıda arama yanlışına düşmememiz gerekir.” YAZARIN TUTUMU İncelemede “DostYaşamasız” kitabındaki “İlki”, “Yaşamasız” gibi öykülerde örtük olarak yansıtılan özyaşam öğelerinin yapıta sonradan eklenen “Biraz da Ağla Descartes” öyküsünde açık “Vüs’at O. Bener’in Yapıtlarına Anlatıbilimsel Bir Yaklaşım” / Reyhan Tutumlu/ Tez dosyası/ Eleştiriinceleme. CUMHURİYET KİTAP SAYI 944 SAYFA 6