Katalog

ütopyacılığın soyut idealizme biçtiği daha iyi, daha büyük bir hayat için yenidcn doğmak üzere blmesi gereken tipidir. Cervantes'in bu ölümsüz yapıtmda, neşeli yeniden hayat bıılma ilkesi değirmenler (devler), hanlar (şatolar), fahişeler (asıl leydıler) ilc yaşam bulur... Bahtin, karnaval geleneğinin tipik grotesk imgesi için ilginç örnekler ayırır: "Kırım'daki Miletos kolonisi Kerç'ten gününıüze lcalan meşhur çömlek koleksiyonunda ihtiyar hanıile acuze figürleri vardır. Dahası, bu acuzeler gülmektedir. Bu, çok güçlü bir şekilde ifade edilen tipik bir grotesk anlatımdır. Müphemdir. Burada gebe bir ölüm vardır; doğum yapan bir ölüm." (Rabelaıs ve Dünyası, s. 53) Bantin, grotesk bedenin modern kanonlardaki imgelerin tersine dünyanın geri kalanından ayrılmadığmı, hcnüz bitmemiş bir şey olduğunu, kendine büyük geldiğini, kendi sınırlarını ihlal ettiğini bildirir. Vurgu, bedenin dış dünyaya açılan, dış dünyanın bedene girdiği ve yine oradan tışkırdığı kısımlarınadır. Başka bir deyişle, dcliklcrin veya tümseklerin ya da dallanıp budaklanan çcşitli uzantıların altı çizilir: Açık ağız, üreme organları, göğüsler, penis, göbek, burun. "Bedenin grotesk imgesinde en temel eğilimlerden biri, iki bcdeni bir bedende göstcrmektir: Biri doğum yaparken ölen, öteki gebe kalan, yenilenen ve doğan iki beden." (a.g.y., s. 54). Bu anlamda Rabelais romanında Pantaqrucl'i doğururken Gargantua'mn karısının ölmesi tipik bir örncktir. Ağlamakla gülnıek arasında bir sınırda kalan Gargantua, şerefe kadeh kaldırarak oğlunun doğumunu kutlar, ölüm ve doğumun birliğinde yenilenen hayatı kutsar, kahkahalar atmaya başlar. Bedenin grotesk kavranışı, sövgülerin, küfürlerin, bedduaların da temelini oluşturur. Sövgüsel dilin önemini anlamak, grotesk edebiyatı anlamak için şarttır. Modern edepsiz sövgü ve beddualar, bedenin grotesk kavranışının ölü ve salt olumsuz kalıntılarını benimsemiştir. Grotesk beden, modern kanonların tersine, mezarla eşik arasında, cşikte durur; doğuma ya da ölüme yakındır. Geçmiş zaman sanat ve edebiyatında grotesk ve klasik tavırlar olarak ayrılan türler tarihin hiçbır döneminde sabit ve değişmez kalmamış olmakla birlikte Rönesans'ta iyice iç içe girerler, sınırlar birbirine karışır. reç içinde tiim antikite boyunca var olmuş ve ortaçağ boyunca, Rönesans'ta varlığını sürdüren grotesk imgenin tamamını işaret eden bir kavram olarak sanat ve edebiyat tarihindcki yerini almıştır. Klasik kanonun 17. Yüzyıl ve 18. Yüzyıl ilk yarısında, sanat ve edebiyatta kurdıığu egemenlik sırasında halk mızah kültürü ile ilişkilı görülen grotesk, aşağı konıik düzeye indirgenerek büyük edebiyattan dışlanmış, "gross natüra GENÇ TURK MORISFARHI Moris Farhi, cumhuriyetin ilk yıllarından alıp, yakın geçmişe kadar getirdiği on üç "Genç Türk"ün hikayesiyle, genç cumhuriyetin kuruluşuna ve gelişmesine tanıkhk ediyor. ' Sade, özenli, hareketli ve sürükleyici bir eser olan Genç Türk, bir dönem romanı, bir Atatürk Türkiye'si methiyesi, vttda bir çoğulculuk methiyesi olarak okunabilir. Bu kitapta "kendinize" ve "insana" dair çok şey bul lizm" sıfatına uğratdrruştı. Bir yandan devlet şenlikli hayata tecavüz edip onu resmi bir geçide dönüştürmüş, şenlikler kapalı kapılar ardına, salonlara, maskeli balolara taşınmı^tı. Pazar meydanlarına tanınan ayrıcalıklar da yavaş yavaş sınırlanmışlardı. Popüler şenlikli karnaval yaşam ilkesinin tamamen yok cdilebilmesi olası olmasa da, bayramlar halkın ikinci hayatı, gcçici yeniden doğuşları olmaktan neredeyse çıkarılmıştı. Halk kültürüylc olan canlı bağlarını kaybeden grotesk, edebi bir tür haline gcldi; biçimsel ve dzsel değişımler gösterdı. Grotesk karnaval öğelerin yaşamını sürdürdüğü bazı alanlar da vardı: commedia dell'arte; commedia dell'arte'yle ilişkili olan Molier komedileri, 17. Yüzyılın komik romanı ve gülünçleştiren taklitleri, Voltair'in kimi hikâyeleri, Diderot'un Patavatsız Mücevherler'i, Kaderce Jacques ile Efendisi adlı yapıtları, Swift ve benzerlerinin yapıtları... 18. yüzyılın ikinci yarısından sonra edebiyatta ve estetik düşünce alanında oluşan değişimlerle grotesk yeniden can bulmaya başladı. Stcrne'in Tristam Shandy'si yeni groteskin önemli bir örneği sayılabilirdi. Gotik ya da kara romanı da bu başlık altında görebiliriz. Romantik grotesk olarak da tammlanabilen yeni grotesk, klasisizmin, Aydınlanma'nın kendine biçtiği önemi karakterize eden öğelerinc dc bir tepkiydi. Aydınlanmacılar'ın faydacı ruhuna karşı Rönesans geleneklerine, (lervantes ve Shakespeare'ye sığınarak mücadele etti... Yozlaşmış olsalar da hâlâ hayatta olan halk gösterileri ve karnaval biçimleri de kendi yaşam alanlarında klasısızme karşı dircnmeyi sürdürüyordu. "GROTESK GERÇEKÇİLİK" Bahtin, halk gülmece kültürüne içkin olan özel imge dokusunu bütün biçim ve gösterimleriyle, koşullu olarak "grotesk gerçekçilik" olarak tanımlar vc gerçekçüiği üç gelişim evresini arkaik, klasik ve geç dönem olarak ayırır. "Grotesk gerçekçilik, ortaçağ halk mizah kültürünün yarattığı bir imgeler sistemiyle yeşermiş ve Röncsans edebiyatıyla zirveye ulaşmıştır. Grotesk terimi dc ük defa o zaman, 15. Yüzyılın sonunda, önceden bilinmeyen belli bir Roma süslemesinin bulunmahi vesilcsiyle sahneye ÇIIUTIIŞ ve dar anlamıyla kullanılmıştır. Bu süslemeler, Titus hamamları kazısında giin ışığına çıkmış, bunlara Italyanca grotta kelirnesinden gelcn grottesca denmiştir. Daha ileri bir tarihte, Italya'nın başka bölgelerinde de benzer süslemeler bulunmuştur" (Rabelais ve Dünyası, s. 59). Bu süslemelerde bitki, hayvan ve insan biçimleri son dcrece hayalci, özgür ve oyuncu bir tarzda ele alınmışlardır. Bu biçimler sanki birbirini doğruyormuş gibi örülmüşlerdir. Başlangıçta yalnızca bir Roma süslcme biçimini tanımlayan grotesk tanımı, süC U M H U R İ Y E T K İ T A P MORİS FARHİ TÜYAP KİTAP FUARI'NDA OKURLARIYU BULUŞUYOR 1516 Ekim 2005 Saat: 14.00 17.00 İthaki Standı (Salon 3 No 406) ithaki ROMANTİK GROTESK Romantik grotesk olarak yeniden yaşam bulmuş grotesk gülmece öğesini yitirmişti. Soğuk bir gülmece anlayışı öne çıkmış, ironi ve iğneleyici küçümseme ağır basar olmuştu. Grotesk, artık sevinçli ve yengi sahibi bir neşenin anlatımı dcğildi, yeniden hayat veren olumlu gücü de enaza indirgenmişti. Romantik grotesk imgeleri genelde dünyaya karşı duyulan korkuyu anlatır, okuruna bu • 817 .ithaki. coın.rr SAYFA 23 SAYI