Katalog

Mihail Bahtin'in ünlü yapıtı dilîmizde Rabelais ve Dünyası Sorunlan, Metıs 2004, Rabelais ve Dunya sı, Aynntı 2005) Aslında, onun Turkçe basılan son kitabı olan Rabelais ve Dunya sı, dığer yapıtlar ıçın anahtar makaleler ta şıyan, daha once yayınlanmış olması gereken bır yapıt "RABELAİS, DUNYA EDEBİYATININ EN ZOR KLASİK YAZARIDIR" Bahtın, Rabelais ve Dünyası adlı yapıtı nm gırışınde, "Rabelais, dunya edebıyatı nın en zor klasık yazarıdır" dıyor "Onu anlamak ıçın, sanatsal ve ıdeolojık algımı zın tamamını esaslı bır şekılde yenıden kurmamız, edebı zevkın çok derınlere kok salmış pek çok talebını terk etmemız ve pek çok kavramı gozden geçırmemız gere kır Her şeyden ote, Rabelaıs'ı anlamak, şu ana kadar çok az bır bolumu, o da yuzey sel bır şekılde ıncelenmış bır alanın, yanı halk mızah geleneğının derınlemesıne keş fını gerektırır ( ) Onun romanı, şu ana kadar çok az ıncelenmış ve pek de anlaşıl mamış olan muthış halk mızah hazınesını açan bır anahtar gorevı gorur Fakat her şeyden onte, bu anahtarı ele geçırmek ge rekır (M Bahtın, Rabelais ve Dünyası, Ây rıntı Yayınları, 2005, s 29 30) Rabelais romanının halk mızah hazınesını açan bır anahtar dıye tanımlanışı, M Bahtın'ın ya pıtları ıçın de "Rabelais ve Dunyası"nın anahtar ışlevını ışaret etmektedır Rabelais ve Dünyası olmadan Mıhaıl Bahtın'ın ro man kuramının ayrıntılarıyla açıklanabıl mesı, gostcrgcbılım ve dılbılım konuların da getırdığı tezlerın yerlerıne oturtulabıl mesı olası değıldır "Mıhaıl Bahtın, yazarhğının en erken donemınde, yanı 1920'lerın başlarında yazdığı 'Estetık etkınlıkte yazar ve kahra man' başlıklı ıncelemede, ınsanın başka larına nasıl gorunduğunu gormek ıçın aynaya bakmasının ne denlı boş, hatta sah tekârca bır çaba olduğundan soz eder Hıç kımseye aynada kendımıze gorundu ğumuz gıbı gorunmeyız çunku, aynadakı ımge bır başkasına bakmayan, bır başka sının bakışını ongor mek ve yanıtlamak durumunda olmayan bır ınsanın ımgesıdır Dışarıdan nasıl go runduğunu anlama ya çalışırken dışarıyı dışlamış bırının goruntusu " (Sıbel Ir zık Karnaval'dan Romana Onsoz) Dışarıdan nasıl go runduğumuz, ancak bır başka dılın, bır başka kulturun bakış açısıyla tanışık ola bılmemıze bağlıdır başkası, başka dıl dır' Bahtın'ın ayna me taforunda neyı anlat mak ıstedığını tam anlamıyla bılebılme mız ıçın Rabelais ve Dünyası adlı yapıtın sonuna kadar gıtmek ve bu son notları okumak zorunda ka lınz "Dığer dıllere kapalı tek dıl sıste mınde ımge, o 'o ha kıkı ccsaretme ve utanmazlığına' ızın vermeyecek şekılde sıkı sıkıya hapsedıl mıştır ( ) Tekrar edelım başka bır dıl, Rabelais ve Dünyası 20. Yüzyılın en önemli edebiyat kuramcılarından birisinin Mihail Bahtinin ölümsüz roman kuramının anahtar kitabıgibidir. Bahtinin bilinmesi, onun edebiyat poetikasıyla yüzleşilmesi, yalnızca roman türü ya da göstergebilim, dilbilimle ilgili önemli açılımlar kazandırmayacak, aynı zamanda kültürler arasında karşıtlıklar kurmaya, hiyerarşik ayrımlar düzenlemeye çalısan yararcı aklın rasyonel tavrına karşı ortak bir insancıl kültürün yapılanışının olanaklarmı da sunacaktır. "I A. AlperAKÇAM abelaıs ve Dünyası", Mıhaıl Bahtinin dılımıze çevrılen son yapıtı Edebiyat dun yasına Rus Bıçımcılerı ıle ılışkılı ayn bır dıl çalışma grubu ıçınde gı ren Bahtın'ın roman ve tur çozumlemesı ne ılışkın ılk yapıtlarının Rusça yayınlanışı seksen yıl oncesıne kadar dayanmış ol makla bırlıkte, Batı dıllcrıne çevrılışı ve ta nınmaya başlanması ıçın 197O'lı yılların başlarının beklenmesı gerekmıştır Onca gecıkmeye karşın, Bahtın'ın edebiyat dun yasına bakışının zaman tanımaz bır poetık temel u/erıne oturmuş olduğu kısa za manda anlaşılmış ve roman turu uzerıne yapılandırdığı "karnaval" kuramı ıle ulus lararası bır une kavuşmuştur Bahtın'ın yapıtlarının Turkçe'ye çevrılışı sırasında Rusça ozgun yayımlanışları ve tngılızce çevırılerının zamandızımsel gıdışı karışmış, buyuk olçude ona aıt olduğu savlanan V N Voloşınov ımzalı Marksızm ve Dıl Fclsefesı yapıtı da goz onune alındı ğında, dort latap arasında ycr yer tekrarla malar, makale ben/erlıklerı ortaya çıkmış tır (Karnavaldan Romana, Ayrıntı Yayınla rı 2001, Marksızm ve Dıl Felsefesı, Ayrıntı Yayınları 2001, Dostoyevskı Poetıkasının SAYFA 22 başka bır relsefc başka bır kultur demek tır, ancak somut ve tamamen tercume edı lcmez bıçımlerınde Rabelaıs'cı ımgenın ıstısnaı ozgurluğu ve ınsafsız neşesı, ancak dıllerın sınırları ıçerısınde mumkun olabıl mıştır ( ) Oyleyse populer şenlıklı bıçım ler tarafından takdıs edılmış olan gulme ozgurluğu, Rabelaıs'de dılscl dogmatızm karşısında kazanılan zafer sayesmde daha ust duzey bır ıdeolojık bılınce yukseltıl mıştır Bu en dık kafalı ve gızlı oğenın ye nılgısı ancak o donemde vuku bulan, dıl lerın yoğun bır şekılde karşılıklı yonelımı ve netleşmesı sayesmde mumkun olmuş tur Dılsel hayat şu bıldığımı/ tıyatroyu oy namıştır Ayn ayn bıçımlerde anlamlann, aynı zamanda baştan aşağı felsetelcnn aynı anda olumu ve doğumu, yaşlanmaları ve yenılenmelerı tıyatrosunu " (Rabelais ve Dünyası, s 507 508) Bahtın'ın roman turunun kaynağına yo nclırken bulup çikardığı oncel turier paro dısı vc başaıılı romanların ruhuna sınmış karnaval havası, gunumu/ dunyasında me denıyetler çatışması ya da kulturler hıye rarşısı oluşturmak ısteycn, kulturel aynlık lardan yarar uman rasyonel aklın karşısına dıkılecek bır tek insancıl, buyuk komunal edım gıbulır 'Dunya tarıh tıyatrosunun butun perdelerı, bu gulen ınsanlar koro sunun huzurunda sahnelenmıştır" dıyor Bahtın,' ( ) geçmış bın yılların dunyayı tek bır buyuk komunal edım olarak du yumsama yolu olarak betımledığı karnaval atmosferının anahtarını da Rabelais ve Dunyasında onumu/e uzatıyor Bahtın'ın yapıtlarının genel bır ozellığı de oldukça ılgınç ve çok boyutlu onsozler le donatılmış olmasıdır Rabelais ve Dun yası adlı yapıtta Krıstına Pomorska da Bahtın'ın Rabelais romanıyla ılgılı yazdık larına değınmekle yetınmemış, Bahtın'ın gostergebılım ve roman kuramı uzerıne goruşlenne de yer vermıştır Bahtın'ın sanatta her gostergeye tanıdığı ıkılı ozellığı, bıçım ve ıçerığı bırbırınden ayırmadan, bı rısını dığerının cınsınden anlamlandırma çabası olarak bıırada da dıle petırılmıstır Romanın şıırın tcrsınc bır bıçımler çoğul luğu olduğu ycnıdcn vc ycnıdcn dıyaloğa gıren soz olarak tanımlanışı alıntılanan konuşmanın sanatsal ıletışım ve dılstl et kınlıklerdckı ıçselleştırılısı bır kez daha ozetlenır Alıntılanan sozle ılgılı dcğcrlcn dırmeyapılırken, Bahtın'ın sozlerıyle, "Çoğu zaman aslında kendımı/ın değıl bır başkasmm sozuyle uğraştığımız" ger çeğıne bır kez daha ışaret cdılır Rabelais ve Dünyası ıçın Mıchael Hol c]uıst tarafından ya/ılan onso/de dc ılgınç saptamalar vc Bahtın dcğerlendırmelerı bulunmaktadır Bahtın'e dokunan, bır şe kılde onunla ılışkıye geçen kendı dışına taşmak, Bahtın'ın verdığı anahtarla du şunce kılıdmı açıp yenı bır bakışla dunya ya goz gezdırmek zoıundadır sankı 1 lol cıuıst onsozundc Rus "enteli)ansıya"sının devrım yıllarında i(,ıne duştuklerı kaımaşa ıçınde deneyımlenmemış dcvrımcı edımle dcğışımc dırenenlcrın yarattığı çelışkılerın tum kulturel ortam uzcrınde etkılı oluşu na dıkkat çeker Boyle bır ortamda yazıl mış Rabelais ve Dünyası nın Sovyet ente lcktuel ve sıyası tarıhıyle bağlandırılmadan dcğcrlendırılmesı yanlış olurdu Ne ya/ık kı, bır değışım vc donuşum /amanına (Sovyet Devrımı) rchbcı bu kıtap olabıle cek, başka bır değışım vc değışım ânına yonelmış (Ronesans) yapıt, monolojık dıl kullanan ıktıdardakı Sovyet devnmcı çcv relerı tarafından resmı bır soğuklukla kar şılaşmış ve ancak onlarca yıl sonra Batı dunyasında populer olduktan sonradır kı, tarıhsel poctıkaya katkıda bulunabıleceğı nı kanıtlamıştır "DEVRİM ÂNINA TANIKLIK ETME" Rabelais metınlerı ıle o mctınlerın ruhu nu okumaya yonelmış Bahtın metınlcıı arasında boyle bır "devrım ânına tanıklık etme" yazgı bırlığı vardır sankı tkısı de ucu açık metınler urctmışlerdır 1 ler şeyı soylemek savındakı tekıl metınler uretmek yerıne, gelecek uzerıne de yonclccck çoğul soylemlere açık kapılar kurmuşlardır Bah tın, Rabelais romanının dort yuz yıl bo yunca yeterınce anlaşılamamış oiduğuna dıkkat çekerken kcndı anlaşılama/lık yaz gısına cla dokunmaktadır sankı Rabelais ve Bahtın'ın kamavalcı tarzları, resmı dıl ler ve monolojık soylemler karşısında gol gede bırakılmışlardır Her şeye karşın, Ra belaıs'ın Ronesans'a tuttuğu karnaval ışığı Bahtın'ın elınde bugunıı aydınlatan ku ramsal bır guce donuşur, ıktıdar dıb dışın da yaşayan halk karnaval oğelerı ıçınde yer yuzune çıkacak bır akak arayışını surdu rur. Bahtın, Rabelais ve Dunyası'nda, karna val oğelerını yaşatan halk kulturu goru nuşlerını uç bıçım altında toplar 1 Rıtuel gosterılerı, karnaval geçıtlerı, Pazar yerlerındekı gulunç scyırlıkler, 2 Komık sozlu konuşmalar, 3 Çeşıtlı edepsız turier Beddualar, kufurlcr Bu uç bıçım bırbırınden kesın sınırlarla ayrılmamışlardır, bırbırlen ıçınde varlıkla rını ılışkıde tutarlar Bahtın'ın roman kuramına gore dıyalojı den, heteroglossıadan yana olinuş başarılı romanlar, karnaval atmosfcrı yaratabılmış romanlardır Bu anlamda nasıl karnaval hayatla roman arasında duruyorsa, metnı gerçeğe yakınlaştırıyorsa, Karnaval davra nışlarını kışılıklerınde barındıran palyaço larla soytarılar ve tum karnaval ımgelen de hayatla sanat arasındakı sınjrda dur maktadırlar Ulusal kulturler ıçınde onemlı bır yerı olan bayramların resmı ve karnaval yuzu olmak uzere ıkılı bır karakterlerı vardır Resmı bayramlar geçmışe donup bakar onu şımdıyı kutsamak ıçın kullanırken, halk gulmece kulturunun yaşadığı karna vallar resmı bayramların tersıne egemen hakıkatten ve kurulu du/enden gcçıcı bır ozgurleşmeyı kutlarlardı Karnaval aynı /amanda gerçek bayramdı oluşumun, de ğışımın ve yenıleşmenın bayramı Ronesans ya/ınında onemlı bır ycrı olan Don Kışot'un Sanço Pança'su bedenscl yapısıyla (gobek ıştah) karnavalesk ımge ler taşımaktadır Don Kışot'sa, populer "T? C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 817