Katalog

Toplu eserlerî yayımlanırken Orhan Orhan Kemarin yapıtları Epsilon Yayınlarınca yayımlanmaya devam ediyor. Nihat Taydaş bu kez onun oyunlarını ele alıyor. D Nihat TAYDAŞ Türkilında yaşama veda ctti. Cenazesi Türl ye'ye getirildi; mezarı Istanbul'dadır. oyunları oyunları. Cnıliba önce 'Sanatçı' doğuluyor, sanatın türleri sonra." (Orhan Kemâl Anlatıyor, konuşan: Mahmut Kadiroğlu.) Yazar, tiyatronun ilk göz ağrısı olduğunu, bir kcz daha açıklar... Orhan Kemal, 1964 yılının sonlarında, Fahir Onger'e gönderdiği mektupta şunları yazar: "(...) İlk heyecan, ilk yaratma çabası bende piyesle başlar... Şiirden çok önce... O sıralar ortaokul birinci sınıfta üğrenciydim... Adana'da Asri Sinemada Raşıt Rıza grubunun oynadığı Othello'yu, sinema teşrifatçısı bir arkadaşın beni biletsiz içeri sokmasıyla kulis arkasından seyrettim... Bana etki etti. Şehir Tiyatrosunu, Halkevi oyunlarını, daha başka tiyatroları izlemeğe başladım... Hatta o yıllarda o yıllardan sonra tam dokuz oyun yazdım. Onların ne olduğunu şimdi hatırlamam. (...)" (Orhan Kemal'in Edcbiyata Girişi Üzerine Notlar, Fahir Onger, Cumhuriyet Sanat Edebiyat eki, Temmuz 1970.) Orhan Kemal, delikanlılığa adım atışının ilk yıllarında, dokuz oyun yazdığını açıklamış mektubunda... Bu nasd rastlantıdır ki yazdığı ve yaşama gözlerini yumduktan sonra, yapıtlarından oluşturulan oyunların toplamı, dokuzdur! Orhan Kemal'in, o sıralardaki adıyla Mehmet Râşit'in, oyun yazma tutkusunun küllenmesi nedendir?... Bu olgu şöyle açıklanabilir: Yaşamı sıkıntılarla geçen Oyun Yazarlığı Orhan Kemal'in kalcmiyle yaşamını kazanma s>erüveni içindc tiyatro, öykücülüktcn ve romancılıktan sonra gelir. Yazarın sağlığında oluşturduğu bcş oyunu var... Olümünden sonra oyunlaştırdan üç romanı (Müfettişler Müfettişi, Bir Filiz Vardı ve Uçkâğıtçı) ilc öykülerinden kurgulanan oyun (önce "Beş Hikâye" adıyla sonra "Muammer Muammer" ismiyle) sayılırsa oyunlarının sayısı dokuz'a çıkmaktadır. Orhan Kemal, yazma alıştırmalarına "tiyatro oyunları denemeleriyle" başlamıştır... Yazarın, 1964'te Samsun'da basılanhaftalık gazete Çaltı'da, Mahmut Kadiroğlu'nun ilk sorusuna verdiği yanıt şöyledir: "Soru: 'Ne romancı, ne de şair olmak elimizdedir. tnsan ya romancı doğmuştur ya da doğmamıştır. Şair için de öbür sanatçılar için de bu böyle' diyor Suut Kcmal Yedcin. Siz ne dersiniz? Yanıt: Kesin konuşmalardan çokluk kaçınırım. Bence deneyler önemlidir. Başka bir deyimle, bu iş bende nasıl olmuştur? Önceleri tiyatro oyunları yazmak, daha doğrusu denemekle işe başladım. Sonra şiirler yazdım. Daha sonra hikâye, ardından roman, şimdi gene tiyatro Orhan Kemal, 195l'de tstanbul'a gclip yerleşince, kıt kanaat geçinnıek zorunda kaldı. Resmı daırelerde çalışması şciyle dursun, özel kuruluşlarda bile çalışamazdı. Bu nedenle onun tck geçım kaynağı, öykülerioyunları ve biraz da senaryolarıydı. Çok yazmak zorundaydı. Öyküroman ve senaryo yazarlığı, yazdıklarını kolayca değerlendirdiği alanlardı. Bunlardan eline iyi kötü para geçebiliyordu. Oyun yazmanın, zaman açısından uğraştıracağını bildiğinden, tiyatroya yönelmediğini varsayabiliriz. Oyunların telefon buyruğuyla engellendiği ortamda Bertolt Brecht'in "Sezuan'ın tyi Insanı" oyununun gösteriminı, Istanbul valisi Fahretin Kerım Gökay telefon ederek yasaklamıştı oyun yazarlığını denemek ten çekindiğini ileri sürmek de yanlış olmaz. Orhan Kcmal'in kaleme aldığı beş tiyatro yapıtı uyarlamalardan oluşmaktadır. Oyunların hiçbin baştan sahne için yazılmamıştır. Once ya öykü ya da romandır. Hcr biri sahneye aktarılırken yepyeni özler kazanmışlardır. "Ispinozlar" Yazarın oynanan ilk oyunu "lspinozlar"dır. Orhan Kemal'in 1960'da Istanbul Şehir Tiyatrosu'na verdiği "Balina" adlı oyunu, Zihni Küçümen, uzun süre uğraşarak 3 bölüm 7 tablo olarak sahne diline aktarmıştır. "Devlet Kuşu" adlı romandan oyunlaştırılan "Balina", "Ispinozlar" adıyla 1964'ün Ekiminde îstanbul Şehir tiyatroları Dram Bölümü'nde (Tepebaşı Sahnesi'nde) Zihni Küçümen'in yönetmenliğinde sahnelenmiştir. Yönetmen Zihni Küçümen, "îspinozlar bir ay Tepebaşı'nda, bir buçuk ay kadar da Fatih bölümünde dolu dolu oynarken kaldırıldı" der. (Ölümünün 12. Yılında Tiyatro Yazarı Olarak Orhan Kemal ve ilk Dönem Oyunları, Tahir Özçclik.) "Bütün Oyunları 2" başlıklı kitapta, tspinozlar'tn sahnelenmesine ilişkin şu bilgiler verilmiş: "Bu oyun, 1966 yılında YALOVA KAYMAKAMI adıyla, Ulvi Uraz Tiyatrosu'nda tekrar oynanmıştır. Oyunu Yurdaer ERŞAN sahneye koymuş, dekor ve kostümler Ismail BİRET tarafından yapılmıştır." Tahir Özçelik ise şu bilgiyi verir: "1967/68 döneminin sonuna doğru Ulvi Uraz Topluluğu 'Ispinozlar'ı bu kez Yurdaer Erşan'ın mizanseni ve Ismail Biret'in dekorlarıyla, adını 'Yalova Kaymakamı' olarak değiştirerek Aksaray'dakı Küçük Opera tiyatrosunda sergilemeye başladı. Yeni mevsimde topluluk Aksaray'dan Sıraselviler'deki Arena tiyatrosuna geçince, perdelerini 'Yalova Kaymakamı' ile açtı fakat Şehir Tiyatrosu'ndakine göre çok daha değişik ve sevimli bir yorumla sahnelenen yapıt, seyircidcn ılgi görmesine, bazı günler kapalı gişe oynamasına karşın, iki hafta kadar sonra yerini başka oyuna bıraktı." (Ölümünün 12. Yılında Tiyatro Yazarı Olarak Orhan Kemal ve İlk Dönem Oyunları.) Asım Bezircinin Sevda Şener'in Metin And'ın kaynaklarda belirttiğim kitaplarında, Şükran Kurdakul'un 'Çağdaş Türk Edebiyatı 4" adlı yapıtında ve Tahir Özçelik'in alıntıladığım yazısında, Ulvi Uraz Tiyatrosu'nun Yalova Kaymakamı'nı 1968'de oynadıkları açıklanıyor. "Bütün Oyunları2" de oyunun, 1966'da sahneye konulduğu belirtiliyor. Yalova Kaymakamı'nm, Ulvi Uraz Tiyatrosu'nda hangi yıl oynandığı konusunda anlaş mazlık var. Bence, Ulvi Uraz Tiyatrosu'nda 'Yalova Kaymakamı'nm oynanış tarihini, 1968 olarak kabul etmek gerekiyor. Yalova Kaymakamı, Devrimci Işçi Sendıkalan Konfederasyonu'nun (DlSK'in) 196768 dönemi için verdiği "En İyi Oyun" ödülünü kazanmıştır. Oyunla ilgili kimi ilgınç bilgileri Asım Bezirci'den öğreniyoruz:"1968 Ocağında Yalova Kaymakamı (eski adıyla Ispinozlar) Ulvi Uraz Tiyatrosu'nda oynanmaya başlar. Orhan Kemal oyunun birinci K İ T A P S A Y I 8 17 O rhan Kemal, asıl adı Mehmet Râşit Öğütçü 2 Haziran 1970'de öldü. Onun dünyadan ayrılışının üzerinden 35 yıl geçti... Yoksullar, parasızlar, işsizler, işçiler, 35 yıldır onsuz. Ailesindeki ismiyle Râşit Kemalî, yazınımızdaki takma adıyla Orhan KemaJ, yapıtlarıyla yine aramızda. Orhan Kemal'in Yaşamından Genel Çizgiler Adana'nın Ceyhan ilçesinde 15 Eylül 1914 yılında doğdu. Babası avukat Âbdülkadir Öğütçü, TBMM I. dönem Kastamonu milletvekilidir (19201923). Babasının Ahali Cumhuriyet Partisi'ni kurmasının (1930) ardından, gelişen siyasi olaylar sonucu ailesi, önce Lübnan'a sonra Suriye'ye zorunlu göç cttiği için ortaokul son sınıfta öğrenimini bıraktı. (Yaşamının bu dönemini, "Küçük Adamın Notları" başlığı altında yayınılamaya başladığı yaşamöyküsel romanı "Baba Evi"nde 1949 konu cdinmiştir.) Bir yıl sonra (193 l'de) doğduğu kcnte dönerek pamuk fabrikalarında işçüik, dokumacıİık, ambar memurluğu, Verem Savaş Derncği'nde kâtiplik yaptı. Yazarın bu evresi, Yugoslavya göçmeni bir ailenin işçi kızıyla evlenmesinin (1937) hikâyesi "Avare Yıllar" (1950), "Cemile" (1952), "Dünya Evi" (1960), "Arkadaş Islıklan" (1968) romanlarına konu olmuştur. 1938 yılında, askerlik görcvini yaparken Ceza Yasası'nın 94. maddesinc aykırı davranıştan beş yıl hapse mahkum edildi. Bursa Cezaevi'nde bulunduğu sırada, burada tutuklıı Nâzım Hıkmet'le ilişkilcri, toplumculıık anlayışı üzcrinde etkili oldu (bu konuyla ilgili anıları "Nâzım Hikmet'le Üç Buçuk Yıl" 1956 kitabındadır). 1939'da şiirleri, 1940'da öyküleri ile tanınmaya başlayan sanatçının ünü, Kcmal Sülkcr'in 1942'de îkdam gazetesinde 2 ve 3 Ekim'de yayımladığı Asma Çubuğu öyküsüne koyduğu Orhan Kcmal takma adını benimseyip o tarihten sonraki ürünlerine bu adı vermesinden sonra duyuldu. (1998'de, Erzurum'daki Atatürk Üniversitcsi FenEdebiyat Fakültesi öğretim üyesi o sırada Yrd. Doç. Dr. Etem Çalık'ın araştırmasına göre yazar, Orhan Kemal isminin de yer aldığı beş takma adla yazdı.) 25 Nisan 1951 yılında Istanbul'a geldiktcn sonra tefrika romanlar, kitaplar yayımlayarak yalnızca kalemiyle geçindi. Gazetelere kısa öyküler yazdı, küçük çıkarların peşindeki filmcilerc scnaryo yetiştirmeye çalıştı, üstelik bunlardan dişe dokunur para da kazanamadı. Davetli olarak gittiği Bulgaristan'ın Sofya kentindc 2 Haziran 1970 yıSAYFA 10 C U M H U R İ Y E T