Katalog

lı olarak devreye sokulması gerekmektedır Fay hatian konusunda uzmanlar arasında suregelen tartişmalar sonucunda bırtakıın uzlaşmalann oluştugu ve yaklaşık 100 110 km boyunda tek parça veya parçalı kırüması beklenen fay hattının Marmara Denızı kısmının dogrultusu artık büınmektedır Kesın b e lırlemeler ıçın mevcut verüen tamamlayıcı çalışmalar surdurulmektedır Bu fay hatü ıster tek parça ıster parçah kırüsın Istanbul kenhnın mevcut kntık durumunu yansıtan bu venler karşısında depremde erken u y a n sorunu Istanbul ıçın yaşamsal b l ı önem ve öncelik kazanmaktadır belirleyicilenn surekh ızlenmesı suretıyle bırtakım erken u y a n venlenne ulaşüabüdıgı bılınen gerçeklerdır Erken u y a n belirleyicileri konusunda aşagıdakı şekılde bır ozetleme/sıralama yapüabümektedır (A) Grubu erken uyarı belirleyicileri: Görsel/duyusal değişİklikler, gözlemler • Geçmışte olmuş deprem verılerının ve fay yapılarının analızı yoluyla yülar merte besınde kestırımler • Astronomı gozlemlerıne bağlı olarak potansıyel rısk taşıyan gunlenn belırlenmesı • Meteorolo]ik degışüdüder ve gokyu zu gozlemlen (Çınlüenn ve Italyanlann geçmıştenben gozlemledıklen deprem bulutlan vb belırtıler) • Gokyuzunde enerjı ışüdamalan • Atmosferde denız suyunda beklen medık sıcaklık artışları • Denız hareketlen denız sevıyesı degışıklüderı sısmık kaynaklı denız dalgaları • Denız kırlüıgı farkları mıkroorganızmalann yaşayamadıgı denız dıbı alanlan • Kaplıcalarda su debısı artışlan • Hayvanlarda davranış farklılıkları (kuşlar balıklar yüanlar kopekler vb hayvanlarda tepkı ve davranış farklılıklan) • Deprem etbsıyle ınsanlar hayvanlar ve bıtküer uzerınde bıyolojik degışıklüder (kustum çıçegı ornegı) • Bazı aygıtlarda anormal hareketler (Ouartz saatlerde durma veya hızlanma gıbı) Beklenen Marmara depreminde erken uyarı sorunu ve çözüm yolları Depreme kdrşı uzermde durulan onlemler ve hazırhklar ne yazık kı hep deprem felakeünden sonrakı sorunlara odaklandınlmaktadır Bır yandan ılk yardım hastane ulaşım enkaz kaldırma bannma gıbı deprem felaketının hemen ardından gırışüecek hızmetlerı duzenlı ve etkm küacak hazırhklar yapıl makta dığer yandan gene deprem sonrasında dalıa uzun vadede gerçekleştıruebüecek konular kapsarmnda kentleşmenın daha gu venlı bolgelere yonlendırılmesı depreme daha dayanıklı altyapı daha dayanıklı bma yapımı ve denetımı benzen sorunlar ele alınmakta taruşümaktadır Depremde erken u y a n konusunda şımdıye kadar onenlen sıstemlenn çogu ıle deprem bır kez patladıktan sonra deprem merkezınde başlayan depremın sınyalını hemen alan aygıtlar aracüıgı üe yerkabuğu kat manlannın degışık yapüarına gore farklı hızda, ortdlama yaklaşık 2 8 km/sn bır hızla deprem merkezınden farklı uzaklıklardakı yerlere depremın kaç sanıye sonra ulaşacagı kestırılerek ancak bırkaç sanıyelık (5 25 sn gıbı) zaman kazanılabılmektedır Bu zaman ıse ancak elektrık doğalgaz santrallan vb enerjı merkezlerınde şalter ındırmeye yara makta halk kıtlelennın bınalardan kaçabılmelerıne yetmemektedır Oysa halion bmaların dışına kaçabılmelerını hatta bırkaç saat/bırkaç gun onceden uyanlabümelerını saglayıcı erken u y a n öngörttlerine ulaşüabılmesı onemlıdır Bu uycirılann ardından halkın zaman zaman evlerının dışına çıkmalan gerekecegınden tıpkı savaşta hava akınlannda alarm aldıkça sık sık sıgınaklara gızlenmek gıbı deprem uyansı verılınce halk hızla onceden belırlenmış açık alanlara ulaşabümelıdır Depremle ılgılı erken uyan bulgulanna ulaşüabilmesinın depremde en oncelıklı konu olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Bu konuda, yanı depremde erken uyarı konusunda uzmanlann çogunun suskun ve çaresız olduklan gorulmektedır Oysa, deprem ıle ılgılı olarak dogada oluşan bazı degışıklüdenn ve belırtılerın ızlenebılmesı ve bunların depreme kadar zaman mertebesınde kesurım • Yer uzerınde ıkı nokta arasındakı po tansıyel fark degışımını degerlendırerek gunler mertebesmde kestınm (VAN) yontemı) • Yeryuzeyı ıçınden elektromagneuk sınyal gonderılerek spektroskopık anahz yoluyla aylar mertebesınde kestınm • Kayaçlarda surtuşme ve gerılım nedenıyle oluşan elektrostaük yuk degışıklıgı (Vm) olçumlen ıle 15 saat oncesınde uyan • Kayaçlarda geçırgenbk tabanh elektnk ozdırenç degışıklıgı (Ohm m) olçumlen ılekesünm • Yer kabugunda dogal gerılım (mV) degışıklıgı olçumlen ıle kestinm • Yer akımı (mA) degışıklıgı olçumlen ıle kestınm • Kuyu suyu sevıyesı (m) olçumlen üe kestrım • Su kaynak boşalımı (lt/sn) olçumlen üe kestırım • Karada denız tabanında sısmık hare ketlüık olçumlen UMUT VEREN BELIRTILER • Gaz boşalması olçumlen (radyoaktıf Radongazı metan gazı olçumlen) Üzerinde en fazla durulabilecek ve umut baglanabilecek erken uyan belirleyicileri Aşağıda sıralanan belırleyıcüer erken uyan konusunda on plana çıkarüabümektedır • (GPS) yontemıyle çahşan uydu ve yeryuzu verıcı şebekesı sıstemı ABD Japon ya ve dunyanın dıger bırçok deprem kuşagı bolgelerınde yogun gozlem aglan kunılarak daha çok yuzey hdreketlennı ızleme amacıy la kullanümaktadır Yeterlı sayıda bır ag oluşturmamakla beraber ulkemızde de bırkaç verıcı üe bu sıstemden yararlanümakta oldugu büınmek tedır Bu sıstem erken uyan kapsamında ancak aylar mertebesınde kestınm sağlayabümektedır • Deprem başlangıcındakı (P) dalgalarının farklı yerkabugu yapüanna gore degış (B) Grubu erken uyarı belirleyicileri: BİIImsel kuramlara ve ölçümlere dayalı bellrleylciler • (GPS) yontemıyle yuzey hdreketlen olçulerek aylar mertebesınde keshrım (Jeodezık degışıklüden belırleyen uydu ve yeryuzu verıcı şebekesı aracılıgı üe) • Deprem başlangıcındakı (P) dalgalan sınyalının alınarak depremın ulaşacagı yer ler ıçın 525 sn gıbı mertebede onceden uyarı • Yerın magnetık alanında bolgesel sapmaların degerlendırümesı ıle haftalar ken olmakla beraber, ortalama 2 8 km/sn hızla behrh uzaklıktakı yerleşım noktalarına ulaşma zamaru keshnlebümektedır (P) dalgalannın sınyalını veren aygıtlar aracüıgı üe sadece 525 sn gıbı bır erken uyan zamaru kazanüabümekte bu ıse ancak enerjı mer kezlennde şalter ındırmeye yaramaktadır • Yunanıstanda kullanüdıgı soylenen ve üa nokta arasındakı potansıyel degışüdıklenn ızlendıgı VAN yontemı de ancak gunler mertebesınde bır erken uyan saglayabümekte uzennde tartşümaktadır • Yerkabugunun çeşıtlı noktalarmda uygulanabüecek ozdırenç dogal gerüım ku yu suyu sevıyesı su kaynak boşalımı gıbı bır dızı olçum de her deprem olayında farklı olmakla beraber genellüde karaktenstüc grafık ler vermekte bu grafiklerde kntik anomalı (duzensızhk) noktaları ayırtedüebümekte, bu tur gozlemlerle gunler mertebesınde erken uyan saglanabümektedır • Kayaçlarda elektromanyetık degışüc hklenn ızlenmesı suretıyle yeterlı erken uyan zamanı sağlayan erken uyan sonuçlanna ulaşüdıgı ıddıa edılmektedır (Y U Sektrık Fakultesı Prof Dr Tkıer Şengor un gelıştırdıgı sıstem) • En son olarak ulkemızde ITU Elektrü<Elektroruk Fakultesı nde umut verıcı bır buluşa ulaşmış oluşu buyuk sevınç uyandırmaktadır Kayaçlarda depremle üguı surtuşme ve gerüım nedenıyle oluşan elektrostatü< yuk degışıklıgı (Vm) olçumlen üe 15 saat oncesınde yeterlı erken uyan zamanı sağlayan bır sıstem gelıştırerek bunun olçer aygıtı uretümış patentı alınmış son depremlerde başanyla defalarca test edümışürBu sıstem üe Marmara çevresınde bırçok noktada bır ızleme agı kuruldugu takdırde beklenen depremın merkezı buyuklugu hakkında ongorulere de ulaşüabüecektır (Hektrostahk Kayaç Gergınhk Izleme Yontemı üe Deprem Tahmın Sıstemı Lutfu CanyaranBerk Usrundağ Deprem Erken Uyan Sıstemı Turk Patent Enstıtusu, Kasım 1999) NELER YAPILABILIR? • 17 Agustos 12 Kasım 1999 AdapazanDuzce depromlennın ardından 030 yü ıçınde beklenen buyuk Mannara depremı üe ügüı hasar onanm yenüeme kent planlama can kaybı ongorulen son derece cıddıyete davet edıcı boyutlaı geürmektedır Bu nedenle devlet çe buyuk sorumluluk ve kararlüıkla aşagıdata gınşımlerde bulunulması zorunlu olmdktadır A. Kısa vadede • Kentın ve kentlınm depremden sonra oluşacak koşullan go gusleyebümesını saglayıcı hazırlıklann ve onlemlenn tamamlanması Ükyardım hastane enkaz kaldırma geçıcı bannma vb hızmetlen duzenlı ve yeterlı küacak çalışmalann bıtirümesı B. Daha uzun vadede boyutuna yansıtılarak bazı sonuçlara vanla bılmesı olasıdır Çagımızın teknolojısının ılen duzeyı de bu dogrultuda umutlan arttncıdır Depreme baglı degısüdık ve belırtüer kapsamında elektrık ısı gaz enerjı ve genlım artışları eyrkabugu ve atmosferdekı anormallıkler denız dıbı ıncelemelen gıbı 700/24 • Mevcut hasarlı bınalann onanmı ve guçlendırümesı veya • Kentın on tehhke bolgelenndekı yerleşmelerın daha guverüı bolgelere kaydınlması ya da • Bına dokusu ve altyapısı üe kentın yenüenmesı ' ' gıbı "Kentlepnenin gelecegi üe ügüı seçeneklerin tartişüarak en tutarlı çozumun belırlenmesı ve bu dogrultuda depreme elvenşlı altyapı depreme daha dayanıkk bına yapımı ve deneümı kararlannın derhal uygulanmasına geçümesı C. Hemen • 1509 ve 1766 depremlennden sonra 500/250 yüdanben sure gelen aymazlüdar sonucu ulkemızın depreme hazırlıksız yakalanmış olmooı • (A) ve (B) şıklannda dGğmüen kısa vadeh ve uzun vadelı on lemlerın ne yazüc kı henuz yeterh duzeyde ve yei^rlı cıddıyette ele alınamamış oluşu • Bu koşullar altında ınsanlann can güvenliğinın "Depremle yaşama" duzeyıne uldştınlamamış oluşu gerçeklerı kdrşısında • Insanlann depremden en az kayıpla kurtulabümelen ancak er ken uyan üe saglanabüecegınden burada degırulen ve en etkın erken uyan sıstemlerı olarak sunulan (B) Grubu erken u y a n belirleyicileri Marmara Bolgesı nde oncelıkle devreye sokulmalıdır • Ulkemızde yenı gehştırüen ve başarüı sonuçlar alınan Elekt rostank kayaç gerçgınhk ızleme sıstemı Marmara Bolgesı nde bır kaç noktada kurularak derhal devreye sokulmalıdır • (B) grubunda yer alan diger belirleyiciler de ek olarak aynca devreye lokulmalıdır: (GPS) şebekesı (P) dalgası uyancüan ve ozdırenç dogal gerüım, kuyu suyu sevıyesı su kaynak boşalımı ol çen bır dızı sıstemden yararlarularak daha guvenüır erken uyan karar lan ıçın bırden fazla erken uyan vensının ortuşmesını amaçlayan kontroller yapüabümelıdır • Bu belırleyıcı sıstemlerden alınan tum erken uyan ongorulen bır Erken Uyan Araştırma ve Alarm Merkezı nde degerlendırüerek