Katalog

Bir depremin olacağı belli olur mu? Cölcük ve Düzce depremi 'geliyorum' dedi Prof. Dr. Ahmet Ercan * urkıyede her 1 5 yılda bır yüacı deprem olmaktadır Turkıye nın yülık depremlerden yıtımı 1000 olum 7000 konut ve 2 3 müyar dolardır Turkıye'de M= 6 5 dan buyuk depremler çok yıkıcı olmaktadır Depremlerm oluş derırüıgı 7 ıle 15 km olup yüam alanı odaktan 125 km uzaklıga dek uzanır Yıkımın en çok oldugu yerler kınk kuşaklan, dere yataklan ve ovalardakı yerleşımlerde gorulur Insan ların bdmek ıstedıklen yaşadıklan yer ya da dolayında yıkıcı bır deprem, Nerede? Ne zaman? Hangi büynklükte? ola cak, evını hangı şıddette etküeyecek? Bunlann ılk uçune depremi kestinne, sonuncusuna sarsıntı bölgelendirme denır Nasıl bırbırme ofkelenen ıkı ınsan kızgınlıklannın bebr tsını sozlerle ve vucutta gergınlık artışı, yuz kızarması tukruk salgısı kan basıncı ve nefes arüşı, kanın kımyasının degışme sı, sık soluma, yuzde buzuşme, el kol sallamalan üe bellı ederse, yer de benzer bıçımde depremden once, patlayacagını gosteren behrtüen verır Deprem ne denh buyuk olacaksa bazen belırüler de o kadar onceden ortaya dokulmeye başlar Ornek oterak, M=7 5 buyuklugunde bır deprem 10 yıl onceden, 6 5 buyuklugu 3 5 yıl, 5 5 buyuklugu 3 ay ve 4 buyuklugundekı deprem 1 ay onceden olacagının belıriılenm verır Belırtüennın duyumsandıgı bolgenın genışlıgı, olacak depremm buyukluğune bağlı olarak, M=7 5 ıçm odaktan 200 üe 350 km'ye dek uzanabılır Deprem oncesı yer patlamadan oncefyerdekı bıçım degıştrme alanının yançap genışkgı olacak depremm buyukluğune bağlı olup, 7 5 buyuklugu ıçın yançap, odaktan 3035 km'ye, 6 5 ıçın 11 km, 5 5 ıçın 3 5 km'ye ulaşır (1 saat üe 23 ay) T Baslama a?amasının bilgileri; geçmıste olası dep remlerın yer ve zamansal çalısılmasından, sısmolojı paleomagnetık, paleosısmolojık verüerden depremlenn goçunden GPS ve ıstatıstık çalışmalarla bulunur Bu çalışmalarla deprem olabüecek yerler belırlenır Gelifme a?amasının bilgileri; yerın fızıksel ozelhklerı degışımlenn uzun surelı jeofizık gozlemlerden belırlenır Bu çalışmalarda, depremin adım adım gelışı evrımı, oluşumu ızlenır ve kestırım yapılır Olgunlafma aşaması bilgileri; jeofizık bügüerden yeraltısuyu rruktar ve sıcaklık artışından, pıezoelektnk ve mıknauslanma alanı degışımınden çevre ve gokyuzu gozlemle nnden, bıtkı ve hayvan davranışlanndan belırlenır Depremin Baflama Aday olma 7200 yıl sürer BASINÇ dolaşır 11. Martılar: Çembersel olarak uçuşurlar 12. Büyükbaş hayvanlar: Bırkaç saatte 3 4 gun once elektromag netık ışınlardan etküenmeye başlarlar 13. Karıncalar: Yuvdlarından korku üe dışarı çıkarlar 14. Kertenkele, yılan: Yuvalanndan çücarlar 15. Böcekler: Kumeler bıçımınde toplanırlar 16. Anlar: Kovanlarmı terk ederleı depremden sonra gerı donerler 17. Tavuklar: Kumeste kaçışırlar tepelere tunerler yumurtadan kesüırler 18. Sülükler: Kumeler bıçımınde toplanırlar (1 saat ile 2 hafta onceden) 1. Su basması: Kıyıya denız basması (12 hafta onceden) 2. Sn çekilmesi: Kıyıdan denız çekümesı (15 saat onceden) 3. Dalgalar: Gemı geçmış güoı karaya gelen dalgalar (15 saat onceden) 4. Düz deniı: Denızın çarşaf gıbı duzgun olması 5. Hava kabarcıgı: Bol hava kabarcüdan 6. Denız tabanında ısınma B Deniz ve gölde değişimler: ÇATLAMA Çatlamakabarma I ayIOytl sürer Cellşme (1 saat ile 1 hafta onceden) 1. Deprem ısıklan: Yenı guneş dogar/batar gıbı ışık huzmelerı 2. Alev toplan: Yanan bırtabrıtalevı gıbı, alev topu 3. Deprem bnlntlan: Açık havada kırüacalc bolge uzerının bulutlanması 4. Tüdınmlar: Olağandışı mor, yeşü, kırmızı, mavı, pembe renklı oluşumlar S. Gökkmşagı: Açüc havada kısa gokkuşagı yeşü sıyah, mavı renk egemendır 6. EUva sıcaklıgı: Havada aşın sıcaklık ve süant I. Ay, yüdular: Parlak bır gokyuzu ıçınde yüdızlann elle tutulacak degın yakın gorunmesı 8. Ugnltn: Yerden anlam verümeyen bır ugultu duyulur C Gökyüzünde değişiklikler: D Yeraltı sularında değişimler: (1 saat3 ay onceden) 1. Sn verimi: 1 üe 4 lt/san'bk venm arUşı olur 2. Basınç arbfi: Su basıncında 115 barlık artış 3. Sn sıcaklıgı: Olağan sıcaklıgın 1 2°C uzennde ısınır 4. Teal kaynak: Bır üe üa hafta oncesınden 0 51 lt/sanıye akan kaynak oluşur ya da var olan kaynak kuruyabüır 5. Sn gazlan: CO2 (Karbondıoksıt), CH4 (Metan), Radon (Rn) gazı ıçerıgı artar 6. Sn tadı: Su acüaşır ya da tatlüaşır 7. Snda kokn: Çuruk yumurta ve kukurt kokusu gelır 8. Sn kimyası: Detkenbk (EC), Ca, Mg, Na, HCO3, SO4, Radon (Rn) Cıva (Hg) Heryum (He), H2S, Karbondıoksıt (CO2) artışı 9. Kabarcıklar: Su ıçınde hava kabarcüdan oluşur 10. Dere snlan: Kesüır, kunır ya da çogalır Yerde neler oluyor? Deprem olacak bolgeye gelen yanal basınç alünda yer yamularak şışer Patlama oncesı kabaran deprem odak bolgesı kabarmanın en çok oldugu yer, enerjı patlamasının olacagı odakta olup, 1015 sannmetreye degın yukselebüır Kabaran bolgede, ozellıkle ılk 300 metre derınlıkte, bol çatlaklar oluşur, gozenekhk ve geçırgenlık artar, aynşma başlar ve bu bolge dışa dogru radon, karbondıoksıt, metan gazı, radyasyon, ısı, tıtreşımcık ses yaymaya başlar Çatlamanın sure gıtngı merkez bolgeye çevreden sular doluşur, uzagında ıse sular çeküır, sulann kımyası (sertlık, PH, bularuklık, EC, Ca, Mg, Na, HCO3, SO4, Rn, Hg, H2S, CO2) sıcaklıgı, tadı ve ıçerıgı degışır Kabaran bolgenın elektrık üetkenlıgı artar/azalır, ses geçırme hızı yavaşlar, mıknatıslanması duşer, bırım agırhgı hafifler, yamulur, ısınır basıncı ve bunlann sonucu olarak ta yukunlenn (ıyonlann) uçlaşması (polanzasyonu) artar Tum bu gelışmeler duyarlı jeofizüc aygıtlarla zaman ıçınde ızlenebılır Son aşamaya gelındıgınde, artk patlama gerçekleşmeden hemen once yer susar, tıtreşımler yavaşlar, yamulma hızlanır ve oluşan çatlaklar bırleşerek susar tıtreşımler yavaşlar yamulma hızlanır ve oluşan çatlaklar bırleşerek ana kıngı oluşturmaya ve yer sarsınüsız surunmeye başlar Kınk yuzeylen bırbırıne surtunerek kıvücımlan, aşın sıcaklıgı (9001500°C), pıezoelektngı ve staük rmknatıslanma alanını 200300 km uzaktan belırlenecek buyuklukte oluşturur Bu son aşamada, yerden deprem ısıklan çıkar deprem bnlntlan oluşur hava ve yer ısmır elektromagnetık akılar yogunlaşır ve bu ışınlar bıtkılen etküedıgı gıbı hayvanlann da beymlerını eüaleyerek serotonın salgısı yaymalanna neden olur Boylece hayvan ve bıth davranışlan değışır Artüc genlımın boşalması çok yakındır, bırkaç ay, hafta gun ya da saat1 Ve yer kopar, kırüır, bınken gerıhm boşalır, yer sarsılır ve yer yenıden dıngınleşır Işte bır depremin oluşumu boyle uzun bır baslama, gelifme (çatlama, kabarma) ve olgnnlaşma (sürüklenme, kopma, boşalma) aşamalanndan oluşur En uzun sure hazırlanma (7 üe 200 yıl), daha sonra gelışme (30 gun 10 yü) ve en kısa sure de suruklenmedır Olgunlaşma Çatlaklann blrleşmesl sürüklenme ÇATLAKLAKIN I saat3 ay BİRLEŞMESİ sürer Deprem SSO sanlye Deprem olusum aşatnahm ve süreleri. En buyilk çatlama baskı doğruHusundadır. dogmasının ıyıce yakınlaştıgı ve ıvedı uyanlann yapüdıgı suredır Bu surelerın her bınnın behrüsı vardır Bu belırnler depremin canlı yaşamına yerde, gokte, çevrede, sularda yapügı degışıklıklen gozlemleyerek ya da olçerek belırlenır E Bitki ve ağaçlarda değişimler: (1 ile 3 ay öncesi) 1. Meyve agaçlan: Erken çıçek açar ve erken meyveyı verır 2. Ot ve agaç dalı: Yuzeylen kızanr, yanar 3. Knstnm çiçegi (Mimoza): Gunduz deprem oncesı porsur (saatler oncesı) A Böcek ve hayvan davranışlan: Bn belirtUer deprem tam olusnrken ortaya çıkar (Isaatile3gâaöncesi). 1. At, esek, inek: Tasmalannı kopanrlar.ahır kapüanndan dışan çüanak ısterler, tepelere dogru koşarlar 2. Tavfan ve fare: Yapüann ust katlarına kaçışırlar, dıreklere tırmanırlar yere ınmek ıstemezler 3. Domnzlar: Hızla yukanya dogru koşarlar Tbpragı dehcesıne eşelerler 4. Kedller: Kutu ya da çop bıdonu ıçıne atlarlar Evden dışan kaçmak ısterler Tbp gıbı süaşıp şıddetle tıtrerler perdelere asüırlar, ısınp tırmalarlar sahıplennın yanına sokulurlar 5. Köpekler: Kor ku dolu havlar ulur saldırganlaşırlar Sahıplennın yanna sokulurlar 6. Balıklar: Gol ya da denız tabanının ısınması sonucu yuzeye yakın yuzelerler Yüan babklan ortadan kaybolur I. Ördek, kaz, kngn: Gole gırmek ıstemezler Goldeküer olebüırler 8. tpekböcekleri: Arka arkaya dızüırler 9. ölti balık: Denızde olu bahk bahkçüarca 1 2 hafta bol ve derın yuzen balıkları sığda yakalarlar 10. Tengeç: Plajda yengeçler (Haftaaylar öncesi) 1. Petrol ve doğalgaz: Kuyularda basınç ve venm artar 2. Dogalgaı: Çatlaklardan doğalgaz cüaşı gorulur F Petrol ve doğalgaz alanlan: (Jeoflzik öceUikler): (1 Hafta Ue 10 yü) 1. Kabarma: Basmç altında çatlayan ve kabaran yerde yer 10 üe 40 yançaplı, yanm yumurta güDi en çok 10 15 cm şışer Şışme uydularla belırlenır 2. Çatlama: Süoştıran kıncı basınç altında 10 km'lık kabugun en çok ük 300 m'sı çatırdar ve buralar depremcık uretır (M=l4) oncu depremler Deprem duyarlarla olçulur 3. Gaz çıkısı: Çatlayan yerden yeryuzune radon, metan, karbondıoksıt gazlan çıkar Gaz olçerlerle gozlerur 4. Isı çıkışı: Çatlaklar arasından ve surtunen kınk yuzeyınden yeryuzune çıkar Sıcaklüc olçerlerle belırlenır Kınk yuzeymde sıcakhk deprem sırasında 9001500°C yı bulabüır Taşı curuflaştırabüır 5. Tamnlma: Basınç altında 700/21 C Yerde değişimler