Katalog

uzay ortamından alınabilir mi? için iyonosfersel toplam elektron miktannı hesapladıklan üginç bir bildiri sundular [4], Yeıden 250500 km yükseklikteki iyonosfer verüerine dayalı olarak, bu verilerde görülen degişiklikleri, depremin ön uyarıcüan olarak yorumlayan araşürmacüann 17.08.1999 Türkiye, 20.09.1999 Tayvan, 16.10.1999 Kaliforniya, 11.11.1999 TürkiyB dep• / • remlerine ilişkin sonuçlan Şekil 1 [5]'de gösterilmiştir. Bu şeldlde yatay eksende depremin oldugu günler oklarla işaretlenmiştir. Dikey eksen iyonosfer parametrelerindeki degişmeyi göstermektedir. Yazarlann deprem ile ilişküendirdikleri ve ön işaret olarak belirttikleri "precursers" tanımıyla belirtilmiştir. Kuzey Anadolu depnm kmğı boyunca yeriştiriecdk büimsel ve teknolojik araştirmalar sonucunda, ve sosyo ekonomik akjılaytalaria ölçüm yapılarak, YerManyetik yönlerden depsikolojikönem kazanmış olan, büyük akmmdaki pek aiçak tekansb (ULF) dtğipmkr aL depremin önceden kestirilmesi konusunda önemli yollar aunabilecegi kanısı ve gıkmacak ve bunlar depnnun ön habadsi ohbihne umudundayız. . . yönünden inceknecektir. . KAYNAKLAR , ı. ,, ,;: larla kesinlikle kanıtlandüctan sonra depremin ön uyancısı olarak başka göstergelerle bırlikte kullanüabilirler. Yaşadıgımız bu an gelecegin geçmişidir. Bu nedenle, Yere Yakın Uzay ortamının, başka işlevlerine ek olarak, depremi günlerce önceden haber verip veremeyecegi araştırüması gereken önemli ve üginç bir konudur. iyonosfersel foF2 dogal frekanslanndaki bir bölüm degişmelerin, olası bir deprem uyaranı olup olmadıgının araşurılması için Yunanlı araşnncüardan araşürma işbirligi önerisi gelmıştır. Bir başka uluslararası ortak arastırma yapma olanagı da Israil'lilerle birlikte ortaya çıkmıştır. Bu proje önerisinde, Kuzey Anadolu deprem kıngı boyunca yerleştirilecek alguayıcilarla ölçüm yapılarak, Yer Manyetik alanındaki pek alçak frekansh (ULF) degişimler algüanacak ve bunlar depremin ön habercisi olabilme yönünden incelenecektir. [1] Tulunay, Y, "GüneşYer Üişkisi"Cumhuriyet Bilim Teknik Sayı: 476, 4 Mayıs 1996 [2]: Abstract Book, XXVI* General Assembly. International Union of Radio Science, Tbronto, Ontario, Canada August 1321, 1999 [3] : Ince E, "Uydudan depremlerin önceden kestirilmesi mümkün mü?" Cumhuriyet Bilim Teknik Sayı: 6865686/1213, 13Mayıa20O0 [4] Oraevsky VN., RUZH1N Yu.Ya., I.I. Shagimuratov "Comparison oflonosphere TEC above the Turkey during solar Eclipse action and before hvo Strong Earthquakss at 1999", Izmiran, Troitsktown, Moscow region, 142190 RUSSIA, ISEA10, Antalya, Turkey, 2000 [5] Pulinetz, S. "Bireysel Komısma"ISEA10 Antalya , Turkey, 20000711 * Prof. Dr., ITÜ Uçak ve Uzay Büimleri Fak, Dekant ; Bu konuya ilişkin ulusal ve uluslararası Sonuç: Günümüzde depremin yeri, şiddeti ve oluş zamanı önceden kestirüememektedir. Ancak, uluslararası bilim çevreleri, deprem öncesi ve sonrasında Yere Yakın Uzay ortamınm çeşitli fiziksel göstergelerini gözlemekte, izlemekte, incelemekte ve deneyler yapmaktadırlar. Bunlara göre atmosfer, iyonosfer ve manyetosferdeki deprem etküerinin üzerinde önemle araşurmalar yapüması geregi ortaya çıkmaktadır. Bu göstergeler, büimael araşurma• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 4 «••••••••••••••••a DEPREM MAKİNESİ NE DERECE BİLİMSEL? Ahmet Tuğrul Başokur (*) B asm ve televizyonlarda, depremi önceden saptayabilen bir aygıun geliştirildigi ve Adalar depreminin önceden bilindigi (açıklama depremden sonra yapılmıştır) yönünde haberler yayımlanmıştır. Yine bu haberlerden ögrenebildigimiz kadan ile aygıt ITU Hektrik Bölümü'nü bitirememiş bir kişi tarafından geliştirilmiştir. Istanbul Teknik Üniversitesi'nin aygıt ile ilişkisi açık degildir ve bu konuda ITÜ'den herhangi bir bir açıklama yapılmamışür. Depremlerin önceden kestirimi yöntemleri, deprem öncesinde yeryuvarı içersinde oluşacak fiziksel degışımlerin kayıt edilmesi ve yorumlanması esasına dayanmaktadır. Deprem öncesi oluşacak fiziksel degişimler çok çeşitli olup, bunlann rümünün kayıt edilmesi, ilişkilendirilmesi ve çogunlukla insan etkinliklerinden kaynaklanan deprem ile ilişkisi olmayan olaylann ayıklanması gerekmektedir. Hangı fiziksel olaylann kayıt edilebilir seviyelerde belirtiler verecegi deprem öncesinde bilinemez. Geçmiş deneyimler, her depremde farklı jeofıziksel niceliklerde degişimler oldugunu göstermiştir. Bu nedenlerle, tek birfizikselniceligin degişimine baglı olarak, depremleri önceden haber veren bir 'deprem aygıh'nın geliştuilmesi olası gözükmemektedır. Depremlerin önceden kestirimi, yeryüzeyinde çok sayıda ölçüm istasyonunda, çok sayıda fiziksel niceligin degişiminin çok uzun süreler ile gozlemlenmesi ile yapüabilir. Bu amacın gerçekleştirilebümesi için bu kayıtların gerçelzamanlı (realtime) olarak alınması gerekmektedir. Gerçelzamanlı terimi ile cografi olarak degişik lokasyonlarda bulunan birçok ölçü istasyonunun belirli bir merkezden anlık izlenebilmesi anlaşılır. Bu olçumler sonucu elde edilen veriler, bilgili ve deneyimli uzmanlar tarafından dog Yer elektrik alanı ölçümleri ile deprem kestirimidırru ile ancak havadaki statik elekt rik alanın degişimleri ölçülebilinir. ve sözde deprem aygıtlan üzerine...„,*' ,, "r , ; Bu alan ise yeriçindekiolaylarla degil "'• '' • " ' • <r v ;rt iletken kure olmalıdır. Bu iletken yar ru olarak yorumlanmahdır. Uzman olmayanlann eündeki veriler sadece bir sayı yıgıru oluşturur. Uzmanlık, amaca uygun veritoplama ve elde edilen verileri geçmiş kuşaklann aktardıgı bilgilerin ışıgında dogru olarak yorumlama sanaüdır ve birkaç ay veya yüda elde edilebilen bir ozellik degildir. Depremleri önceden haber veren aygın geüştirdikleri ifade edilen kişi veya kişiler, cihazlanm ve dayandıgı prensipleri ne bir bilimsel kongrede sunmuşlar ne de bir bilimsel yayın olarak yayımlamışlardır. Televizyon ekranlanndan gördügümüz kadan ile depremleri önceden haber verdigi iddia edilen aygıt, bir masa üzerine konmuş ve üzerinde kure şeklinde bir iletken bulunan silindirik bir cismin bir sayısallaşuncıya (A/D converter) baglanmasından ibaretti. Bu cıhazın alıcı birimi (receiver) en üstteki atmosferik olaylarla ilişkilidir. Elektrik ve elektromanyetik alanlar depremlerin önceden kestirimi için ölçülenfizikselniceliklerdir, ama diger nicelikler ile birlikte kullanılmalıdırlar. Sözde deprem aygıtını geliştirenler de buradan esinlenmiş olmalıdır. Ancak, ne olçüm düzenekleri nede bu konudaki bilgi birüamleri bu zor sorunun altmdan kalkabilecek düzeyde degildir. Birincü olarak, ölçü düzenegi yer elektromanyetik alanının ölçülmesıne uygun degildir. Deprem ile ilgili hiçbirfizikselniceligi olçmemektedirler. Uzmanbk alanlan olmayan bir konuda bu tur bir girişimi başlatmalan ya yararlı olmak istegi gibi amatörce bir duygudan ya da yüksek bütçeli araştrma fonu elde etmek veya halkm duyarlı oldugu bir konuda pazarlanabilir bir mamül oluşturma gibi ticari amaçlardan kaynaklanmış olmalıdır. Birinci olasılıgın geçerli olmasını umut etmekteyiz. Sözde deprem aygıtlan ile karşüaşnrmayı saglamak amacı ile, izleyen bolumlerde yerelektrik konusunda kullaralan fiziksel alanlan ve ölçüm tekniklerini tanıtmaya çalışacagız. Dileyen okurlar, bu teknik aynnulan okumak yerine son bölümdeki sonuçlara geçebilirler. • • ? ''i'. :"" ~ :iy " • • ' 1 j Elektrik veya elektromanyetik alanların aeprem kestirimi amacı ile kullanılması Yeryuvarı ıçeısinde dogal olarak oluşan veya yapay bir kaynak tarafından yaratılan elektrik ve elektromanyetik alanlan inceleyen ve bunlan kullanarak yeraltı suyu, maden ve petrol gibi yeralu kaynaklannı arayan, arkeolojik alanların planlannın çıkanlması gibi sıg araşurmalann yanında, ye700/19 Kamuoyuna "Deprem mâkinesi" olarak yans>yan cıhaz