Katalog

AhmetHamdi, Beş Şehirde (Ilk yayını:Ulkü,1946; Haz:M.FatihAndı, - YKY,1999)“Hakika- , ten Osmanlı macerasıbiraşk romanıylabaşlar”(124)deyi- veriyor“Bursa’da Zaman” denemesinde.Buaşkı Bursa’ylailişkilendiriyor elbet.Kimbilir,belki de bu nedenle Bursa,“dahaziyadebir sanat esenne - ‘e benz(iyor)”(140)ona <,. Jgöre,üstelik“cedle- ..., — rimizinşaetm(eyip), - . - ibadetet(tikleri)” <‘.: (137)halde. Neiçinegirebildiğimizne büsbütündışında kalabildiğimizzaman sorunsalınınsarmalındaşöyle düşünüyorTanpınar:“...Insan‘Bursa’daikincibir zamandaha vardır.’diyedüşünebilir.Yaşadığımız, gülüpeğlendiğimiz,çalıştığımız,seviştiğimiz zamanınyanıbaşındaondan daha çok başka, çok daha derin,takvimle,saatle alakasıolmayan; sanatın,ihtirasla,imanlayaşanmışhayatınve tarihin bu şehrinhavasındaebedi birmevsimgibi ayarladığıvelütveyekparebirzaman...”(121) Nazımise, Bursa’daon biryılboyuncaalevler içindekavrulupacılarortasındayinede anıtsal yurtseverlikle,büyükdevnmciruhlaçiçekaçarken bunudev yapıtlarınıkuşatanbirtutkuyla taçlandırıyor:Saat 21.00-22.00Şiirleri, Memleketimden Insan Manzaraları, Yatar Bursa Kalesinde... Bilineni,yitirilmişidaha nicesıyleyapıtlarını,Nazım Bursahapishanesindehaddeden geçirip çelikleştirmiş,sonra şiirinana sütüyleyaşam soluğu üfleyip,dünyanıntüm insanlannasunmuş...Elbet insanaduyduğuaşkla... BüyükPirayeaşkıda varbunda kuşkusuz: “...Eğergününbirindebüyükbirşairolursamve ölmeyecekbirikisatıryazabilirsembu 1945 yılındasana duyduğumhasretinkuvvetiyleolacak...” (Piraye’ye Mektuplar’dan, 126) NAZIM’INHAKETTICIBURSA... GüneyÖzkılınç’ın Bursa Yılları /Anılar,Tanıklar,Fotoğraflar.Bilinmeyenler... (Evrensel,2010)başlıklı“anı-biyografı”kitabı,Nazım Hikmet’inBursahapishanesindegeçirdiğion biryıla dağılanözet halindekiyaşamöyküsünüaktanrken bize,dönemiiçindeBursa’nıntoplumsal topoğrafyasınıda çıkarıyoradeta. Bursa’yı,üstelikhapishane koşullarındasürdürdüğüyaşamıaşkla,insanaduyduğu güvenle,insanlığıngeleceğine,kardeşliğinebeslediği -. ..... - inançlayoğurarak Guney yalnızyaşamını deözkııınc ğiltüm şiirlerini, ötekiyapıtlannınasılda emekle,hünerle işlediğini,geliştirdiğini ---4. T] gözlerönüne sen- .4 Y •. Ç - kıldığındaOzkılınç’ın çalışması. Bursa’dakizamanı- na sunulmuşbir çelenk. Görüneno ki, şair-yazarGüney Özkılınç,bir araştırmacıtutumuylaişe girişsede kurmacacı biryazarolarak kalkıyorbu çalışmanın altından,öylede sürdürüyor... Birpolisiyeörgüsü temelinde,kılıkırkyaranözenle geçmiştenbugüne tanıklıkları,çeşitlidönemlerdeki görüşmeleri,bu arada kanıtlan, verilende ekleyerekyapılandırıyorkitabını. GerçektenÖzkılınç,anıkitabıhavasında, sıcacıkbirkucaklamayla1940’larBursa’sını, anlatırkensankiyenidenkuruyoro günleri.Yanı sıra,toplumsal,ekonomik,siyasalaçıdan ülkenin yapısıkadarinsanımızın1940’laraözgülenecek yaşam kültürüde çıkıyorenikonuortaya. Insanıdoyuran,ötesindeçok yönlüdüşünceler üretmesineolanaktanıyanbirçalışmayöntemi uyguluyordenebilirÖzkılınçkitabında.Bununiçin yaşamöyküsübütünlüğünükoruyup şairinyapıtlanndan,daha önce yapılmışmonografik çalışmalardan,anıya,mektuplara,tanıklıklara, belgeleredayalıkitaplardanhareketleyalnız Bursayıllarınıdeğil,doğrudankendisinide etli, canlıbirbiçimdeBursa’yayenidenkatıyor... Ozkılınç,bunuyaparkenNazımüzerine kotanlmışçalışmalarısabırlı,titizbirtaramaylaelden geçirdiğinigösteriyor.Çünküanlatı, Bursa’sını.Bursa’nın olduğugibiortaya koyabiliyor. NazımHikmet’inBursa’daattığıimzayıtaşıyan bütünyapıtlar,şiirler,oyunlar,çevinler,mektuplar, çalıştığıişlikler,ürettiğiişler,yetiştirdiğionca insan,yaptığınicekılavuzluk,Bursa’nınen kıdemli kentlisiolduğunugöstermeklekalmıyor yanısıraBursa’yıhiçkuşkusuznasılhakettiğini de kanıtlıyoraynızamanda. Bursa’dazaman, doğruakıyor. ‘NAZIMINBURSAYıLLARI’... GüneyÖzkılınç, Bursa Yıllarında, bir biçimdeonutanımış,geçmişteonutanıyanlardan dinlemişolanlaraçısındanönemlibirsaptama getiriyor: ‘Sisteminen ufakbirmuhalefetetahammül edemediğio yıllannTürkiye’sinidüşündüğümüz- de, hertürlükaralamakampanyalarınakarşı, Bursa’daNazımHikrnet’Iehapisyatmış,onutanımış, onunhakkındababasının,dedesininanlattıklannı dinlemişinsanlann,onunhakkındaolumsuzbir cümlekurduğunatanıkolmadım.“(47) on biryılboyuncahapishanesinde ağırlayanBursa,o yıllaryüzbinnüfuslubirkent. KemalTahir’le,Kıvılcımlı’ylavedalaşıpda Çankırı’dan Bursa’yaikincikezgelmeküzereyolaçıktığında Nazım,kendisini p tanıyanlanetkileyici yanıyla,birlikteyolculukyaptığıjandarmaeriOmer’ide büyülüyorkuşkusuz.Omer,yolculuğunbir yerinde,şaire,“Benseninkelepçeyiaçacağım.Senin zararlıbiriolmadığınıbiliyorum.Kaçrnayacağınıda biliyorum,”diyecek,tertıissonrasındaköyünde önünegelene bu buyukşaiıleyolculuğunu,onun “boyunu,bosunu,saçlannı;sonra ne mühim adam olduğunu”anlatacaktıryaşamıboyunca. (32) Ressam Balaban’ınSeçköy’demuhtarlıkda yapanyeğeniHasanAliBalaban,‘Biz iyi anlatamadık,anlatsaydıkbunlaryaşanmazdı”diyor. (40)CezaevinemalverenSütmanKardeşlerin çalışanıolarakşamtanıyanÖmerFarukAydınlarise, tek birtümceyleözetliyoronu:“Müslümanne kadardoğruysa,NazımHikmetde o kadar doğruydu...”(77) Buanılarınardındanşu notudüşüyorGüney: “Bursa’nındört biryanından;ama özellikleköyleri ve ilçelerindenmatıpusdamınadüşen insanlar, önceleriondan çekmniyorfakat tanıdıktan sonra, ona saygıduyuyorlardı.”(97) 1944yılınınbirpazargünü Bursa hapishanesindeziyaretegiden BursaKızÖğretmen OkuluöğretmenlenndenNebahatSütunç, şairin adınıilkkezKütahyaLisesi’ndeöğrenciyken, öğretmenleriEfiatunCem Güney’denduyduğunu söylüyor.Öğretrnenininçoksakınmaklabirlikte, yinede “Biliyormusunuz,NazımHikmetkadar memleketini,halkınıseven insanazdır” deyiverdiğiniaktanyor.Ziyaretettikleri iseşu tümceyleyansıtıyorbize:“Açıkçagörüyordukki konuşmasada fiziği,davranışları,bakışianyla cezaevimüdüründenkürekhükümlüsünekadar herkesietkilemişdurumdaydı.”(Bursa’daYaşam’dan Özkılınç,63.66) GüneyÖzkılınç,BursaKızÖğretmenOkulu öğretmenlenini,hem de 1 Mayıs1944’te ziyaneteyöneltenpedagojiöğretmeniŞevkiBeyin ‘yeniders yılıbaşladığındaokuldakigörevinden— büyükbinolasılıkla-alın(dığını)”ekliyornotuna.(66) Okur,ŞevkiBey’insoyadınımerakediyoretmeye de Güney’inanlatısındabuna ulaşamıyoryazıkki. bütünbu anlattıklarınınyanında, “NazımHikmetöğretirken,aynızamanda öğrenmeye çalışıyordu,”(48)demekleyetinmiyor,bunu gösteriyorda birbiçimde. IştesizeGüneyÖzkılınç’ın Bursa Yıllarıadlıkitabındanaktardığımtadımlıkbiriki kınntl.Okumayakoyulduğunuzdabirçırpıda bitiverdiğinigörüyorsunuzkitabın.Elbettebunda Nazım Hikmet’inböylesiacılarlasürdürdüğüdirençli, onurluyaşamınınetkisivar,ne kiÖzkılınç’ın yapıtınokunurluğunuarttırmakiçinçabaladığıda bir gerçek... Buyüzdenkitabahakettiğideğennverilmesini diliyorgönül.Çünkü Bursa’dazamanla 1 buluşmasınıözgünbirçerçeveyealıp temellendirenGüneyÖzkılınç’ınemeğiyerde kalmamalı kesinlikle... Kitabıokuduktansonra birkezdaha görüyorsunuzki,Bursa’dazaman,ancak Nazım’lahayat buluyorkendine... NAZIMINHAK BURSA... Bursa’dakimilen istemeyebilir,doğaldır bu. da böylelerindenhoşlanacağını sanmıyorumdoğrusu...işinbu yanıkonumuz dışında...Amabirtarihsel,yaşamsalolguolarak Bursalıların da Bursalılanhakettiği gün gibiortada... Çünkü Piraye’yeyazdıklarıunutulabilir mi:“...Benimde buradaağaçlarım,çiçeklerimve birde ta uzaklardagorulenbirdağımvar.” (Pirsye’yeMektuplar’dan,Özkılınç,13) AhmetHamdiTanpınar,“Bursa’daZaman” başlıklıdenemesinişu satırlarlabitiriyor: ‘ŞimdiBursa’da,asılzamanınyanıbaşında, bizimiçinondan daha başka vedaha derinolarak mevcutolanikincizamanıyapanşeyinne olduğunuöğrenmişgibiyim.Buses ve onunetrafı kucaklayan,herdokunduğuşeyinözünübirebediyette tekrarlayanakisleri,bu mevsimlerinve düşüncelerinezel?aynası,zamanınüç çizgisinibirdenveren tılsımlıbiraynasıdır.Sanatınaynasıda bundan başka birşeydeğildir.”(BeşŞehir, 142) Bursa’dazamanı,zamanınaynasındankalkıp, sanatınaynasınabağlarkenAhmetHamdi,bu yaklaşımçerçevesindeonu da da bu aynanındışındatutmanınolanağıvarmı? işinbu yanınıdüşünmeyenler,böylesi inceliklennayırdındaolmayanlar,kısacaehlivukuftan sayamayacağımızham halatlarBursa’dazamanı AhmetHamdiTanpınar’labağlayıp dışta tutuyoılarsayalnızayıpetmiyorlar,aynızamanda edebiyatada ihanetediyorlardemekti,i Hemdevekuşugibibaşınıkumagömüp MemleketimdenInsan Manzaralan’nıTürkçenin, ortaöğretimöğrencilenneönenlenyüztemel yapıtındanbirisayacaksın,sonra Bursa’dan soyutlayıpBursa’nınzaman-sanataynasıdışına çıkaracaksın... AhmetHamdi,Bursa’dazamanıyazdı,evet, ama zamanda Bursa’da dokudu sonsuzluğuyla.Bursabununşimdilikayırdındaolmasada zaman,bağrınabastığı bilincinde... AhmetHamdi’yiBursa’yakatıp Bursa dışınaçıkarmakham ervahlığınta kendisibu nedenle’Bursalı,Bursa’da sahipçıkacak elbette.Bununda günügelecek... Evet,NazımBursa’dabirbüyükaile,birbüyük kent,birbüyükülke;NazımTürkiye’ Yöneticilerne yaparlarsayapsınlar,Bursa’da zaman Nazımlehineişliyor,yıllarona doğru koşuyor... Bursa’da,Türkiye’dezaman, zembereğiyleyenidenkurulacağı bekliyor!. Kitaplar Adası M.SADIKASLANKARA Bursa’dazaman, zamandaNazım...z ‘e. -r f. Nazım’ınBursa Cezaevi’ndenizınhlcıktıOıbırgün. PirayeIleBursada. Ahmet Hamdi Tanpınar (1901-1962), NazımHikmet Ran(1902-1963) yalnızyaştaş iki sair Bursa’ylailişkılenme, bu yaşamı dönüştürme birbiriyle farklıkulvarda teğet duruşa sahipikibüyük yazıncı...1940’larda aynıtarihlerde, ama sırtlan birbirinedönük Bursa’yı gergeflerindesomutlayıp işledikleri görülüyor...Ahmet HamdiBursa’daki zamanda geçmişi nakışlıyor“billür biravize”halinde sürekli,Nazımise geleceğiyatırıyor örsüne Bursa’nın o bıçaksırtı zamanında.Ay farkıylaminik ağabeylenoluyorum şimdiher ikisinin de, ne tuhaf... AhmetHamdine kadar yaşamıştır Bursa’da?Onun Bursayaşamını, “Bursa’da zaman”başlıklı şiirinin,denemesinin bu yaşanmışlıktakıyerini, Bursa’ylailişkisini işinuzmanına birakaIım...YaNzımHikmet? Türkiye’deki yaşamınındörtte birini, tüm yaşamının neredeyse beşte biriniBursa’da geçirdiği biliniyor.Bursa diyorsak,“Bursa hapishanesi” biçiminde düzeltilmelibu... [J CUMHURIYET KİTAP SAYI 1054 SAYFA 21