Katalog

WilliamWordsworth’den‘Prelüd Şairişairyapan ruh haliWilliamWordsworth,18.yüzyılsonlarındabaşlayıp19.• yüzyılauzanan Romantizmakımınınen önemli şairlerinden.1789yılındaFransa’ylasüren savaşın,hayal kınklığıylasonuçlanantoplumsalreform planlarının yarattığıyoğun karamsarlıkhavasınıniçindeWordsworth insanlarayenidenumutlanmanın,huzura ermenlnyollarını öğretecek uzun soluklufelsefibir metinyazmayakoyulur. Kitabınınadı “Münzevrya da “Insan,Tabiatve InsanHayatı ÜzerineDüşünceler”olacaktır.Ancakbirkaçyüzdizeden sonra kendiiçineeğilerektablatın ve eğitiminona kattığı gücü incelemeyekarar verir.işte bu içebakış,dIlimİze“Bir ŞairinZihinselGelişimi”aitbaşlığıylaçevrilenPrelüd’ü doğurur. Nurduran DUMAN ocukluğurnuzdan ıtıbaren ışkmış ovle .ııılir vardır ki. ruhumuza şifa verip beynimizi besler; farkınta olalım ya da olmayalım, bizi yLnıkr s ığ.ıltır duştuğumuıdi.. kaldırır, yukarıdaysak daha yukarılaraçekerler bizi. Böyleanlar belirgin bir üstünlükle güçlüdür. hayatımızın en olmadık yerinde, yanlış bir fikre kapılmış ya da kavgacı düşünceleredüşmüşken, sıradan ışlcrınıız günlük ilişkilerimiz arasında koşuşturaıı bizleri karşılavıp iyileştirmek ya da nıutluluğumuzu pekıştırmek için aklın en derin bilgileri veren geçitlerinde bekler. KORKUYUöĞRENEN ROMANTİKSAİR Romantik şair William bepınuzin hayatında var oldıığunıı söyletliğibit anlara “zamaıı lekeleri” der. 1>reliicfünde“zaıııan lekeleri“ni özellik. le vurgular. çocukluk aııılarına giderek de. Babasının ölümü, kayak vapışı, at kiralayıp arkadaşlarıyla yarışması.. Çocuk dimağını farklılaştırıp geliştiren bu anılar yıllar sonra güçlenıp bambaşka aıılamlar kazanarak yetişki- nin karşısına gelir, daha doğrusu aklına. Erişkin akıl onlarla yeniden biçimlenir. Wordsworth ‘ün kayık çaldığı bölümde, suda kuğu gibi kayarak ilerlediği sırada dağlarla karşılaşması iyıbir zaman lekesiörneğidir. Hep neşe verici bildiği do ğa, ruhu besleyicı başka bir duygu da verir; korkuyu öğrenir: “t)ev bir doruk, kapkara ve devasa! sanki isteyerek. bır içgüdüyle/ kaldırdı kafasını! bir daha! bir daha asıldım kureklereİve daha da biivüyerek o iç ka rarrıcı gövde! dikiliyordu öylece benim le yıldızlar arasında.” Bundan böyle günlük hayatta gördükleri gözünün önünden silinecek yerine başka görüntülergelecektir. Zaman lekelerı, anılara gitmek, çocuk olmak, çocukluk, doğa, hayal gücü gibi temaları işleyen Pı-elüdiçin, şairin yaşamınınilk yirmi yedi yılını konu ettiği bir uzun erimli şiir demek yetersiz, hat. ta yanlış bir ifade olur. Adı üstünde, bir SAYFA 8 şairin zihinsel gelişimi. Bilindiği gibi William Wordsworth, Samuel Taylor (:oleridge ile yayımladığı Lyrical Balladsile Ingiliz edebiyatında Romantik dönemi başlattı. İnsanın edebiyat için sıradan bulunan duygu özelliğinin ve sadece mekan ve süs olarak kullanılan doğanın şiirin merkezine konulması gerektiğiniöne sürerek. Doğadaki sonsuz güzellik ve iyilikve görünmeyenin redledilnwmcsigereken varlığı. İnsan da doğanın bir parçası olarak iyiydiona göre. Çocuk ise en saf olan. I>relii<fde çocuk doğa tarafından büvütülüp,eğitiliyor ve şair ruhu, kalbi ve zibni doğaca işleniyor. Şairin özyaşam- öyküsüne, şair kimliğinin oluşum ve gelişimineyer veren bu on dört kitaptan oluşan şiire bir sanatçının kişisel, estetik ve sanatsal gelişim sürecini konu eden Künsilerroman türünün dizckrc taşınmışhali de <ieııebilir.Wordsworth, eserindekendisini ve doğayı ınerkezde tııtmakta,toplııııısal nıesdelere ve diğer insanlara pek fazlaıyer Fransız l)evrimi. ülkesinin savaşa girmesi, kardeşil)oıoi lw. romantik akıııı yoldaşı ve Robert Jones gibi kişiler dışında. Link bir söylem, romantik bir birinci tekil şabıs. yaşamın. doğanın, insanınçirkın taraflarını görmezden gelıneviveğleyenbir tuttum... Yaşamı boyunca yazdığı bu eseri süreklidegiştirip, kendisinin hoş görünnıcdiğinidüşündüğü yerlerini değiştirmesibit ıııtıımla henzerlik gösterir. Zamaniçinde pek çok ekleme ve eksiltme guren bit ıızıın şunu uzun bir var. Woıdsworth savaşın, toplumsal karaııısırlığınağır havasını dağıtacak, insanlaraumut aşılayat’akbir kitap yazmayıamaçlar. “ Münzevi” ya da “İnsan, Taliaı ve İnsan t tavatı Uzeriııe Düşün— eder”. Fakat sonra kendi iç dünyasına, doğaya. vıieeyebaktığı bit dizeleri yazmayabaşlar. I>relıhtü’ Münzevi”nin önsözii yapacaktır. “Münzevi” bir türlü ortaya çıkmayınca, l>reliıLfün yazım süreciuzar. Şiir, bir başka şiirin önsözü olmaktan çıkar, kendisi olur. Ancak şairinölümünden sonra karısının uygun bulduğu acllayayımlamr. Preiütf ün çevirmeni, oldukça zor bir işi göğüslenıiş, Nazmi Ağıl’ınçevirmeye girişmeden önce “hangi Prelüd?” sorusunuyanıtlaması gerekmiş. Şöyle diyor Ağıl: “Ortada iki çeşit ve bunların sunduğuiki farklı Wordsworth portresi 1805’tekikendini daha doğrudan ifadelerle ortaya koyan, daha genç, dahacesur bir Wordsworth sunarken, 1850’dekidaha dolaylı, daha ihtiyatlı, daha soyuıtlamacıifadelerin sisi ardındanbakan bir yüz gösteriyordu. Epey tereddütten sonra metni Wordsworth’ünokur karşısına çıkmak istediği son haliyle çevirmenin daha vcfalı bir tutum olacağı kanısına yardım.” Ağıl’ın bu emeği edebiyata yapılmış bir hizmet. Kim bilir, belki yakın bir zamanda 1805’tekiilk kitap da Türkçeleşir ve edebiyata bir hizmet daha tamamlanüıışolur. ÇOCUKLUK.ERGENLİK,YASLILIK Wordsworth kitapta insanı insan yapanerdemlerin, şairi şair yapan doğru ruh halinin, yaş aldıkça uzaklaştığı bu doğru ruh haline tekrar kavuşabilme yuillarınınpeşine düşer. Nefes alan. uyuyan, herkes gibi sıradan işlerle meş gul olan insanın şair kimliğiyle buluşıuığulink Preiiid’iin epik bir havası var. Şairın diğer insanlıırdaıı farklı, yaşadığı dünyanın ise başka bir yer olmadığını savunan Wordswortb “şairlik” hakkındakigörüşleriyle ıııtanlılıkgösteren bir yaşam siirdürür, seçimlerini lu tutarlılıktayapar, öyle yaşamak için çaba gösterir.()na göre “şair” diğer insanlardan farklı olarak çevresine daha meraklı gözlerlerle bakar, diğerlerinin kanıksadığı,sıradan bulduğu şeyler karşısında her an şaştrıııava hazırdır. Bu nedenle esin kaynağı olarak şiir’in merkezine oturttuğu doğanın yaratıcı ruhuyla ilişki içindedir; bu ilişkionun sezgilerini derinleştinir,diğerlerinkirıden daha gelişkmalgıya,daha hassas duvulara sahip olmasını sağlar, o kadar. Şu durumda “çocuk” ve “çocukluk” tenıasını PreIü<fün ve romantik şiir anlayışının önemli bir kısmına oturımasına şaşnıa-makgerekir. Zaıcn insan hayatını üç bölümde inceler: 11crşeyin mükemmel olduğu, bilişsel bir anlayışve algılayış dönemi olan çocukluk; sahip olduğu değerli şeyleri unuttuğu ergenlik; görüş yetisinin azaldığı bir bunalım dönemi olan yaşlılık,ki bu dönemi atlatan şair yeniden doğaya yönelir, melekeleri doğaylabütünleşir, insanın doğayla bütünleşnıesi hayal gücü demektir. Birinci tekil şahsı odak noktasına kuyupen çok “ben”i önemseyen bir anlatımve söylem benimseyen şairin çocuk- - luk, ilk gençlik, Cambridge’ıe geçen eğitim yılları,köyü 1-{awkshead’tckikır yaşamı, Londra’daki kent hayatının• sunduğu zengin insan manzaraları, devrimcidüşüncelerle döndüğü Fransa, Fransız Devrimi, ülkesi Ingiltere’nin Fransa’ya savaş ilanı, önce etkisi altına girdiği, sonra şairi tehlikeli bir noktaya taşıdığını düşündüğü Godwinci yaklaşımgibi pek çok otobiyografik konuyu içeren Prelüdün başkahramanı gene dc hayal giucü’<lür.l)oğa ve insan birleşmesiyleoluşan bu güç, kutsal olana, ahlakigüzelliğe ulaştırır ve tüm var olanı sevmcyi sağlar. I)oğa sadece bir şiir nesnesideğil; esm, inanç, var olup da görünmeyeninbulundugu bir kaynaktır. Bakarsınız bir üzııe gibi hareket eder, bakarsınız bir eğretileme, çağrışım olur. Şair şiiıin daha en başında hem de ilk dizede, alır o doğanın öğrenmevemeraklı, coşku içindeki çocuğun yanağmı okşayan bir ziyaretçi yapar: “Ah, bir kuts:ıvışvar bu yumuşak mclıemdc/yanagımı yeipazelerken, yeşil kırlardan! ve öte mavi göklerdeıı getirdiğimutluluğun! pek de farkında olmayanbit ziyaretçide.” Ihsan ise yaratıcı gücü, yüceyibirlikte oluşturduğu doğayla ‘l’anrı’vı,Tanrı’nın verdiği canı, hayaıı, pay6şır. Bunun farkındaulan aklıyla. kum-aşı.dokusuyla insanı, doğadan daha kutsal bulduğunu söylediği son artık öğrenmiş- ur çocuk ve oğretecek çok şeyivardır şairiıı: “Tabiatın peygamberleri olarak bizi kalıcı bir ilham vereceğiz onlara! akılla takdis edilmış, inıanla kuısannıışi ııeyisevdivsek başkaları da sevecek! ve bunun nasıl olacağını öğreteceğiz onlara. l)üııyanın kıyılarına zaman zanıan vuraniyilikve sevgi dalgası çekilir çekilmez,çağ eski baııl tapınmasına düşse, ınsanlar köleliğe dönse, uluslar rezalete hatsa bile teselli bulacaktır o ve “biz” dedikleri bu sevgi,şiir, eser sunumuyla.• • Prelüd-Bir Şairin Zihinsel Gelişimi! William Wordsworıh/ Çeviren: Nazmi Ağıt! YapıKredi Yayınları!264 s. CUMHURİYET IçıTAP SAYI 1054 •0 t 1 5’ - - .