Katalog

Matthew Arnold. “toplumeleştirmeni” nitelemesinigerçekten hak etmiş pek az yazardanbiri olsa gerek. Uzun yıllar iç konuşmalar ya da iç dökmeler denebilecek şiirler yazan Arnold’ıniçindeki şiir öldüğünde, eleştirmen Arnold’ın doğduğu söylenir. Barbarlar dediği soyluların, dar kafalı,para düşkünü diye andığı ticaretle uğraşan orta sınıfın ve bunların dışında kalan halkın Victoria dönemindeki beğenive davranış kurallarını yerden yere vuran ustanın delici kaleminden payını alanlar arasında gazeteciler de vardır. sağlıklıbır topiumun onsuz edilemez kurumlarından biri saydığım eleştirinin onsuz edilemez bir öğesi olduğunugörmiişünıdür hep. Arnokl’ın gazetecilere yönelttiği “Gazetecilik aceleyegetirilmiş edebiyattır” eleştirisi dc böylesibir zekiiği içermiyor mu? 19. yüzyıldasöylenmişbu söz, günümüz gazetelerindekiköşe yazılarının pek çoğu için dc geçerli değil nıi? Bilmem.Türk edehiyatının en satirik yazarlarından Tahsin Yücel’in tarihten esinlenerek htıklıığu “köşemen” nitelemesinin,koca bir yazıda bile zor dile getırılebılecekbir eleştiriyitek bir söz oyunuylagerçekleştirıverdiğinisöylemerne gerek var mı? KIRKKERESOYLERSEK Arnold Bennett, alaycıama sevecen, eleştirel ama hoşgörülü romanlarıyla tanınır.Ne ki, yeni çıkan edebiyat yapıtları üstüne yazılarında, Jamesjoyce, D. Il. Lawrence, William Faulkner, Ernest 1lemingway gibi yazarların önemini çok önceden fark eden Bennett, romancılığınınyanı sıra nitelikli bir elcştirmendi. Oyle ki. kimileri onun, hiçbir roman ya da öykü yazmamışbile olsaydı,yine de önemli bir yazar olarak değerlendirileceğinisöylemişlerdi.Bennett de çok “Ingiliz’ce”yaklaşmışgazetecilere: “Gazetecilerdoğru olmadığını bildikleri bir şeyi söylemekten asla çekinmezler, kırk kere söylersekdoğru olur umuduyla...” rhomasJefferson, ABD’ninilk dışişleribakanı ve üçüncü başkanıdır. AmerikanBağımsızlıkBildirgesi’nintaslağında Benjamin 1rankhn ve John Adams’la birlikte onun imzasıvardır. Uçiincu kez başkan seçilebilecekken.George Washingıonın örneğıni izleyerekadaylığını koymama erdemini gösıerebilmiştir. Jd Iers nı‘ın. “Bir gazetenin en vanlışsız talan ilan savfalaııLlır” gül- meceylc bır aşağılaınayok mudur? İŞKENCEALETLERİ )scar Wilde, 1n. yuzyıledebiyat dün -yasıııınen ayrıksı,şimdilerde rastgele kullanılan maırjinaıl”ıaııııııınaen uygun düşen kişiliklerinden biridir. Elliyılı bulmayan kısa yaşaınıboyunca birçok alanda tutucuların boy hedefi durumuna gelmiş,hakkında açılan davalar dönemingazetelerince fazlasıylakötüye kullanılmış,sömürülmüştür. Bu yüzden olsa gerek, ökimiindcrı beş yılönce yazdığı (:1(1<11Olmanın Oncnıi Ustüne adli oyununda.Victnria döneminin ikiyüzlülüğünüacımasızcasergilcmiştir Wilde. Şu sözü dc gazetelerde kendisiyle ilgiliolur olmaz haberler çıktığı günlerde ettiğini sanıyorum: “Eskiden işkence aletleri vardı, şimdi gazeteler var...” SHAWVEGIRAUDOUX George Bernard Shaw, belki de Bntanya’nınJonathan Swift’tensonra yetişmişen güçlü yergi yazarıdır. ‘l’oplumsal yaşamın çeşitlialanlarına yönelttiği gözüpekeleştirilerlehem kendi kuşağının, hem dc sonraki kuşakların kültürel düşüncesininbiçimlenmesine azımsanmayacakkatkılarda bukınmııştLır.Shaw, keskin sözünü gazetecilerden de sakınmanıış:“Görünen o ki, gazeteler bir biiklctkazası ile uygarlığınçöküşünü birbirindenayırt edemiyor...” l)cligibi oyunlarıTürkiye’de de oynanan Ican Giraudoux,karşıtlıklardan yararlanarak insan yazgısınıaraştıran yazarlartlandır. Oyunlanındakimizah parlak bir ve müthiş bir saçmalık duygusuna dayanır. Ama oyunlarından birinde bir gazeteciyi konuştururken basına yönelttiğieleştiri az rastlanır tlnlaysızlıktadır:“Madam, biz basınız. (;ücümüzü bilirsiniz. Tekmildeğerleri biz helirleriz. Tekmil ölçütleribiz koyanz. Tüm geleceğinizbizim elimizde...” Rosencrantz ve Guildcnstern Öldü adlı oyununda, insanın anlaşılmazgüçlerin denetimindeki büyük düzende küçük bir dişli olduğu izleğiniişlemiştir. Yazarlığabaşlamadan, 1950’lerdegazetecilik yapmış olan Stoppard da basından yergi oklarını esirgemeyenlerdendir: “Basın özgürlüğüne bir diyeceğimyok. Benim katlanamadığım, gazeteler...” Ozellikle İngiltere ve ABD’de hafta sonu gazeteleri yıllardır sayısızekle birlikteyayımlanır.Tümünü koltuğunuzun altına alıp eve götürmeniz hiç kolay değildir.0 kadar ki, aklıolanlar, ana gazeteninyanı sıra yalnızcaokumak istediklerieki alır, geri kalan ekleri gazetecide bırakırlar. İnce güklürüleriyle ünlenen Coward da, oyununun eleştirisini merakla beklediği hafta sonu gazetelerinialırken böyle yapıyordu anlaşılan. “1latta sonu gazetelerinin bu kadar ağır olmasına bayılıyorum,yerden kaklırırkenformunu koruyor insan” dediğine göre... Son yıllardabizim gazetelerin de hafta sonu ekleniylebirlikte “kaldırılması” zor bir ağırlığaulaştıklarına bakılırsa, gazete yöneticilerinin okurlarının formda kalmalarıiçin büyük çaba harcadıkları düşünülebilir. PULITZERİN BAKIŞI Joseph Pıılitzer, 19.yüzyılınikinci yarısındaABD’dekigazeteciliğebüyük katkılarda bulunmuş, gazetelerinde siyasonunda kendisi kadar alçak bir halk yaratır_.” Gazetecilik, kuşkusuz, en çok eleştiri alan mesleklerden biri. Bunun bir nedeni,hayatında hiç gazete okumamış olan Sophokles’in bir sözüylede açıklanahilir:“Kötü haber getireni kimse sevmez1 Ama bir nedeni de, basının toplumdaüstlendiği sorumlulukların önemi herhalde. Dost Kitahevi Yayınları’nca yayımlanan 1laher Etiği:Ahlaki GazeteciliğinKuruluşu ve Ekştirisi, bence son yıllarda bu konuda gerçekleştirilmişen derinlikli çalışmalardan biri. 1999 yılındanbu yana Basın KonseyiBirliği’nin başkanlığını yapan Enrico Morresi, çağdaşgazeteciliğingüncel eğiimlerini araştıı-ıyorve bunların meslek etiğini ne ölçüdebunalıma sürüklediğini sorguluyor. FELSEFİTEMEL Haber üretimi ile haberlerin hazırlanışıve akışı,güç ve sermaye odaklarınca kıskaca alınmışbir okur kitlesinin yönlendirilmesirıdenöte bir erek ve işleyiş taşımıyor mu? Böylesibir dünyada hangietik kabullerden söz edilebilir? Gerçeğinaraştırılması,kişilere saygıve yargı bağımsızlığındiinoluşan bir sacayağına davandığı varsayılangazetecilik, çapraşıkgüçlerin örümcek ağında tüm etik kodlarını bir bir yitiriyor mu? Bu tür Sorularıyanıtlamayaçalışan Morresi, savlarınırakamsalveriler ve zengin bir alan araştırnıasıyladestekliyor. Ama bununla da yetinnıeycrek, Rawls’danllabermas’a uzanan bir temele yaslıyor görüşlerini. Morresi’nin kitabı, Dost Kitabevi Yayınları’ndançıkalı epey oluyor. Ama gazeteciliketiği üstüne aydınlatıcıbır tartışmayıolanca ağırlığıylagözler önüne seren ve irdeleyen bu kitap, kanımca, gazetecilikeğitimi veren okulların gündeminden hiç düşmemeli. Yalnızgazeteciliköğrenimi görenler mi, gazeteciliğiuğraş edinmiş olanlar da bu kitabı başiıçlarından eksik etmemeli, diye düşünüyorum. Amacımız,hiç kuşkusuz,gazeteleri yerdenyere vurmak değil. Gaızeıeciliğiııbir gereği haber etiğini çiğnenıemekise, bir gereği de eleştirel olmaktır elbette.( özünde.nıııbaliflikvardır. unıda oltıp biten lere, yalnızcaiktidara değil, ınuhaldeic de. etik kodlarını vitirıııeden,eleştirel bir gözle yaklaşangazeteciye, bu eleştinidcnnasibini alanlar da hoşgörüyle yaklaşmahdır. Eleşüren ile eleştirilen hoşgörülü, sağduvulıı, - yeryüzüKitaplığı ÜSTER EnrlcoMorresl’nln‘HaberEtiği’adlı kitabı gazeteciliğin etik kodlannı tartışıyor Gazeteciliğinbaşucukitabı celalustercumhuriyet.com.tr sai yolsuzluklarıortaya çıkarmaya ve araştırmacı gazeteciliğedayalı bir yaklaşımhenimsemiştir. 1917’denbuyana her yılverilmekte olan Pulitzer Odülleri gazetecilikalanındaki en saygınödüller VERGİOKLARI arasındadır. Pulitzer’in şu sözleri iki yanı bm Stoppard, 1960’larınsonlarına keskin bir uyarı niteliğindedir: “Ahlak il- doğru. Flaınleı’iniki önemsiz kişisini kelerini hile bile çiğneyen,yalnızcaken- dramatik kurgunun di çıkanınıgözeten, odağına yerleştirdiği halk avcısı,fırsat düşkünü bir ha- 1- George Bernard Shaw, 2- ArnoldBennett, 3- Matthew Amold.4-Tom Stoppard. 5-Jean Glraudoux, 6- Oscar WIlde,7- Joseph Pulltzer, 8- Coward. SAYFA 6 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1054