Katalog

HalideEdipAdıvardan 'KalpAğrısı' Aşkın 'ateşle imtihanı' MMiııı hıiıt M<ıy\ı> KAU 1 AUHfsı) Halide Edip Adıvar, ilk olarak 1924 yıiında tefrika olarak basılmış olan Kalp Ağrıstnöa, yasak aşk yaşayan zeynep ve Hasan arasındaki ilişkiyi anlatıyor okura. Eski Istanbul manzaraları önünde hayat bulan hikâ- yede Adıvar, dönemin önemli sorunlarından çağdaşlaşmaya da sa- tır aralarında yer veriyor. Yazarın diğer romanlarında da karşımıza çıkan idealize edilmiş kadın karakterlerinden biri olan zeynep üze- rinden, Cumhuriyet kadınlarının nasıl olması gerektlğine değinen yazarın romanı okurlara tekrar sunuluyor. ErayAK I -w- -TT- alide Edip Adıvar, ede- I I biyatımızın tarihsel ge- I I lişimi açısından çok J _ _JL önemli bir yazar. Ge- nellikle, Milli Mücadele yılları ve Kurtuluş Savaşı hakkındaki ro- manlarla akla gelse de, onun yapıt- lan sadece bu konular çerçevesin- de gelişmemiş. Özellikle yazıldığı dönemde çok okunan ve ses getiren Ra- ik'in Annesi(1909), Seviye Talip (1910), HanJan (1912) ve Son Eseri (1913) gibi aşk romanlan da kaleme al- mış. Halide Edip'in 2 Mart ile 8 Tem- muz 1924 tarihleri arasında Vakit gaze- tesinde tefrika olarak yazdığı ve yine ay- nı yıl kitap olarak yayunlanan Kalp Ağ- rısı da, yazarın kaleme aldığı aşk roman- lan arasında önemli yere sahip olanlar- dan biri. İDEAL KADIN YARATMAİSTECI Halide Edip Adıvar'ın Kalp Ağrı- s/'ndaki kahramanı, bir doktor kızı olan ve annesinin babası Kürt olduğu için, babası tarafından Zeyno diye çağırılan Zeynep. Zeyno, Adıvar'ın neredeyse tüm romanlarında karşımıza çıkan (Si- nekli BakkaTda Rabia, Tatarcık'ta Lale, Ateşten Gömlek'te Ayşe...), zaafların- dan mümkün olduğunca arındırılmış, idealize edilmek için uğraşılmış ve hatta yüceltilmiş bir kadın karakter. Roman- da Zeyno'nun başından geçen, yasak aşk diyebileceğimiz olay dahi, Adıvar'ın çizdiği bu "yüksek" kadın karaktere kö- tü gözle baktırmıyor okuru. Bu karak- ter, Mor Salkunlı.Ev'de ve Türk'ün Ateşle tmühanı'nda kendini anlatan Halide Edip'ten, bazı özelliklerini al- mış. Anılarını okuduğumuzda bunu ra- hatlıkla hissedebiliyoruz. Yani, "yazarın biraz da kendi" olduğunu söyleyebile- ceğimiz bu kadın kahramanlar, ideal Türk kadınının nasıl olması gerektiği konusunda adeta ders vermek için yara- tılmış gibi. Zeyno da, Milli Mücadele yıllarında, ideal kadın olarak gösterilen ve gerektiğinde cephede, gerektiğinde miting meydanlannda kendini göster- miş biri olan Halide Edip'in Türk kadı- nı imgesine göre çizilmiş bir karakter. Böyle olunca da karşımıza Zeynep adın- da, hem bir asker kadar sportmen hem modern dansları bilen hem edebiyattan anlayan hem avlanmayı seven hem ala- bildiğine serbest hem de namus konu- sunda çok titiz, sağlam ahlaklı bir ka- rakter çıkıyor karşımıza. Adıvar bu romanı, 1924 yılında kale- me almış. Romanın yazıldığı tarih, kah- ramanı Zeynep'e bahşedilen özellikleri anlamamız açısından çok önemli. Yeni SAYFA 16 kurulmuş bir devlet var ortada bu tarih- lerde ve yine bu devletin Kurtuluş Sava- şı'nda faal olarak yer almış bir isim. Ha- Ude Edip Adıvar, Cumhuriyet kadınla- rının nasıl olması gerektiği konusunda bir ilk örnek yaratıyor bu romanmda. Berna Moran da Türk Romanına Eleşti- rel BirBakış fde Adıvar'ın, "yapıtlann- da Türk okuruna sunduğu yeniliğin, ya- rattığı bu kadın imgesi" olduğunu söy- lüyor. Kalp Ağrısı'nda. olaylar, tzmir'in kur- tuluşu üzerine düzenlenen bir etkinlik- te, hikâyenin başkahramanı Zeynep ve yakın arkadaşı Azize'nin nişanlısı gö- züyle bakılan, genç zabit Hasan'ın ta- nışmasıyla başlıyor. Bu tanışmayla bera- ber Adıvar, iki kahramanını da ani geli- sen gönül olaylarının ortasına atıyor. Ikisine de yasak aşkın kapılarını açıp, onlan aşk üçgenlerinin içine sokuyor. îlk ilişki üçgeni, Hasan, Zeynep ve Saf- fet arasında kuruluyor. İkinci ilişki üç- geninde ise, Hasan ve Zeynep'in yanına Azize katılıyor. Hasan ve Zeynep ara- sında doğan bu yasak aşk, hikâyenin di- ğer tarafında duran; fakat olay örgüsüne Hasan ve Zeynep'ten dolayı katılan Saf- fet'i ve Azize'yi etkiliyor. Halide Edip I Adıvar'ın diğer romanlarında da görü- ! len bir şablon bu. Yazar, kahramanlan- j na bir aşk yaşatacaksa bu, ya yasak aşk oluyor ya da ya da iki erkeğin bir kadı- nın peşinden sürüklenmesiyle doğan bir ilişki çerçevesinde gelişiyor. Adıvar, Kalp Ağnsinda da bu klasikleşmiş şab- lonundan vazgeçmiyor. Adıvar'ın erkek kahramanları da genelde iyi niyetli tip- ler; fakat kadınları kadar yüceltilmiyor romanlarda. Bu romanda da Hasan'ı te- miz bir aşkla Zeynep'e bağlanmaya çalı- şırken görüyoruz; ama daha sonra geli- şen olaylar, onun da zaaflanyla yaratılan bir karakter olduğunu gösteriyor bize. Hasan'ın özellikle kadınlara karşı düş- künlüğü, okur tarafmdan kötülenmesi- ne yol açıyor romanın ilerleyen bölüm- lerinde. Adıvar, kahramanlarına aşkı yaşatır- ken genelde erkeğin gözünden kadını yüceltme yoluna gidiyor. Bunu, roman- larında kusursuz bir kadın imajı yarat- mak için yapıyor. Kalp Ağrısinda da Zeynep kusursuz kadını oynuyor. Zey- nep, her ne kadar yasak bir aşkın orta- sında da olsa, Halide Edip onu hiçbir zaman yanlış yola saptırmıyor. Yazar, kadın kahramanlarına genelde toz kon- duramadığı gibi, Zeyno'yu da hiçbir şe- kilde haksız duruma düşürmüyor. Zey- nep ve Hasan, Adıvar'ın uydurduğu bir öpüşme yöntemiyle, "dudaklarının ate- şini hissediyorlar, birbirlerinin sıcak ne- feslerini duyuyorlar" ama bu yasak aş- kın kahramanlan kesinlikle dudak du- dağa gelmiyor. Halide Edip'in "ideal kadın" şablonunun dışına çıkamıyor Zeynep. Yazann, kadın karakterlerini bu kadar kalın çizgilerle belirlemesi, bir nevi özgürlüğünü kısıtlaması, kahrama- nın hareket alanını da daraltıyor. Bu, kahramanların yaşadığı aşkın heyecanı- nın sınırlandınlmasına da sebep oluyor. Romanda da dikkati çeken bu unsur, zaman zaman yaşanılan aşkın heyecanı- na sekte vurup olayı çocuksu bir hale getirebiliyor. Yani, Halide Edip Adıvar söz konusu çılgınca bir aşk da olsa, ide- al kadınını tutkulara kurban vermiyor. NEDEN OKUNMAU? Roman eski Istanbul'un müthiş man- zaraları önünde geçiyor. Boğaziçi, Pera, Göksu gibi tarihi yerler romanın arka Adıvar, kahramanlarına askı yasatırken genelde erkegln gözünden kadını yüceltme yoluna gldl- yor. Bunu. romanlarında kusursuz bir kadın İmajı yaratmak İçin yapıyor. fonunu oluşturuyor. Edebiyatımızda Doğu-Batı sorununu en çok işleyen ya- zarlardan biri olan Adıvar için bu me- kânlar önemli; çünkü romanda karşımı- za çıkan tüm bu yerler, iki medeniyetin buluştuğu ya da birbirinden ayrıldığı merkez niteliğinde. Yazar da bu me- kânlann özelliğinin farkında olarak, se- çimlerini bilinçli yapmış. Bu roman, bir aşk romanı olarak görülse de satır arala- rında dönemin göze çarpan sorunların- dan asrîleşmeyi, yani çağdaşlaşmayı ve- ya geleneklere ne kadar bağlı kalınması gerektiği gibi önemli konulan içinde barındırıyor. Halide Edip Adıvar'm bu romanmda kullandığı anlatım teknikleri de dikkat çekici. Yazar tekdüze bir an- latımı tercih etmemiş. Bu bakımdan, romanda yaşanılan aşk gibi yazarın an- latım tekniği de hareketli bir hal almış. Birincil ağızdan anlatımla başladığı ro- mana, günlükle devam ediyor. Daha sonra, yurtdışında gelişen olayları ise mektuplarla öğreniyor okur. Üçüncül ağızdan anlatım da yazann kullandığı teknikler arasında. Bu anlatım şekilleri, yeri geldiğince kullanılarak roman bo- yunca devam ediyor; fakat yapıtın ilk yazılışının tefrika şeklinde olması za- man zaman hissediliyor. Özellikle ro- manın başlarında bunu çokça duyum- sayabiliyor okur. Neredeyse verdiği tüm yapıtlarda realizmin ağırlığı büyük ölçüde hissedilen yazarın bu romanın- da, birçok romantik unsura da rastlıyo- ruz. Roman bu yönüyle, ilginç bir Hali- de Edip okuması olanağı sunuyor. Zey- nep'in, yaşanılan aşkın acısını Ayastefa- nos'un (Yeşilköy'ün) ormanlarmda unutmaya çalışması buna en güzel ör- nek. Halide Edip Adıvar, tüm yapıtlan de- falarca baskı yapıp okunmuş ve günü- müzde de okunmaya devam eden bir yazar. Halide Edip okunmalıdır; okuna- caktır ama üzerine konuşulmalıdır. Önemli olan ise yazarı hangi sıfatla oku yacağımız. Büyük romancı olarak mı yoksa edebiyat tarihimiz açısından önemli bir yazar sıfatıyla mı? Yazarın edebi kudreti ve romancılığı yaşadığı dönemde olmasa bile, sonralan tartışıl- mış bir konu. Özellikle Fethi Naci, bu konuda Adıvar'ı eleştirirken "romancı- lığını, düşüncelerinin yanında ikinci plana itmekten çekinmiyor" diye belir- tip Adıvar'ın büyük romancı olmadığını söylemiştir. Kalp Ağnsı, Adıvar'ın ken- di düşünsel yanını hafife indirgeyerek kaleme aldığı bir aşk romanı; fakat ya- zarın edebi kudreti konusunda da "hâ- lâ" tartışmaya açık. • Kalp Ağrısı/ Halide Edip Adıvar/ Can Yayınlart/ 268 s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 4 7