Katalog

ChinaMievilleden KralFare' O sadık USTA | w ^ antastik edebiyata aşina I • olanlar, Kral Fare kitabı- I • nı mutlaka okumuştur; JL. fantastik edebiyatı esas olarak bilmeyen benim gibi biri içinse bu kitap güzel bir sürpriz oldu. Sadece kitabın konusu değil, ya- zan da ilginç, hatta dili de. Bildi- ğim kadanyla genç yazar China Mievil- le, Kral Fare ile ün kazanmış. Bununla kalmamış, sonra yazdıklanyla da birçok ödül toplamış. Bazı eleştirmenler onu olağanüstü bir yetenek olarak görüyor; hatta kimine göre o, yüz metreyi 3.5 sa- niycde koşan bir olimpiyat koşucusu. Mieville'nin yıldızı ardı ardına yayımla- • dığı kitaplarla bir anda parlamış. -TUHAF KURGU" China Mieville'nin, yazdığı fantastik türe "tuhaf kurgu" dediğini kitaptan öğreniyoruz. Bu türün, diğer fantastik edebiyattan farkıysa esas olarak ideolo- jik. Biraz araştırma yapınca görüyoruz ki Mieville ve benzerlerinin amacı fan- tastik edebiyatı, gerici ve ticari kıskaç- tan kurtarmak. Türün adına "tuhaf" de- mekte de haklılar. Çünkü Kral Fare de tuhaf. Fare türünün büyük devrimi sıradan bir cinayetle başhyor: Londra'da gece yansı. Saul adında sıradan bir gencin babası dairelerinin penceresinden atıla- rak öldürülür. Daha ne olup bittiği an- laşılamadan oğul Saul, polisler tarafın- dan katil zanlısı olarak gözaltına alınır. Ergenlik çağını henüz atlatmakta olan delikanlı, hücrede hem olup biteni anla- maya çalışır hem de o güne kadar pek de iyi anlaşamadığı babası hakkında dü- şünmeye başlar. Saul'ün bir işçi emeklisi olan babası, ona bir doğum gününde sıradan bir du- rummuş gibi Lenin'in Ne Yapmalı? ki- tabını hediye etmiş. Delikanlı bu duru- mu tuhaf bulmakla birlikte gene de ki- tabı okumuş ve sevgiyle rafa yerleştir- miş. Karanlık hücrede korku ve endişe içinde bunları düşünürken birden Sa- ul'ün yanı başında, karanhklar içinde garip bir tip belirir. Gölge gibi her yere süzülen bu yaratık, Saul'ü hiç de dikkat çekmeden karakolun nezarethanesin- den kurtanr. Bu arada ikisi de kapı ve duvar aralarından süzülür, çıplak du- varlara ve bacalara tırmanır. Kendisinin Saul'ün dayısı olduğunu iddia eden bu yaratık, aslinda bir faredir; hem de kra- ü. Babasının bir cinayete kurban gittiği- ni söyleyen Kral Fare, aslinda Saul'ün SAYFA 14 Geleceğe umut taşıyan bir utopyaingiliz bilim kurgu fantastik edebiyatının yükselen genç sesi China Miövil- le'nin kaleme aldığı Kral Fareföe "insan unsuru" sadece gerekli olduğu yerde, yani okurun tümden yabancılaşmaması için var ve insan bir bakı- ma bu romanın fonunu oluşturuyor. Esas hayat kentin diplerinde. varoş- larında ve çöplüklerinde. Ama şu bir gerçek ki esas anlatılan günümüz insanının hikâyesl. Bununla yazar hem kapitalist metropollerin varoşları- na hem de ezilen dünyanın sefil hayatına dikkat çekmeye çalışıyor. yaşamının tehlikede olduğunu ve eğer yaşamak istiyorsa kendisini takip etme- sini öğütler. Gittikleri yerse farelere la- yık bir mekândır, şehrin yeraltı, Lon- dra'nın kanalizasyon sistemidir. Kral Fare Saul'e herkese tuhaf gele- cek bir hikâye anlatır. Aslinda onun an- nesi bir faredir ve babasına deliler gibi âşık olması nedeniyle yeraltına ebediyen sırtını dönmüştür. Nitekim hamile kalır ve Saul'ün doğumu sırasında da hayatı- nı kaybeder. Çünkü onun bedeni bir in- san doğurmaya uygun değildir. Bütün bu olan biteninse bir başka geçmişi var- dır ki esas hikâye de orada başlar. YARI İNSAN YARI FARE Her çocuğun bildiği bir masal vardır: "Fareli Köyün Kavalcısı." Kral Fare'ye göre bu bir masal değil, fakat her şeyiy- le yaşanmış bir gerçektir. Kavalcı, ma- salda anlatıldığı gibi Hameln'deki köyü istila eden fareleri, kavalına üflediği ez- gisiyle büyülemiş ve sonra da onları en yakındaki dereye götürerek boğmuştur. Fareler açısından bu bir soykınmdır ve katliamdan sadece direnci ve iradesi sa- yesinde Kral Fare kurtulmuştur. îşte tam yedi yüz yıldır, o gün bu gündür Kral Fare ile Kavalcı arasında ölümüne bir savaş yaşanır. Kavalcının ezgilerine hiçbir canlı var- lık dayanamaz. O, canlılara her istediği- ni yaptıracak sihirli bir kavala sahiptir. Ancak Kavalcı ezgisiyle ya sadece insan- lan ya da hayvanlan etkileyebilir. Onun ezgileri Saul'ü etkileyemeyecektir, çün- kü o annesinin kanını taşımaktan dolayı hem insan hem de yan faredir. Bu ne- denle de Kavalcı ortadan kaldırmak için onun peşindedir. Saul önce inanmaz bu hikâyeye, çün- kü bunlar ancak filmlerde olabilen şey- lerdir. Ancak Kral Fare'yle çöplükten beslendiği halde kusamadığını fark edince şaşırır. Çünkü fareler kusmayı bilmez. Birden kendisinin de hiç kus- madığını hatırlar. Ardından bedeninde- ki değişikliğin ayırdına varınca o da ga- rip bir durumla karşı karşıya olduğunu anlar. Romandaki olaylar fantastik ama bir o kadar da gerçektir, çünkü aslinda metropollerin dibine itilmiş yaratıklann hayat hikâyesi anlatılır. Yazar bizi olay- ların geçtiği yeraltına götürür, kanali- zasyon künklerine sokar, çöplükleri do- laştınr. Mieville eserinde akıcı bir dil kulla- nır; tasvir yeteneğini konuşturur. Satır- lan okurken adeta bir imgeler sağanağı- na maruz kalırız; güçlü tasvirler okurun bir fare kadar yoğun koku almasını, bir örümcek kadar keskin görmesini, bir kuş gibi yüksekten bakmasını sağlamak- tadır. Çoğu zaman okumuyor da olayla- n izliyormuşuz gibi bir hisse kapılırız. Genelde edebiyatla siyaset ve ideoloji, kopmaz bir şekilde iç içedir. Ancak ideolojik duruşu bu kadar yoğun ancak bu kadar ustaca kullanan yazara da çok sık rastlanmaz. Mieville bunu çok usta- ca yapıyor. Örneğin neden bir başka hayvan türünü değil de davranış tarzıyla insanlarla özdeşleşen fareleri seçer veya neden Lenin'in Ne Yapmalı? kitabı öy- I künün başında öylesine ortaya atılır? • Neden uçsuz bucaksız kentlerin karan- j lık mekânlannda bir fare sürüsü gibi eğ- lenen gençler seçilir veya kara giysileriy- I le jungle ve tekno müziğin büyüsüne kapılan küçük burjuvanın nihilizmi öne çıkarılır? Romanın dili de kendine öz- güdür. 17. yüzyüda tngiltere'de kullanı- lan lumpen dil tercih edilmiştir, çünkü artık dillerin saflığı da yerlerde kirlcnir. Kral Fare'de "insan unsuru" romanda sadece gerekli olduğu yerde, yani oku- run tümden yabancılaşmaması için var- dır. tnsan, romanın bir bakıma fonunu oluşturur. Esas hayat kentin diplerinde, varoşlarmda ve çöplüklerinde sürer. Ama şu bir gerçek ki esas anlatılan gü- nümüz insanının hikâyesi. Bununla ya- zar hem kapitalist metropollerin varoş- larına hem de ezilen dünyanın sefil ha- yatına dikkat çeker. YENİ BİR TÜR 700 yıllık sınıf mücadelesinin son mu- harebeleri Londra'nın kanalizasyon künklerinde sürer. Yeni bir uygarlık ka- nalizasyon künklerinde doğarken, kapi- talizmin insan ilişkisi insanın hem birbi- rine hem de kendisine yabancılaştığı korkunç durum temellerinden sarsıl- maktadır. "Geri" olan fare-insan, "ileri" olan Kavalayı feci bir şekilde hezimete uğratır. Benliğindeki "yeni"yi "geri"yle sentezleyen Saul, daha üstün bir yeniyi yaratacak sihirli bir güce de kavuşur. Kitabın ilk sayfalarında ortaya atılan Ne Yapmalı? kitabın sonunda anlam kaza- nır. Saul, Kavalcıyı Lenin'in ve Grams- ci'nin ezilen insan için vazgeçilmez olan yeni örgütlenme modeliyle yenilgiye uğ- ratır. Saul "insan" artı "fare" değildir. O bir sentezdir ve yeni bir türdür. Kla- sik düşman ancak geri olanla-ileri ola- nın mükemmel birlikteliğiyle alt edilir! Lenin'in ve Gramsci'nin öncü-kitle diyalektiği, emekçiyle birleşen yeni ay- dın tipi, örgütlenme modeli, sıradan olanın, altta kalanın, ezilenin ve horla- nanın aydınlanmasını ve özgürleşmesini sağlayan devrim modeli, Saul'ün zekâsı ve yetenekleri sayesinde fareler diyann- da hayat bulur. Savaşm sonunda Saul fareleri, sadece Kavalcı'nın tahakkü- münden değil aynı zamanda Kral Fa- re'nin zorbalığmdan da sıyınr. Emekçi fareler kurtuluşlarıyla, bir bakıma bü- tün canlı türlerini de kurtanr. Bu açı- dan bakıldığında "Kral Fare", geleceğe umutla bakan bir ütopya türü de sayıla- bilir. • Kral Fare/ China Mieville/ Çeviren: Güler Siper/ Yordam Kitap/ 320 s. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 4 7